Universiteti "tasdiqlayman"

 
4. Arxeologik va antropologik izlanishlar.
 
Taxminan sakkiz million yil ilgari ba’zi Afrika 
o’rmonlarida yashovchilar orasida shimpanze va 
odamlarning qadimgi ajdodlari – maymunga o’xshash 
jonzotlar 
bo’lgan. 
Bu 
jonzotlarning 
nimaga 
o’xshashligini tasavvur qilish qiyin bo’lmagan; dastlab 
insonning ko’z oldida asosan daraxtlarda yashaydigan, 

---

15 
yerda to’rt oyoqlab yuradigan, shimpanzelar 
kabi yigirma yoki o’ttiz turdagi hayqiriq 
tovushlari bilan aloqa qiluvchi zamonaviy 
gorillaga o’xshash tasvir gavdalanadi. Ammo 
ikki million yil oldingi ajdodlarimizning tashqi 
ko’rinishi qanday bo’lgan? O’sha paytga qadar 
shimpanzelarning ajdodlaridan tarqalgan turli 
jonzotlar bo’lishgan, biroq hali homo sapines 
bo’lishmagan. Bu jonzotlar qanday yashagan va 
aynan qaysi tildan foydalanishgan? Bu oxirgi 
turdagi jonzotlarni tasavvur qilish ancha 
mushkul masala. Ularni bizga o’xshash bo’lgan deb hisoblash mumkin va, ayniqsa, 
ularning tovushlar orqali aloqa qilish sistemasi ularning olti million yil ilgarigi 
ajdodlarinikidan murakkabroq tuzilgan. Ammo ular qay darajada murakkab 
bo’lgan? Hozirgi zamonaviy inson tili ushbu aloqa tizimining qaysi xususiyatlariga 
ega va u haligacha nimada oqsaydi?  
Bu yerda ajdodlar haqidagi dahshatli, biroq insonni o’ziga jalb qiluvchi bir 
narsa borki, bunga shunday jonzotlarning ba’zi joylarda, masalan, uzoq Himolay 
tog’larida haligacha mavjudligi haqidagi mish-mishlar singari son-sanoqsiz ilmiy-
ommabop hikoyalar sabab bo’ladi. Shu sababli ko’p tilshunos bo’lmagan 
mutaxassislar uchun bu kabi ajdodlarning lingvistik qobiliyatlari bo’yicha 
tadqiqotlar (ya’ni, inson tilining kelib chiqishi va evolyutsiyasi haqidagi 
izlanishlar) tilshunoslikning eng muhim jihati bo’lishi kerakligi shubhasizdir. 
Lekin bu biz o`ylaganday emas. Tadqiqot mavzusi sifatida olingan, bir asrdan ortiq 
e’tibor qilinmay kelingan til evolyutsiyasi hozirda qayta ahamiyatga ega bo’lishni 
boshladi. Bir necha o’n yilliklar davomida bu sohada tilshunoslardan ko’ra 
ildamroq bo’lgan antropologlar, genetiklar, primatologlar tomonidan kiritilgan 
dalillar mavjud. xususidagi 2-5 bo’limga o’tishdan oldin bo’limning qolgan 
qismida bu e’tiborsizlik sabablari haqida to’xtalib o’tamiz. So’ngra 6-bo’limda 
bugungi kunda tilshunoslar tomonidan taklif etilishni boshlagan turli mulohazalar 
to’g’risida bahs olib boramiz. 
Ko’p dinlar tilning kelib chiqishi haqidagi tafsilotlarga ega. Jyudo-xristianlik 
an’anasiga ko’ra Xudo Odamga bog’I Eramdagi hamma hayvonlar ustidan 
hukmronlikni topshirgan va Odamning ilk ishi ularga nom berish bo’lgan. Tower 
of Babel (Bobil minorasi) hikoyasida hozirgi kunda faqat bitta til emas, balki ko’p 
tillar mavjudligi to’g’risidagi ma’lumot tushuntirib beriladi: lisoniy xilma-xillik bu 
insonning takabburligi uchun berilgan jazodir. Bu turdagi qarash ko’pchilik 
tomonidan qabul qilindi, tilning kelib chiqishi muammo emas edi, lekin tabiiy 
hodisalar uchun dinga aloqador bo’lmagan tushunchalarni qo’shish yoki 
ilohiylashtirish ishlari boshlanganda shu narsa aniq bo’ldiki, dindan holi bo’lgan 
izoh tilning kelib chiqishini o’rganish uchun ham tahlil qilingan.