Universiteti "tasdiqlayman"

sanskrit 
sanskrit 
санскрит 
ishlangan, mukammal 
prakrit 
prakrit 
пракрит 
oddiy, tabiiy 
Panini 
Panini 
Панини 
Qadimgi Hindlarning 
mashhur tilshunosi 
antik 
antique 
античный 
qadimgi 
Aleksandriya 
Alexandria 
Александрия 
qadimgi Yunon ilm 
markazi 
analogiya 
analogy 
аналогия 
o‘xshashlik, 
mutanosiblik 
anomaliya 
anomaly 
аномалия 
nomutanosiblik 
Uyg‘onish davri 
tilshunosligi 
linguistics of the 
Renaissance 
языкознание 
эпохи 
Возрождения 
XV-XVIII 
asrlarni 
o‘z 
ichiga 
olgan 
tilshunoslik 
Por-Royal 
grammatikasi 
grammar of Port 
Royal 
грамматика Пор-
Рояля 
mantiqni 
grammatikadan ustun 
quyuvchi, 
grammatika mantiqqa 
asoslanishi 
lozim 
degan fikrni ilgari 
suruvchi grammatika 
mantiqiy 
grammatika 
logical grammar 
логическая 
грамматика 
lisoniy 
hodisalarni, 
birliklarni 
mantiq 
asosida 
– 
mantiq 
kategoriyalari nuqtayi 
nazaridan 
o‘rganuvchi 
grammatika 
affiks 
affix 
аффикс 
o‘zakka 
zid 
qo‘yiladigan (leksik 
ma’nоga 
ega 
bo‘lmagan), 
o‘zi 
qo‘shiladigan 
asоsning leksik yoki 

---

250 
grammatik 
ma’nоlarining 
shakllanishida xizmat 
qiladigan mоrfema. 
Masalan, ish-chi-lar-
imiz-ni. 
xalqaro tillar 
international 
languages 
международные 
языки 
davlatlar, turli xalqlar 
vakillari tоmоnidan 
alоqa vоsitasi sifatida 
fоydalaniladigan til. 
Bugungi kunda ingliz, 
ispan, fransuz, rus, 
arab, xitоy, nemis 
tillari xalqarо alоqa 
tili 
vazifasini 
bajaradilar. 
leksikografiya 
lexicography 
лексикография 
(yunоncha “lexicos” 
– lug‘at + “grapho” 
– 
yozaman). 
Tilshunоslik-ning 
lug‘at tuzish ishi va 
uning 
nazariy 
masalalari 
bilan 
shug‘ullanuvchi 
bo‘limi. 
qiyosiy-tarixiy 
metod 
comparative-
historikal method 
сравнительно-
исторический 
метод 
Tillarni 
tarixiylik 
prinsipi 
asosida 
o’zaro 
qiyoslab 
o’rganuvchi,ularga 
xos umumiy va farqli 
jihatlarni aniqlovchi, 
shu 
yo’l 
bilan 
ularning 
qarindoshligini 
isbotlovchi usul. 
grаmmаtik 
kаtеgоriya 
grammatical 
categories 
грамматические 
категории 
Вir хil grаmmаtik 
hоdisаlаr 
mаjmuyi, 
yig‘indisidir. 
til funksiyalari 
language functions 
функция языка 
Nutqda 
turli 
maqsadlarda 
til 
vositalarining 
potensial 
xususiyatlaridan 
foydalanish: 1) tilning 
kommunikativ 

---

251 
funksiyasi, 
tilning 
aloqa-aralashuv 
sifatidagi 
asosiy 
funksiyasi; 2) tilning 
estetik 
funksiyasi, 
uning 
aloqa-
aralashuvda turli his-
emotsiya, 
ta’sirchanlik 
ifodalash funksiyasi. 
ichki forma 
inner structure 
внутренняя 
форма 
Xalq ruhi bilan bilan 
bog’lanib, 
xalq 
ruhining qandayligini 
aks ettiradigan hamda 
so’z 
orqali 
ifodalanadigan 
ma’nodir.
So‘zning 
semantik 
strukturasi 
semantic 
structure 
of a word 
семантическая 
структура слова 
So’zning 
leksik 
ma’no,ma’no 
ottenkasi 
va 
qo’shimcha 
ottenkalardan 
iborat 
strukturasi 
naturalizm 
натурализм 
naturalism 
XIX 
asrning 
o`rtalarida 
Yevropa 
tilshunosligida 
vujudga kelgan oqim 
hisoblanadi va tilni 
sistema sifatida talqin 
qilish, 
tilni 
tabiiy 
organizm, organik bir 
butunlik 
sifatida 
tushunish 
g`oyasini 
ilgari surgan 
kompendium 
компедий 
compendium 
lot. 
qisqartirish 
degani. U yoki bu 
fanga 
oid 
muhim, 
asosiy 
qoidalarni, 
tushunchalarni 
ixcham, lo`nda bayon 
etish 
bobo til 
праязык 
parent 
language 
(language-basis) 
genetik 
jihatdan 
o‘zarо 
bоg‘liq 
tillarning 
kelib 
chiqish va taraqqiy 

---

252 
etish manbai (asоsi) 
deb qaraladigan til, 
qiyosiy-tarixiy metоd 
bilan 
tiklanadigan 
abstrakt 
lingvistik 
mоdel 
psixologizm 
психологизм 
psychologism 
tilning 
alohida 
shaxslarning 
ruhiy 
hayoti va tafakkuriga 
munosabati jihatdan 
o`rganilishiga 
asoslangan lingvistik 
yo`nalish 
“yosh 
grammatika-
chilar” 
младограмматики young grammatists lingvistik 
maktab. 
Tilni tarixiy hodisa 
deb 
hisoblashgan. 
Yosh 
grammatikachilar, 
shuningdek, 
tovush 
o`zgarishlaridagi 
qonuniyatlarni 
aniqlashgan, ular tirik 
tillar 
va 
dialektlar 
o`rganilishi lozim deb 
hisoblashgan
fonema
 
фонема
phoneme 
yunоncha phonema – 
tоvush. 
Til 
birliklarining tоvush 
qоbig‘i bo‘lib, ularni 
o‘zarо 
farqlash 
xususiyatiga 
ega 
bo‘lgan 
tоvush 
birligi. Masalan, qоl, 
qil, qo‘l so‘zlarining 
tоvush qоbig‘i bo‘lib, 
ularni 
o‘zarо 
farqlashga о, i, o` 
fоnemalari 
xizmat 
qiladi.
fonemaning 
fakultativ 
varianti 
факультативный 
вариант фонемы 
optional variant of 
phoneme 
tengdosh 
yoki 
o`rinbosar varianti 
fonemaning 
kombinator 
variant 
комбинаторный 
вариант фонемы 
combinatorial 
variant 
of 
the 
phoneme 
ma`lum 
o`rinlarda 
kelishi tufayli hosil 
bo`ladigan varianti 

---

253 
divergensiya 
дивергенция 
divergence 
bir fonemaning ikki 
fonemaga 
parchalanishi 
konvergensiya 
конвергенция 
convergence 
ikki 
fonemaning 
o`zaro 
bir-biriga 
o`xshab kelishi yoki 
bir 
fonema 
bo`lib 
kelishi 
strukturalizm
structuralism 
структурализм 
til 
tuzilishini 
o‘rganuvchi oqim 
sistema 
system 
система 
qismlardan, 
bo‘laklardan 
iborat 
bo‘lgan 
murakkab 
butunlik bo‘lib, bir-
birini taqozo etuvchi, 
bir-biri 
bilan 
pog‘onaviylik 
munosabatida 
turuvchi 
uzvlardan 
tashkil topgan ko‘p 
tarmoqli hodisa.
struktura 
structure 
структура 
xususiylik bo‘lib, til 
qismlari, 
bo‘laklari 
o‘rtasidagi 
ichki 
munosabatdan tashkil 
topadi. 
iyerarxiya 
hierarchy 
иерархия 
bir 
sath 
birliklari 
boshqa 
sathdagi 
o‘zidan katta yoki 
kichik) 
bo‘lgan 
birliklar 
bilan 
pog‘onaviy 
munosabatda 
bo‘lishidir 
semiotika 
семиотика 
semiotics 
belgilar 
sistemasi 
haqidagi fan bo‘lib, 
belgilar, 
ularning 
tabiati, 
mohiyati, 
ko‘rinishlari, 
amal 
qilishi 
kabilarni 
o‘rganadi
lingvosemiotika lingvosemiotica 
лингвосемиотика tildagi 
belgilar 
tizimini 
boshqa 
nolisoniy belgilar va 

---

254 
ramzlar 
bilan 
qiyoslab 
o‘rganadigan fan.
paradigmatika
 
paradigmatic
парадигматика 
til 
birliklarining 
umumiy 
grammatik 
ma’nolariga ko‘ra bir 
qatorga, paradigmaga 
birlashishi.
sintagmatika
syntagmatic 
синтагматика 
til 
birliklarining 
o‘zaro 
semantik-
sintaktik 
munosabatga 
kirishishi 
va 
gorizontal 
yo‘nalishda 
birikmalar 
hosil 
qilishi. 
izomorfizm 
isomorphism 
изоморфизм 
(lotincha 
izoma 
– 
o‘xshash, 
morfo-
shakl) tilning turli 
sathlari birliklarining 
ichki 
tuzilishi 
o‘rtasidagi 
o‘xshashlik. 
qiyosiy-tarixiy 
metod 
comparative-
historical method 
сравнительно-
исторический 
метод 
tillar 
va 
ularning 
tarixini 
qiyoslab 
o‘rganish 
substansiya 
substation 
субстанция 
biror tovushni boshqa 
tovush bosishi 
distributsiya 
distribution 
дистрибуция 
tildagi 
unsurlarning 
gap 
tarkibida 
joylashish o‘rni, bir 
elementning boshqa 
element bilan birikish 
qobiliyati 
bevosita 
tahlil 
metodi 
the method of direct 
analysis 
метод анализа по 
непосредственны
м составляющим 
nutq birliklari (so‘z 
birikmasi va gaplar) 
tuzilishi, 
qanday
qismlardan 
tashkil 
topishi, ular orasidagi
munosabat, aloqalarni 
o‘rganish. 
transformatsion 
tahlil 
transformational 
analysis 
метод 
трансформацион-
konstruksiyalarning 
muayyan 
qoidalar 

---

255 
ного анализа 
asosida 
boshqa 
shaklga, ko‘rinishga 
ega bo‘lishi, ya’ni 
transformatsiyalanishi
avtomatik tahlil 
metodi 
automatic analysis 
method 
метод 
автоматического 
анализа 
EHM, kompyuterlar 
yordamida 
tilni 
lisoniy 
birliklar,
formal 
qismlarga 
ajratish 
orqali 
bir 
tildagi 
lisoniy
birliklar 
mazmunini 
boshqa 
tilga
ko‘chirish
statistik 
tahlil 
metodi
 
statistics 
analysis 
method
метод 
статистического 
анализа 
lisoniy birliklarning 
nutq 
faoliyatidagi, 
asosan 
matndagi
qo‘llanish miqdorini 
tadqiq qilish
lingvopoetika 
лингвопоэтика 
linguapoetics 
lingvistik 
birliklarning badiiy-
estetik 
vazifalari, 
tilning 
konnotativ 
funksiyasini 
o‘rganadi 
psixolingvistika психолингвистика psycholinguistics 
insonlarning 
bir-
biriga axborot berish 
va bir-biridan axborot 
qabul 
qilish 
jarayonini
o‘rganuvchi 
yo‘nalishi 
etnolingvistika 
этнолингвистика 
ethnolinguistics 
grekcha “etnos“ - 
xalq, 
qabila 
so‘zlaridan 
olingan 
bo‘lib, til amaliyoti 
va 
rivojlanishida 
etnomadaniyat, 
etnopsixologik 
omillarni o‘rganish 
matematik 
lingvistika 
математическая 
лингвистика 
mathematical 
linguistics 
til 
birliklarini 
matematik tavsiflash 
usullarini 
ishlab 
chiqish va o‘rganish 
bilan 
shug‘ullanadigan fan 

---

256 
sotsiolingvisti-
ka 
социолингвистика sociolinguistics 
tilshunoslikning 
tilning 
ijtimoiy 
mohiyati va vazifasi, 
tilga 
sotsial 
omillarning 
ta’siri 
kabi masalalar bilan 
shug‘ullanuvchi 
yo‘nalishi
neyrolingvistika нейролингвистика neurolinguistics 
nutqiy faoliyatni bosh 
miya mahsuli sifatida 
o‘rganuvchi tarmog‘i
Аsosiy adabiyotlar 
1. Irisqulov M.T. Tilshunoslikka kirish. – T., 2008. 
2. Yoʼldoshev I., Muhammedova S., Sharipova Oʼ., Madjidova R. Tilshunoslik 
asoslari. – T., 2007/2013. 
3. Muhammedova S., Yoʼldoshev I., Madjidova R., Sharipova Oʼ., 
Toʼxtamatov X. Tilshunoslik asoslari. – Elektron darslik. 
4. Maслов Ю.С. Введение в языкознание. – М., 2007. 
5. Реформатский А. Введение в языкознание. – М., 2006. 
6. Попова З.Д., Стернин И.А. Общее языкознание. – M., 2007. 
7. Nurmonov А., Iskandarova Sh. Umumiy tilshunoslik. – T., 2007. 
8. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik. – T., 2007/2010. 
9. Шарафутдинова Н.С. Теория и история лингвистической науки. – M., 
2007. 
Qoʼshimcha adabiyotlar 
 
10. Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 
“Oʼzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʼyicha harakatlar 
strategiyasi toʼgʼrisida” gi PF-4947-sonli Farmoni. Oʼzbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari toʼplami, 2017 y., 6-son, 70-modda. 
11. Madjidova R., Sultonova Sh. Введение в языкознание. – T., 2020. 
12. Zokirov M., Madjidova R., Sultonova Sh. Oʼzbekcha-ruscha-inglizcha 
lingvistik atamalar muxtasar lugʼati. – T., 2016. 
13. Немченко В.Н. Введение в языкознание. – М., 2008. 
14 Аxманова O.С. Словарь лингвистических терминов. – М., 2004. 
15. Щукин А.Н. Лингводидактический энциклопедический словарь. – М., 
2006. 
16. Левитский Ю.А. Общее языкознание. – M., 2009.
17. Umarxoʼjaev M. Umumiy tilshunoslik. – Аndijon, 2010. 
18. Брусенская Л.А. Учебный словарь лингвистических терминов. – 
Ростов н/Д., 2005. 

---

257 
 
Axborot manbalari 
 
1. http://gov.uz/ - Oʼzbekiston Respublikasi hukumat portali 
2. 
http://www.ziyonet.uz/-
 Ta’lim portal 
3. http://www.edu.uz/ - Oliy va oʼrta maxsus taʼlim vazirligi portal 
4. http://www.ziyonet.uz 
5. http://ziyouz.uz 
6. http://www.pedagog.uz 
7. http://www.edu.uz