Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Qadimgi Eron va Xitoy tarixi manbashunosligi. Ahamoniylar 
davlati haqida muhim manba sifatida qadimgi Eronning podshosi 
Doro I ning Behistun bitiklari, Gerodotning 9 muzadan iborat “Tarix” 
kitobida keltirilgan m a’lumotlar ahamiyatlidir. Behistun qoya toshiga 
podsho Doro I ning buyrug‘i bilan mixxat yozuvida Kir II ning o‘g ‘li 
Kambiz II ni taxtga kelishi vaqtinchaiik taxtni kohin Gaumata 
egallagani, Doro I ning uni hokimiyatdan chetlashtirilgani haqida so‘z 
boradi. U 23 satraplikni qayta birlashtirganligi haqidagi m a’lumotlami
8

---

yozib qoldirgan. Bu yo ‘Ida bir necha o ‘nlab ichki nizolarga chek 
qo‘ygani va qo‘zg‘olonlami bostirganligi haqida Behistunda keltirib 
o ‘tgan. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodotning kitobida Ahamoniylar 
imperiyasi, yunon-fors urushlari haqida m a’lumotlarda aytib o‘tiladi. 
Ayniqsa, Gerodot Doro I ning o ‘z imperiyasini 20 ta satraplikka 
b o ig an i, ulaming har biriga soliq belgilaganligi haqidagi m a’lumotlar 
muhimdir. Taniqli antik davr tarixchisi Ksenofontning “Iqtisodiyot” 
asarida ahamoniylar davridagi harbiy islohotlar hamda Suza shahrida 
saroy qurilishi haqidagi m a’lumotlar qoldirilgan. Shu bilan birga Eron 
hukmdorining Ioniya hokimi Gadatga yozgan xatida ham qimmatli 
m a’lumotlar keltirilgan. Qadimgi Eron manbashunosligiga oid tarixiy 
m a’lumotlar, mixxatda bitilgan yozuvlar va antik davr olimlarining 
obyektiv hamda subyektiv fikrlariga asoslanadi.
Shuningdek, qadimgi davr olimlaridan Strabon, Aristotel, Esxil. 
Mark Porsiy Katon, Arrian, Pliniy, Chjan Szyan, Sima Szyan, Ban Gu 
va boshqalaming asarlari muhim manba hisoblanadi.
Qadimgi Xitoy tarixi haqidagi m a’lumotlami Ban Chyao, Ban 
Chjao, Sima Szyan va Fan E asarlarida, Xan imperiyasi tarixiga oid 
solnomalardan topishimiz mumkin. Ushbu asarlarda Sya, Shan-In, 
Chjou, “Chunsu” davri (K o‘p podsholiklar), “Chjango” davri 
(Kurashayotgan podsholiklar) va Sin davlatlari tarixi haqidagi 
qimmatli maTumotlar keltiriladi. Shu bilan birga “Shi Szi”, “Xan 
Shu”, “Xou Xan Shu” tarixiy solnomalarining ahair.iyati borasida so‘z 
boradi.