Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Qadimgi M isr manbashunosligi qaysi yozma manbalarga 
tayanadi?
2. Qadimgi 
Mesopotamiya 
tarixshunosligi 
va
manbashunosligining asosini tashkil etuvchi omillami ko‘rsating?
3. Qadimgi Kichik Osiyo tarixshunosligi va manbalari haqida 
m a’lumot bering?
Glossariy
Tarixshunoslik - 
Tarixiy tadqiqotlami o‘rganilishi
Manbashunoslik- Tarixiy yozma manbalaming o ‘rganish
Paleografiya - 
Qadimgi yozuvlami o ‘rganuvchi fan

---

Sfragistika -
Numizinatika - 
Litografiya - 
Ieroglif -
Qadimgi 
muhr 
va 
tarng1 alarm
o ‘rganuvchi fa
T angashunoslik
Tosh bitiklami o'rganuvchi fan
Rasmli yozuv (yunoncha-toshga bitilgan
muqaddas yozuv)
Mavzu: Qadimgi Misr 
Reja:
1. Qadimgi M isming tabiiy geografik o ‘mi va iqlimi.
2. Ilk podsholikni yuzaga kelishining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy 
asoslari.
3. Qadimgi podsholik davrida Misr.
4. Qadimgi Misr podsholigining inqirozi.
Qadimgi Misrning tabiiy geografik o ‘rni va iqlimi. Qadimgi 
Misr hududi Afrikaning shimoli-sharqida joylashgan bo ‘lib, iqlimi 
nisbatan issiq, sug‘orma dehqonchilikka qulay, Nil daryosi uni kesib 
o‘tadi, Mazkur daryoning uzunligi 6671 km. ni tashkil etadi. Daryo 
qirg‘oqlari turli joylarda o‘rtacha 10-20 kilometrga yaqin vodiylami 
tashkil qilgan. To‘yingan unumdor tuproq Afrikaning ekvatorial 
qismidan shiddatli Ni! toiq in lari orqali shimolga oqizib chiqariladi. 
So‘ngTa Misr hududida mavsumiy toshqin (odatda iyundan noyabr 
cyigacha) oqibatida daryo qirg'oqlarida tinib hosildor vodiylami 
tashkil 
qilgan. 
Shimolda 
Nil 
irmoqlarga 
b o iin ib , 
Deltani 
(uchburchak) tashkil qilgan va 0 ‘rtayer dengiziga quyilgan. Ushbu 
dengizni qadimgi misrliklar “Uadj-Ur” (buyuk yashillik) deb 
ataganiar. Qadimda Nil deltasida botqoqliklar ko‘p bo‘lgan. G ‘arbda 
Misr, Liviya cho‘llari, shimoli-sharqda Yaqin Sharq hududi va 
janubda Nubiya (Shimoliy Sudan) bilan o ‘ralgan. Sharqiy qirg‘oqlari 
Qizil dengizga tutashgan, uni qadimda misrliklar “ She-Iaru”(Iaru 
ko‘li) deb nomlaganlar. Qizil dengiz qirg‘oqlarini “Ta-Nuter” sifatida 
tilga olganlar.
Misr zamini mis, oltin, qo ‘rg‘oshin va yarim qimmatbaho 
ina’danlariga boy maskan hisoblangan. Misni asosan Sinay yarim 
orolidan qazib olganlar va tosh bilan birga ziroatchilik va
10

---

chorvachilikda keng qo‘llashgan. Ohaktosh, granit va kvars Misrda 
ko ‘p uchragan. M a’danga boy rudalar Barka tog‘idan qazib olingan.
M isr iqlimi nisbatan m o‘tadil bo‘lganligi va Yaqin Sharq iqlimiga 
yaqin ekanligini olim lar (L. S. Berg va К. V. Butser) ta’kidlab 
o‘tganlar. Nil qirg'oqlari qamish, papirus va boshqa o ‘t-o‘lanlar bilan 
qoplangan edi. Daryoda ko ‘plab baliq turlari mavjud boTi'b, 
baliqchilikka qulay hisoblangan. Barakali daryo bo‘ylarida o ‘rdak, 
g ‘oz, ibis va boshqa qushlar ko‘p uchragan. Unumdor tuproqda 
bug‘doy, аф а, tarvuz, qovun, va turli xil sabzavotlar (piyoz, bodring. 
sarimsoq, sabzi va boshqalar) yaxshi o ‘sgan. Bulaming barchasi 
M ismi inson yashashi uchun qulay maskan bo‘lganligidan dalolat 
beradi.
Urauman olganda, moddiy va yozma manbalaming umumiy 
tahlili hamda tarix fani sohasidagi so‘nggi ilmiy yutuqlar qadimgi 
M isr davlatchiligini quyidagi davrlarga b o ‘lib o ‘rganishni tavsiya 
etadi:
M isming qadimgi tarixi besh davrga, ya’ni, Ilk podsholik (mil. 
avv. 3100-2648-yy), Qadimgi podsholik (mil. avv. 2648-2250-yy), 
0 ‘rta podsholik (mil. avv. 2040-1783-yy), Yangi podsholik (mil. a w . 
1550-1069-yy), So‘nggi podsholik (mil. avv. 664-332-yy) ga bo‘lib 
o ‘rganiladi. Bu orada Misr 3 ta o ‘tish davrini ham boshdan kechiradi. 
Ammo uning xronologik chegaralari borasida hozirga qadar 
misrshunoslar orasida munozarali fikrlar mavjud.