Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Qadimgi Mesopotamiya aholisi. Mesopotamiyada odam-
lar qadimdan o‘rnasha boshlagan. Neolit davrida bu jarayon 
tez lashgan. Dastlab iqlimi qulay shimol o‘zlashtirilgan. Qa-
dimgi Xassun, Xalaf madaniyatining etnik kelib chiqishi no-
ma’lum. Janubiy Mesopotamiyaning ilk manzilgohlari keyin-
roq, mil.avv. IV ming yillikda va mil.avv. IV ming yillikning II 
yarmida El-Ubayd madaniyati bilan belgilanadi. Ba’zi tad-
qiqotchilar bu madaniyatni shumerlarga tegishli deb bilsa, 
boshqalari protoshumerlarga bog‘laydilar. Shumerlar janubiy 
Mesopotamiyaga mil.avv. 4600-yil yoki 6600-yil oldin ko‘chib 
kelganini S.Kramer va boshqa shumershunos olimlar aytadi-
lar. Shumerlarning asl vatani Kavkaz, Eron, Hindiston yoki 
Oltoy bo‘lganligi to‘g‘risida turli ilmiy farazlar mavjud. Shumer 
ti lining qaysi til oilasiga mansubligi ham noma’lum. Shumerlar 
mahalliy aholi bilan aloqa o‘rnatib, ulardan bir qancha xo‘jalik 
yutuqlari, diniy e’tiqodlar va toponomik nomlarni o‘zlashtirib 
olganlar. 
Mesopotamiyaning shimolida mil.avv. III ming yillikdan 
boshlab sharqiy semit chorvador qabilalari yashagan. Ular ak-
kad tilida so‘zlashgan. Mil.avv. III ming yillik oxirida g‘arb-Su-
riya cho‘llaridan Mesopotamiyaga g‘arbiy semit chorvador qa-
bilalari kirib kelgan. Akkadlar ularni amoriylar deb atashgan 
(akkadcha «Amurri», «Suriya» yoki «G‘arb» ma’nosini anglata-
di). Mil.avv. III-II ming yilliklarning birinchi yarmida amoriylar 
Mesopotamiyada bir necha hukmdor sulolalarga asos solgan-
lar. Qadimgi shimoliy Mesopotamiya, shimoliy Suriya va Arman 
tog‘larida xurrit qabilalari yashagan. Shumer va akkadlar ular 
va ularning mamlakatini Subarti deb atashgan. 
Mil.avv. III ming yillikdan shimoliy-sharqiy Mesopotamiya-
da Diyali daryosidan Urmiya ko‘ligacha bo‘lgan hududda yarim 
ko‘chmanchi qutiy (gutiy) qabilalari yashagan. Kassit qabilalari 
shimoliy-g‘arbiy Eronda, elamlardan shimolda hayot kechirgan. 
Ular mil.avv. XVI asrda Bobilni bosib olib, o‘z sulolalariga asos 
soldilar. Kassitlar mahalliy madaniyat, tilni qabul qilib, ma-
halliy aholini assimilatsiya qildilar. Mil.avv. II ming yillikning 
ikkinchi yarmida shimoliy Armaniston va Suriya cho‘lidan shi-
moliy Mesopotamiya hududlariga g‘arbiy semit guruhiga man-
sub kassit qabilalari kirib keldi. Ular mil.avv. XII asr oxirida 

---

82
shimoliy Suriya va janubiy-g‘arbiy Mesopotamiyada kichik dav-
latlar barpo qildilar. Ular mil.avv. I ming yillik boshlarida xurrit 
va amoriy aholisi bilan qo‘shilib ketdilar. Oromiy tili bu yerda 
keng tarqaldi. Mil.avv. X asrda janubiy Mesopotamiyaga oro-
miylarga qarindosh xaldey qabilalari kelib o‘rnashdi. Bu etnik 
guruhlarning qadimgi Mesopotamiyaga migratsiyasi natijasida 
ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar yuz berdi.