Университетларнинг филология, журналистика, роман-герман шилологияси факультетлари студентлари учун қулланма


Download 1.57 Mb.
bet1/25
Sana01.01.2023
Hajmi1.57 Mb.
#1074224
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25
Bog'liq
Tarj Naz Kirish Salomov


7F. САЛОМОВ
ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИГА КИРИШ
УНИВЕРСИТЕТЛАРНИНГ ФИЛОЛОГИЯ, ЖУРНАЛИСТИКА, РОМАН-ГЕРМАН ШИЛОЛОГИЯСИ ФАКУЛЬТЕТЛАРИ СТУДЕНТЛАРИ УЧУН қУЛЛАНМА
УзССР Олий ва махсус урта таълим министрлиги тасдицлаган
„УқИТУВЧИ" НАШРИЁТИ
Т о ш к е нт—1978

Улкан шоир ва таржимонимиз Миртемирнинг маъсум хотирасига багишлайман
Автор
КИРИШ
1965 йил 15 декабрда Узбекистан Компартияси Марказий Комитети «Республикада бадиий таржима сифатини янада ях­шилаш тадбирлари қа1?ида» махсус iқapop 1қабул қилди. Iқapop- га биноан университетлар қамда бошқа бир қанча педагогика институтларида таржима назарияси ва амалиёти юзасидан ф а - культатив дарслар ташкил этиш лозим деб топилди. 1966—1967 уьқув йилида В. И. Ленин номидаги Тошкент Дав- лат университети филология факультетининг IV курсида илк дафъа 1қиёсий услубиёт ва таржима буйича махсус курс
у1£илди.
1969—1970 у1?ув йилида ТошДУнинг журналистика фа- культетида таржима назарияси ва редакция-нашриёт ишлари кафедраси ташкил этилди. У 1973—1974 уқув йилидан бош- лаб таржима назарияси, радио ва телевидение кафедрасига айлантирилди. Ниқоят, 1975—1976 уқув йилидан эътиборан шу университетнинг филология, журналистика, шарқ, роман- герман тиллари факультетларида тахсил курслари, амалий машгулотлар олиб борадиган муста1қил таржима назарияси кафедраси i?apop топди ва у филология факультети базасида фаолият курсата бошлади.
1972 йил 18 июлда КПСС Марказий Комитети ва СССР Ми- нистрлар Совети «Мамлакатда олий таълимни янада такомил- лаштириш тадбирлари қақида» махсус iқapop қабул қилди. 1972 йил 1 сентябрда Узбекистон Компартияси Марказий Ко­митети ва УзССР Министрлар Совети қам шу масала юзасидан тегишли тадбирларни белгилади. Шундан кейинги йиллар ичи- да мамлакат олий мактабларининг уқув планлари бирмунча янгиланди, уларда, айншқса, фаннинг янги тугилаётган истшқ- болли созқаларига кенгро1қ йул очишга алозқида эътибор бери- ладиган булди.
Давлат университетларида таржимашунослик фанларининг у1қитилш11и билан боглшқ ақвол зқозирги вақтда қуйидагича:

  • роман-герман филологияси ва inapiқ тиллари факультет- ларида таржима назарияси ва амалиёти умумий мажбурий предмет (70 соат) сифатида уқув планларидан мустазқкам урин олган;

  • уларда махсус уқув-таржима ва ялпи таржима практи- калари жорий этилган;

  • университетни битирувчи талабалар, узларининг асосий ихтисосларидан ташкари, қушимча равишда таржимон деган ихтисосга ҳам эга буладилар;

  • журналистика факультетларида янги таржимачи- лик ихтисоси пайдо булди, у1?ув планида бир 1қанча тар­жимашунослик предметларидан тазқсил куриш назарда ту- тилган;

  • Тошкент университетининг филология факультетида зқам таржимачилик ихтисоси расмийлаштирилиши ба- робарида, махсус таржима грушалари тузилди. Уларда тар­жима тарихи, таржима назариясининг турли даврлари, созқа- лари, жанрлари ва йирик проблемалари махсус курслар, мах­сус семинарлар тарзида уқитилмоқда. 1976—77 уқув йилининг бошидан таржима грушалари ташкил этилиши муносабати билан уларда таржимашунослик буйича ялпи мажбурий курс­лар жорий этилмоқда;

  • умумуниверситет миқёсида, барча табиий ва гуманитар фанлар факультетларида, лисоний тазқсил чу1қурлаштирилган махсус программа асосида олиб борилган булса, уларнинг би- тирувчиларига зқам таржимон деган қушимча гувозқно- ма бериш зқуқуқи расмийлаштирилди.

Хуллас, агар чорак аср илгари айрим тилшунос олимлар (проф. А. А. Реформатский) таржимашуносликни мустақил филологик фан сифатида эътироф этмаган булсалар, эндилик- да бошқа хавф тугилди: куни кеча бу предметни «тан олма- ган» тор филолог мутахассислар узларини «таржимашунос» деб эълон 1?ила бошладилар. Улар таржимашуносликни «одат- даги» тил ёки адабиёт предметларининг бири деб тушуниб, ян­ги у1қув планларидаги таржима фойдасига булган узгариш- нинг мозқияти, мақсади, хусусияти зқамда булардан келиб чшқадиган тадбирларнинг мазмуни ва мундарижасини дуруст идрок этмайдилар.
Шундай 1қилиб, таржимашунослик фанига булган агностик papain, асосан, бархам топган зқозирги вақтда «ялпи таржима- чилик ҳаракати»дан тугиладиган хавфнинг олдини олиш ма- саласи кундаланг булиб қолди. Бунинг учун таржима тарихи ва таржима назарияси тазқсил курслари, таржимашунослик предметларини яратиш лозим. Ана шунда: бошқа филологик фанлар орасида таржимавий тахқсилнинг урни, унинг предмет- лари, мақсади, тушунчалари, проблемалари, терминологияси ва зқоказолар юзага қалқиб чиқади.
Узбекистонда таржиманинг, хусусан, бадиий таржиманинг назарий масалалари анча кенг урганилди. Бизда зқозир илмий даражага эга булган 30 дан ортиқ таржимашунос мутахассис бор, унлаб монографиялар, тупламлар, юзлаб илмий мақолалар нашр қилинган. Лекии бу сохада зқозиргача биронта ҳам дарс- лик яратилгани йуьқ. 1қулингиздаги ушбу «Таржима назария- сига кириш» китоби ана шу камчиликни тузатиш сари қуйил- ган илк 1қадам, биринчи тажриба, дастлабки уринишдир.
Рус таржимашунослигида, бу созқадаги қамрови кенг ама- лий фаолиятга мувофиқ зқолда, катта ишлар қилинган. Устод таржимашунос олим А. В. Фёдоровнинг «Умумий таржима на­зарияси асослари» дарслиги, Ю. М. Катцер, В. А. Кунин, Я. И. Рецкер, В. Н. Комиссаров, Л. С. Бархударов, В. Н. Крупнов, Р. К. Миньяр-Белоручев, С. С. Толстой, М. М. Морозов, А. Д. Швейцер ва бошқа куп олимларнинг Гарбий Европа тил- ларидан рус тилига (ва аксинча) қилинган таржималар созқа- сидаги улкан тажрибани урганиш асосида барпо этилган тур- ли-туман дарслик, уқув қулланмалари мавжуд. Датто урта мактабларда таржимавий таълим масаласига багишланган иш­лар ҳам бор. (Масалан, Н. Д. Чебурашкиннинг бир қанча пред- метлар инглиз тилида олиб бориладиган мактабларнинг IX—X синфлари уқувчилари учун мулжалланган «Мактабда техни- кавий таржима» китоби, Москва, «Просвещение» нашриёти, 1972). Булардан танщари, иттифовдош республикалардан Гру- зияда марзқум Г. Р. Гачечиладзенинг «Бадиий таржима наза- риясига кириш» (Тбилиси, 1970) номли асари маълум. Жума- ниёз Шариповнинг «Узбекистонда таржима тарихидан» (Тош- кент, 1965), озарбайжонлик Байрам Хорун угли Тозқирбоевнинг «Таржима зқакидаги фаннинг фалсафий проблемалари» (Боку, 1974), белорус П. И. Коианевнинг «Бадиий таржима тарихи ва назарияси масалалари» (Минск, 1972) сингари йирик моногра- фиялари ҳам таржимашуносликнинг тақсилий аспектларини ойдинлаштиришда музқим дастур булиб хизмат гқилади.
Рус таржимашунослигида ва қардош республикаларда бу созқада орттирилган бой тажриба, шубзсасиз, биз учун мактаб- дир. Лекин, шу билан бирга, ҳар бир миллий республикада таржима тазқсилининг узига хос томонлари борки, буларни назардан соқит 1қилиб булмайди.
Аввало, рус совет таржимачилиги мактабида таржима таҳ- сили анъанавий туе олгандир. Бинобарин, студентлар (қисман, зсатто мактаб уқувчилари зқам) таржима зсақида маъ- лум тасаввур, билим, тайёргарлик билан келадилар. Таржима­шунослик юзасидан бирон дарелик ёки уқув қулланмаси ёза- диган автор узидан олдинги зқамкасабаси яратган муайян тажриба, принцип, назарий-методик концепция зқамда улардан хабардор булган талабаларнинг билимига асосланади.
Бизда эса бундай анъана зқозирча йуқ.
Яна шуни кайд этиш лозимки, гқарийб бутун рус таржима- шунослиги тазқсили, асосан, инглиз, немис, француз тиллари- дан — рус тилига ва рус тилидан уша гарб тилларига таржима амалиётига асосланган. Шарқ тилларидан — рус тилига ва рус тилидан — Шарқ тилларига таржима материали заминига ijy- рилган дарелик ва уг?ув 1{улланмалари эса зқали рус тилида яратилмаган. Шунингдек, рус тилида СССР халқлари тилла­ридан қилинаётган жуда катта таржима сабоклари тазқсилий йуналишда бутунлай урганилмаган.
Бу томондан ;қам бизда азқвол узгача.
Маълумки, узбек тилига қилинаётган умумий таржима мазқсулотининг 60 процентини — рус тилидан угирилаётган таржима китоблари ташкил этадиI. Гарбий Европа адабиёти асарлари зқам узбек тилига рус тилидан таржима қилинади. Таржима таълимида бу музқим омилни назардан coiқht килиб булмайди. Айни вақтда Гарбий Европа адабиётини бевосита асл нусхалардан узбек тилига угириш вазифаси ҳам кунда- ланг булиб туради. Ана шу улкан, мураккаб ижодий пробле- мани уддалай оладиган етук таржимон кадрлар тайёрлаш иши гоят актуал азқамиятга эгадир.
Баён қилинган шарт-шароитларни зқисобга олган зқолда, уш- бу китоб муаллифи 1973 йилда таржима тарихи, таржима на- зариясига кириш зқамда умумий таржима назарияси асослари предметлари буйича учта уқув программасини нашрдан чшқа- риб, уларни мутахассислар ва таржимонлар уртасида кенг муқокамадан утказди. Зқар учала программа 1973 йил 16 май- да Москвада Максим Горький номидаги Адабиёт институти Ба­диий таржима назарияси кафедрасининг махсус йигилишида кенг музқокамадан утказилди. Музқокамада қуйидаги эътибор- ли мутахассислар: кафедра мудири, филология фанлари док- тори, проф. JI. И. Климович, филология фанлари доктори, проф. Э. В. Севортян, филология фанлари кандидатлари — Г. 3. Хонтемирова, Ч. Хусейнов, Ю. С. Елисеев, А. П. Феок­тистов, доц. JI. А. Озеров; катта уқитувчилардан В. Я. Тихо­мирова, В. Н. Богачев, А. Н. Бесташвили, К. А. Хучуа, А. В. Старостин, аспирант А. А. Мете зқамда ассистент М. И. Скворцовалар иштирок этдилар. Бундан ташкари, СССР Ёзувчилар Союзи Бадиий таржима кенгашининг аъзоси, та- ншқли таржимон ва олим В. М. Россельс (Москва), филология фанлари доктори М. М. Расулий, филология фанлари канди­датлари — доц. Г. Рафурова, доц. Н. Комилов, доц. Ф. Насрид- динов ва боннқа мутахассислар ҳам мазкур программаларга тақризлар ёздилар.
«Таржима назариясига кириш» дарелигини бунёд этишда муаллиф номлари юқорида зикр этилган барча олимларнинг қимматли истаклари, фикр ва мулозқазаларини зқисобга олишга зқаракат 1{илди.

Ушбу китобнинг нашр этилишида авторга узларининг фой- дали маслазқатлари билан яқиндан кумаклашган Фирдавсий мукофоти лауреати, филология фанлари доктори, профессор Шоислом Шомузқамедов, Абурайзқон Беруний номидаги рес­публика Давлат мукофотининг лауреати, таниқли адабиётшу- нос олим Озод Шарафиддинов, Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими, филология фанлари доктори Жуманиёз Ша- рипов, тарих фанлари доктори, профессор Тугон Эрназаров, филология фанлари доктори, профессор Очил Тогаев, филоло­гия фанлари доктори, профессор Байрам Хорун угли Тозқир- боев, филология фанлари кандидатлари — Н. В. Владимиро­ва, доцент Жамолиддин Буронов, доцент Нажмиддин Комилов- ларга, тад1қи|қ0тчи Тилак Журага, шунингдек, тажрибали музқаррир ва ношир, жонкуяр мураббия, республикада хизмат курсатган маданият ходими Сулаймонова Холида опага лут- фан миннатдорчилик иззқор этамиз.

Download 1.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling