Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afina. Yunon-fors urush-
laridan so‘ng Afina tez tiklandi. Pirey porti qayta qurilib, o‘sha 
davrda O‘rtayer dengizidagi eng yirik port hisoblangan Karfa-
gen portiga tenglashdi. Dengiz ittifoqiga yetakchilik qilgan Afina 
yunon dunyosi dengiz savdosida ham birinchi o‘rinni egalladi. 
Afina eksporti Shimoliy Qora dengiz, Sitsiliya, Apuliya, Etru-
riyani qamrab oldi. Egina, Korinf, Kerkira va boshqa shaharlar 
savdoda Afinaning birinchiligini e’tirof etishga majbur bo‘ldi. 
Afina ijtimoiy qatlamlarida ham tegishli o‘zgarishlar yuz berdi. 
Jamiyatda yetakchi o‘rinni savdo-hunarmand tabaqalari egal-
ladilar. Davlatning ichki va tashqi siyosatini ana shu tabaqalar 
belgilar edi. Attika dehqonlari poytaxtni g‘alla bilan ta’minlay 
olmas edilar. G‘allani Qora dengiz bo‘yidan yoki Italiyadan olib 
kelish arzonga tushar edi. Qishloq aholisi ish topishi uchun 
ko‘plab shaharlarga kelib o‘rnasha boshladilar.
Yunon shahar-davlatlarining hukmron tabaqalari qadimgi 
sharq ning davlat apparati bilan bog‘langan, hukmron sinfdan 
(saroy a’yonlari, amaldorlar, kohinlar, oqsuyak zodagonlar) farq 
qilar edi. Yunon shahar-davlatlarining hukmron tabaqasi, kat-
ta yer egalari, boy savdogar – tadbirkorlardan iborat edi. Davlat 
byudjetlari hisobidan hech yashamas, boylik xususiy tadbirkor-
lik savdo-hunarmandchilik faoliyati bilan orttirilgan. Qadim-
gi sharqdagidek hukmron tabaqa ulkan boylikka ega bo‘lmay, 
fuqarolarning boshqa tabaqalari orasida boylik jihatdan katta 
ajralish yo‘q edi. 2-3 talant (1 talant – 6 ming draxm) mulk 

---

380
katta boylik hisoblanib, 10-15 talantlik mablag‘ga ega bo‘lish 
katta mablag‘ hisoblangan. Katta boylikka ega bo‘lgan boylar 
hashamat uchun soliq to‘laganlar. Davlat hokimiyati mulkiy 
keskinlik ni doimo yumshatib, ijtimoiy muvozanatni saqlashga 
harakat qilgan. Bundan tashqari o‘sha davrda tadbirkorlik bi-
lan katta boylik jamg‘arish juda qiyin bo‘lgan. 
Mil.avv. V asr o‘rtalaridan Afinada hunarmandchilik va deh-
qonchilikda foydalaniladigan qullarning soni ko‘payib ketdi. 
Afi na olib borgan ko‘plab urushlar natijasida Kichik Osiyo, 
Frakiya va Illiriyadan qullar olib kelib sotiladigan Xios oroli-
dagi qul bozori iqtisodiyotining ishchi kuchiga bo‘lgan doimiy 
ehtiyojni qondirdi. Qullarning soni keskin oshib ketdi. Malaka-
siz qul arzon bo‘lib, hunarga o‘rgatilgan qulning narxi 100-150 
draxma belgilanar edi. Perikl davri Afinasida qullarni aniq soni 
noma’lum. Taxminlarga ko‘ra, ular 400 mingtaga yetmagan.
Shahardagi eng boy odamlardan biri Nikiyning Lavrion ku-
mush konlarida ming quli, boy Gipponikning 600 quli bo‘lgan. 
Oddiy hunarmandlarning ustaxonalarida 5 tadan 10 tagacha 
qul ishlagan. Qalqon yasovchi usta Lisiyning ustaxonasida 
120 qul bo‘lgan. Boy shaharliklar xo‘jaligida 10-20 qul mehnat 
qilgan. Hunarmandchilik korxonalari, konlar, poliz, uzumzor 
va zaytunzorlarda qullar mehnat qilgan. Afina shahar politsi-
yachilari asosan qullardan iborat bo‘lgan. Qullarga «gapiruvchi 
qurol» deb qarashgan. Ularning hech qanday ijtimoiy huquqi 
bo‘lmagan. Ishlab chiqarishda qullarning ko‘payib borishi bi-
lan erkin fuqarolar orasida jismoniy mehnat qilish past ish, 
qulga xos mehnat degan tushuncha keng tarqala boshladi. 
Arxaik davridayoq zodagonlar ish haqi uchun kundalik og‘ir 
ishga nafratlanib qaraganlar. Mil.avv. V asrga kelib, bunday 
qarashni aholining erkin qatlamlarining ichida ham uchratish 
mumkin edi.