Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov
W illiam L.Row e. Philosop hy of Religion. U SA W ad sw o rth C e n g a g e L earn in g , 2 007. P. 1 -2
Download 4.52 Mb. Pdf ko'rish
|
Dinlar falsafasi.AbdusamedovA. Djalilov B. TashanovA.
|
1 W illiam L.Row e. Philosop hy of Religion. U SA W ad sw o rth C e n g a g e L earn in g , 2 007. P. 1 -2
talqini bo‘yicha, mazkur ruhlar insonlami va butun tabiatdagi jonzotlami ham yaratgan, deb qaraladi. Qadimgi Hindistonda eramizdan avvalgi II asming o‘rtasida dastlabki yozma manbalardan biri bo'lgan Vedalar yuzaga keldi. Veda asosan diniy kitob bo‘lib, mutaassib dindorlar uchun muqaddas ilm va bashoratdir. Manbalaming dalolat berishicha, Vedik adabiyoti ikki ming yillar davomida shakllangandir. Bu asar og‘zaki qo‘shiq va pangrepadan iborat bo‘lib, uni “minora” deb ataladi. Uni bizgacha to'rtta to‘plami etib kelgan. l.Rigveda, 2.Samoveda, 3.Yakurveda, 4. Atxarxaveda. Veda mazmunida qisman ta’biy hodisalarga e’tibor qaratib, bir joyda dastlabki moddiy asosi suv deyilsa, boshqalarida olov, er yoki bulaming hammasi dunyoning moddiy asosi deb ko‘rsatilgan. Bu masalalar talqini diniy-falsafiy nuqtai nazardan izohlangan. Masalan, rigvedada yozilishicha, dastlab dunyoni suv qoplagan, so‘ng suvda Braxma (ruh) joylashgan oltin tuxum - xiron’ya grobxa paydo bo‘lgan. Rivoyatlarga ko‘ra, Braxma tuxumn yorib chiqib ikki tanaga bo'linadi va osmon va emi tashkil etadi. Ammo koinotni yaratuvchisi xudo deyilgan. Qadimgi Yunonistonda fan va madanyatning rivoji, ayniqsa, matematika, adabiyot va falsafa sohalarida ilmiy qarashlar yuzaga kela boshladi. Bu davrda Yunoniston va Rim falsafasi o'zida Milet, Eley falsafiy manbalari, Suqrot, Pifagor, Aflotun, Arastu va boshqalaming falsafiy, ayni vaqtda diniy-falsafiy qarashlari shakllana bordi. Bu davr falsafasining o'ziga xos tomoni shundaki, ular turlicha yo‘nalishda bo‘lib, mifologik qarashlarga e’tibor qaratdilar. Masalan, yunon falsafasi mahsus falsafiy tadqiqotlar shaklida ravnoq topmay, balki iloxiy bilimlar, mifologiya, san’at bilan uzviy bog‘liqda rivojlandi. Din falsafasi tarixining dastlabki jarayoni umuminsoniyat, turli millat va xalqlar hayotidagi xudolar, diniy e’tiqodlarga asoslangan odam va olam haqidagi tasavvurlaridir. Din falsafasining shakllanishi va rivojlanishida mifologiyani o‘mi alohida bo‘lgan. Mifologik dunyoqarash afsonaviy kuchlami e’tirof etish bilan bog‘liq bo‘Isa, din falsafasi (teologiya) mifologiyadan farqli ravishda diniy dunyoqarash ilohiy qudratlarga e’tiqod qilish bilan bog‘liq masalalami nazarda tutgan. Zero, mifologiya (mif-afsona, logiya-ta’limot) olam va odamning yaralishi, mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlarini afsona 6 \u rivoyatlar asosida tushuntirishni asos qilib olgan. Teologiya (teo- .iido, logos-ta’limot) ilohiy va ruhiy qarashlaming o ‘mi va iliamiyatini mutloqlashtiradigan tafakkurining bir yo‘nalishi sifatida hakllangan. Din falsafasini nazariy-metodologik jihatdan o'rganishda I'alsafaning tarixiylik va marrtiqiylik, analiz va sintez metodlaridan i'oydalanishni hamda ob’ektiv va sub’ektiv omillarni inobatga olishni nazarda tutadi. Metodologiya - bilish va o‘zgargan faoliyat usullari 4i‘g‘risidagi ta’limot bo‘lganligidan din falsafasini o‘rganishda tarixiylik va mantiqiylik metodini qo‘llab, har bir tarixiy jarayondagi mifologik va diniy dunyoqarashlar real voqeliklar, hodisalar asosida qiyosiy tahlil qilinadi. Tarixiylik metodi jamiyatning o‘tmishi dunyoqarashlar tarixidan iboratligini va uzluksiz rivojlanishini ifodalab, din falsafasi iamoyillarini o‘rganish imkoniyatini beradi. Din falsafasini o‘rganishda mantiqiylik metodini qo‘llashda mantiqiy izchillikka qat’iy rioya qilinadi. Chunki din falsafasi dunyoqarashning bir muhim yo‘nalishi sifatida mantiqiy birikmalar orqali ifodalanadi. Din falsafasi diniy-falsafiy bilimlar tizimidagi alohida yo‘nalish bo‘lib o‘ziga xos qonuniyatlar asosida rivojlangan. U olam va odam inunosabati, hayot va o‘lim muammosi kabi masalalami iloxiyot, diniy e ’tiqod tushunchalari bilan bog‘lab tushuntirishning o‘ziga xos li/.imini yaratgan. Uning o‘ziga xos tamoyillari mavjud: birinchidan, lalsafiy bilimlaming bir yo‘nalishi b o igan din falsafasi jamiyat rivojlanishida o‘ziga xos vazifani bajaradi; ikkinchidan, diniy-falsafiy bilimlar jamiyat taraqqiyotiga ta’sir etuvchi sub’ektiv omil hamdir; uchinchidan, din falsafasi vujudga kelishi nuqtayi nazaridan obyektiv hodisadir. Din falsafasining asosiy vazifasi diniy e’tiqod va diniy ta’limotlar haqida inson ongida aqlga mos ilmiy dunyoqarashni shakllantirishdan iborat. Bunda: - din falsafasining tarixiy jarayonda vujudga kelishi va rivojlanishi tamoyillarini o‘rganish; - xilma xil diniy falsafiy oqimlar va yo‘nalishlaring madaniyat va sivilizatsion tarqqiyotda umumfalsafiy ta’limotlar ta’sirida moslashish va o‘zgarish darajasini aniqlash; 7 - diniy-falsafiy qarashlami tavfsislashda turli diniy ta’limotlar, qarashlar asosida umuminsoniy va milliy qadriyatlarining uvg‘uniigiga amal qilish; - diniy-falsafiy muammolami tavfsislash va izohlashda hozirgi zamon fan yutuqlariga tayanish; - globallashuv jarayoni ketayotgan hozirgi jarayonda din falsafasi tamoyillarining 0 ‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar, jumladan, vijdon erkinligini ta’minlanishi, dinlararo va millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik tamoyillari bilan bog'liq holda tushuntirish. Download 4.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|