Университетларнинг филология, журналистика, роман-герман шилологияси факультетлари студентлари учун қулланма


Download 1.57 Mb.
bet19/25
Sana01.01.2023
Hajmi1.57 Mb.
#1074224
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   25
Bog'liq
Tarj Naz Kirish Salomov

Узбекистонда кино таржимонлари. Угирма фильмлар сави- яси йилдан-йилга ошиб, сифати яхшиланиб бормовда. Бу соха- да Ц. Мирмузқаммедов, Й. Абдукаримов, М. Рақматуллаева, Ю. Ризаева, Ш. 1қушбоева, Э. Абдуллаев, С. Саидов сингари тажрибали муқаррирлар, Узбекистонда хизмат курсатган санъат арбоби Б. Гайдаров, С. Искандаров, С. Имонқулова, И. Ёцубов, А. Акбархужаев каби режиссёрлар фаол мезқнат қилмоқдалар. Таржимонлардан О. Шаропов, М. Зқакимов, М. Мирзоидов, В. Рузиматов, И. Гафуров, Т. Иброзқимов, Маъ- руф Хаким> А. Абдуллаев ва бонщалар сценарий таржимаси- нинг усталари булиб қолдилар.
Узбек фильмлари жазқон экранларида. «Узбекфильм» киностудиясида яратилган энг яхши фильмлар ьқардош респуб­лика ва жазқон экранларида дубляж орқали кино мухлислари- га намойиш қилинмовда. Жазқон халқлари тилига угирилган «Алишер Навоий», «Тозқир ва Зузфа», «Угган кунлар», «Нафо- сат», «Севишганлар» сингари унлаб фильмлар совет ва чет эл кино шинавандалари олқишига сазовор булмовда.
Угирма зқақида умумий қайдлар. Фильм қисқа вақт (90— 100 минут) орасида мураккаб инсоний характерларни яратмо- ги даркор. Персонажнинг рузқий вазиятига номукобил келади- ган ҳар 1қандай, зқатто энг майда сохтакорлик, ҳар цандай услубий ёки маъновий хато бадиий зқақиқатни жиддий бузи- ши, фильм юзага келтирган бутун зқавдоний таассуротни чишакка чиқариши мумкин. Оммавий санъат турларидан булган кинонинг узига хос хусусиятларидан бири шунда.
Куп одамларни: фильмда зқаракат қилаётган шахслар — французлар, немислар, зшндлар, араблар, итальянлар, поляк- лар ёки японларнинг қандай қилиб рус ёки узбек тилида гапиришлари, тугрироги, уларни рус ёки узбек тилида гапира- ётгандай тасаввур тугдиришда текстлар қандай танланиши 1{изи1қтиради.
Дубляж қилинган фильмда тасвир билан музика айнан сацланади-ю, текст билан шу текстни гапираётган актёрлар- нинг овози алмашади. Янги матн фильмнинг мақсади билан ҳамоҳанг равишда асл нусханинг барча маъноларини, нутқ- нинг образлилиги, персонажлар талқини, суз уйинлари, зқазил- мутойиба, қочирма, мақоллар ва бошцаларни, булак ҳар 1қан- дай адабий таржимада булгани каби, айнан са1қлаши устига, буни экранда уйнаётган актёрнинг огиз-лаб зқаракатлари, паузалар, имо-ишоралар, қош-куз ва юз зқаракатларига мое равишда акс эттиради.

209
«Агарда, айтайлик, хорижий пьеса таржимони ҳам, шу пьеса уйналаётган сазқнага қараб ишлай олганида, бу зқам
14-389

унинг машақатини анча енгиллаштирган булар эди»,— деган фикрни иззқор этади кино мутахассисларидан С. ШайкевичI.
Абдулла раздор, Уйгун, Иззат Султон, Назир Сафаров, Сайд Азқмад ва боища драматурглар уз асарларининг сазқна- лаштирилишида актёрлар билан зқамкорликда иш олиб борган- ликлари бу кузатишнинг тугрилигини тасдшқлайди.
«Биз барзқаётмиз» деган япон фильмида йиглаётган қизало1{ такрор- такрор «она» (катян) сузини талаффуз қилади. Фильмнинг мазмунидан би- ламизки, бола оч, шунинг учун уни рус тилида «мама» дейиш урнига «хочу есть» дейишга мажбур қилдик,— дейди С. Шайкевич.— Агарда бо­ла йигламаганда ва лаблари буришмаганида, унинг огзига «хочу есть» сқзларини ҳам «жойлаб булмас» эди — у «катян» сузининг талаффузи 3qo- латига мое келмасди. Башарти, текст муаллифи бу уринда факат «мама» (она) сузи кетади, деб туриб олганида, жойловчи (укладчик) сира зқам ро- зи булмасди ва у jқai{ булиб чиқарди.
Угирма (дубляж) муқаррири экран текстини сақнадан таш- 1қарида куради. Лекин кино угирмаси — дубляжнинг узига хос томони шундаки, музқаррир дид ва тошқирлик билан тав- сия этган сузларнинг цай бирини олиш-олмаслик фақат экран билан юзма-юз келгандагина маълум булади. Масалан, «хит­рец» (мугамбир) сузини — «лицемер» (мунофшқ) билан алмаш- тириш учун бутун жумлани бузиб, бошқатдан тузиш талаб этилади. (Чунки артикуляциясига кура, бу сузларни алмашти- риб булмайди, мана, айтайлик, «максимум» ва «минимум» сузлари талаффуз вақтида лабларнинг зқолатига кура бир-би- рига жуда мое тушади). Угирмада биргина сузни узгартириш бундан кейинги луқмаларда бонща бир нечта сузларни узгар- тиришга сабаб булади. Натижада бошқа бир қанча лавхаларга ҳам «ямо1қ» 1қуйиб чшқишга тугри келади.
Угирилаётган фильмларда илмий, техникавий, зқарбий ва бошқа махсус терминология учраса, консультантларга муро- жаат қилинади. Лекин улар тавсия этган нстилох (термин)лар керакли жойга мое келмай қолиши мумкин. Шу сабабдан, купинча, консультант ҳам кино мутахассислари билан бирга экран қаршисида утиришга мажбур булади.
«Велосипедчининг зқалокати» фильмида цақрамон велосипедчини ма­шина уриб кетгани ва у зқалок булганини узи уқитувчилик қилаётган уни- верситетда имтизқон олаётган вақтда стол устида ётган газетадан уқиб, та- содифан билиб 1қолади. Бу вақтда бир толиба доскада масала ечаётган булади: у масалани қандай ечаётганини огзаки тушунтириб зқам боради, бунда бир неча марта юзини томошабинлар томонга угиради ва улар цаз- нинг лаблари не тахлит 1{имирлаётганини куриб турадилар. Аслида, сту­дентка ечаётган масала фильмнинг сюжети билан зқеч қандай богли1{ эмас, томошабинни бу вақтда масала эмас, балки велосипедчининг улими таш- вишлантиради. Лекин, зқозирги замонда, томошабинлар орасида олий мате- матикадан дурустгина хабардор кишилар кам эмас, шундай экан, толиба- нинг огзига доскада ёзилган масалага мое келмайдиган сузлар «солиб *қУйилса», студияга норозилик билдирилган юзлаб, зқатто минглаб хатлар келиб тушади. Шунинг учун мазкур фильм таржимасига математик-мута- хассис чорланган, у кун буйи «студентка учун» текст танлаш устида бош ротирган.
«Амалга ошмаган дуэль» фильмида тасвирланишича, оломон зқарбий машр майдонида гаплашиб турган, майдонда машрлар давом этаётган би­лади. Тарих музейидан Пушкин даври зқарбий терминологиясидан хабар- дор булган мутахассис чаририлган. У аввал тасвир билан танишгач, тур­ли справочниклардан Уша давр зқарбий команда терминларини излаб топган, сқнгра уларни жой-жойига руйгунча киночилар билан бирга иш- лаган.
Угирмада гозқо таржима қилиш учун жуда жун булган од- дий сузлар ҳам анча уринтиради.
«Спасибо»: фақат руминча «мулцумеск» сузида русчадаги- дай лаблар икки марта қовушади ва унга қойил мақом кела- ди. Французча «мерси»ни зқам русча «благодарю» сузи билан амал-тақал қилиб мослаштирса булар. Лекин немисча «данке», инглизча «сенк ю», итальянча «грациа», полякча «дзенкую», чехча «дьякую» ва зқоказоларни нима ьқилиш керак?
Агар, толеимизга, бу сузлар жумла ичида келса-ку, бир нав. Масалан, «Сенк ю, ай донт смоук» — «Спасибо, я не курю» (Разқмат, мен чекмайман) гапини — «Я не курящий, спасибо» (Мен чекмайман, разқмат) деб угирса булади. Бироц агар узи алоқида ифодаланса, уни угирмада кейинги жумла- ларга 1қушиб кетишга тугри келади.
Дар рандай бидирлаб гаииришни ҳам узқдалайдиган актёрлар бор.
Итальянлар билан французлар русларга рараганда анча тез гапиради-
лар.
Швед этнографи доктор Страндберг беш ритъа буйича олиб борган тад- риротларини эълон рилди. Унинг фикрича, финлар дунёдаги энг камгап миллат, канадаликлар улардан кейинги уринда туради. Италияликлар, бразилияликлар ва мексикаликлар энг куп ва баланд овоз билан гапира- диган миллатлар сифатида олимнинг рУйхатидан жой олганлар.
Немис тилида «в» зқамда «ф» товушлари жуда куп талаф- фуз 1{илинади. Масалан, «was ware wenn» деганда бир жумла- да учта w учрайди. Рус ва узбек тилларида бундай жумлалар- ни шу мицдордаги «в» ва «ф» билан бериб булмайди.
w зқарфи инглиз тилида текст ичида зқар минг зқарфга цуйидагича
тқри келади:




Неча марта учрайди

Харф

Неча марта учрайди

Харф

Неча марта учрайди


Download 1.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling