Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Kiklad madaniyati. Kiklad Krit shimolining Egey den-
gizidagi ko‘pgina orollar majmuasidir. Ularni yunonlar «kiklad-
lar» ya’ni «aylana» deb atashgan. Kiklad orollarida qadimda kariy 
va leleglar yashaganlar. Ularga Krit orolidan ko‘chib kelganlar 
qo‘shilgan. Aholi uzumchilik va hunarmandchilik bilan shug‘ul-
langan. Kiklad orollari bilan Egey havzasidan chekkadagi o‘lka-
lar bilan dengiz savdosi alohida o‘rin tutadi. Kema egalari, hu-
narmandlar, savdogarlar orol ijtimoiy hayotida yetakchi o‘rinni 
egalladilar. Tadbirkor, uddaburon savdogar, boy hunarmand 
va kemasozlar dengiz savdosining tashkilotchilari edilar. Kiklad 
orollari aholisi katta-kichik, pishiq qilib qurilgan bir-ikki qavat-
li uylardan iborat shahar ko‘rinishidagi kichik manzilgohlarda 
yashaganlar. Kichik shaharchalar jamoa asosida xalq yig‘inlari 
orqali boshqarilgan deb taxmin qilinadi. Shaharchalar, odatda, 
dengiz qirg‘oqlarida, port yaqinida qurilgan. Port yaqinida may-
don bo‘lgan. Bu yerda bozor bo‘lib, savdo va boshqaruv ishlari 
muhokama qilingan. Kiklad orollarida mil.avv. XVI–XV asrlarda 
Knoss hukmronligi o‘rnatildi. Knossga qaramlik o‘lpon to‘lash 
bilan cheklanib, Kiklad o‘ziga xos madaniyatni saqlab qoladi. 
Ammo mil.avv. XV asr o‘rtalarida Fera orolida otilgan vulqon 
Kiklad orollari halokatiga sababchi bo‘ldi. Dengizda ko‘tarilgan 
ulkan sunami qirg‘oqdagi shaharlarni vayron qildi. Vulqon kuli 
inshootlarni olov ichiga soldi. Ko‘plab kishilar halok bo‘ldi. Vul-
qon otilgandan so‘ng to‘zib ketgan aholi va vayrona orolchalar 
Peloponnes va Bolqon Yunonistonining boshqa hududlaridan 
kelgan axeylar o‘ljasiga aylandi. Kiklad madaniyati uch yirik 
davrga bo‘linadi: 1. Qadimgi Kiklad davri (2700–2300-yillar). 2. 
O‘rta Kiklad davri (2300–1500-yillar). 3. So‘nggi Kiklad davri 
(1500–1100-yillar).

---

341
XIX asr oxiri XX asrdan Egey dengizi orollarida ham faol ar-
xeologik qazilma ishlar olib borildi. Ingliz arxeologlari Antikoros 
orolidan jez davri yodgorliklarini topdilar. Shundan so‘ng Me-
los, Seros, Spornos, Loros va Naksos orollarida ar xeologik qa-
zish ishlari olib borildi. 1932-yil yosh yunon arxeologi Spiridon 
Marinotos Minos orolining yirik porti Amnissni topdi. U ar-
xeologik ishlarda Strabonning «Geografiya» asaridan keng foy-
dalandi. 1967-yil arxeologlar Fera orolidan Akrotir shahrini to-
pishdi. U Egey Pompeyasi deb ataldi. Vulqon kullari ostidan 
vulqon otilishi oqibatida halok bo‘lgan shahar qoldiqlari to-
pildi. Qazishmalar natijasida tosh tashalgan ko‘chalar, katta 
inshootlar, uylarning ikkinchi va uchinchi qavatlari va ularga 
boradigan zinapoyalar saqlanib qolgan. Inshootlar devorlariga 
ajoyib tasvirlar tushirilgan: ko‘k rangli maymunlar, antilopa-
lar tasviri, ikki kurash tushayotgan bola, ularning birini qo‘lida 
maxsus qo‘lqop. Qizil, sariq va yashil rangdagi ot va mox o‘ti 
bosgan qoyalar, sariq poyalardagi qizil nilufarlar, ularning us-
tidan uchayotgan qaldirg‘ochlar. Boshqa tasvirda shaharning 
ko‘rinishi va ko‘p kemalar suzayotgan dengiz tasvirlanadi.
Kiklad madaniyati jez davri madaniyati bo‘lib, orollardan 
jezdan yasalgan mehnat qurollari, sopol buyumlar, zeb-ziynat-
lar topilgan. Rassomchilikda freska tasvir san’ati yuksak rivoj-
langan. Kiklad madaniyati yodgorliklarida Kichik Osiyoning 
ta’siri ko‘rinadi.