Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Чидамлиликни тарбиялаш.
Чидамлилик марказий асаб тизимининг ҳолати, функсионал тайёргарлик, жисмоний фазилатлар ва ҳаракатланиш малакаларининг толиқишига бардош бериши ҳамда психологик тург`унлик билан белгиланади. Чидамлиликнинг ривожлантириш даражаси фаоллик ко`рсаткичлари ва узоқ давом етган мусобақа ҳаракатларининг самарадорлиги билан баҳоланади.
Чидамлиликни оширишга қаратилган тренировка юкламаларининг о`зига хос хусусиятлари шундаки, Гандболчининг организмига таъсир қилаётган машқлар мусобақа пайтидагидек ёки ундан ҳам ортиқроқ бо`либ, бу машқлардан тизимли равишда фойдаланиш керак.
Таҳлилий нуқтаи назардан қараганда, Чидамлиликнинг юқори даражасига еришиш ё`ли о`з ичига ко`п маротаба такрорланадиган, бир-бирига қо`шилган ҳолатдаги жадал югуриш, то`хташ, тезланиш, айланиш,сакраш (кичик юк ёки қаршилик билан), огирлик ко`тариб (сув, қум, қор қаршилигида) каби катта ҳажмли машқлар орқали вужудга келадиган куч, тезкорлик, чаққонликдир.
Тренировканинг айрим босқичларида гандболчи фазо-вақтни ҳисобга олган ҳолда тезкорлик ва аниқлик билан бог`лиқ бо`лган катта ҳажмдаги машқларни бажариши лозим. Бунда о`йинчининг марказий асаб тизимига катта юкламалар то`г`ри келади, бу еса муҳим мақсадга қаратилган тайёргарлик билан шартланади. Илмий текширишлар натижалари ва мамлакатда ко`зга ко`ринган жамоаларнинг тренировка тажрибаси Шуни ко`рсатдики, узоқ вақт о`рта шиддатда о`йин техникасини такомиллаштиришга қаратилган дарс пайтида юқори моддий даврий машқларнинг 5-7 минутли мажмуасини 2-3 маротаба киритиш керак. Бундай о`згаришлар машг`улотнинг умумий фаоллик даражасини ко`таради, асаб толиқишини ё`қ қилишга ёрдам беради ва секин-аста о`йинчининг марказий асаб тизими қобилиятини ошириб бориб, мураккаб машқларнинг ошиб бораётган ҳажмига бардош беришга ёрдам беради.
Чидамлиликни ривожлантириш учун ко`п маротаба такрорланадиган ва махсус уюштирилган о`йин техникаси ва тактикасига оид машқлардан (айниқса прессингда ва тез ёриб утишда), 3 х 3 ва 4 х 4 о`йин машқларидан, икки томонлама тренировка о`йинларидан ҳам фойдаланилади. СҲу билан биргаликда тренировка о`йинининг вақтини спортчиларни олдиндан алоҳида огоҳлантирмасдан одатдагидан 5-10 минут узайтириш керак; о`йинга янги ёки дам олган рақиблар киритилади. Маҳфийлаштирилган имтиёз белгиланган ҳолда бир неча жамоалар орасида бир кунлик мусобақа о`тказиш мумкин.
Қийинчиликларга бардош бериш учун тайёргарлик ко`ришда, текшириш о`йинларида оралиқ тренировка тамойилларидан фойдаланиш мумкин. CҲунончи, то`лиқ дам олишга 3-5-7 минутли танаффус бериб, янги вақт ҳисобида ҳар бири 12 ёки 15 минут давом етадиган то`рт бо`лимдан иборат о`йин о`тказиш. Бунда айниқса «Айланма тренировка» яхши натижа беради. Айланма тренировканинг ҳар бир «бекатида» аниқ миқдорланган юкламалар ва дам олишнинг хилма-хил турланиши еҳтимоллигининг кенг қо`лами қуйидагиларни кузатишга имкон яратади:
О`згарувчан тезликдаги ишнинг то`хтамасдан анча чо`зилишини таъминлаб беради;
Юқори тез ишнинг оралиг`ини таъминлаб беради (10-15 сония, ишдан со`нг 20-30 сония дам олиш; 30-40 сония, иш 1 - 1,5 дақиқа дам олиш; 1,5 - 2,5 дақиқа иш - 3 дақиқа дам олиш);
О`йин режимининг қисқартирилган андаза асосида қайта - қайта ишлар (4-3 дақиқа иш-5 дақиқа дам олиш).
Чидамлиликни ривожлантиришга қаратилган оралиқ ва айланма тренировканинг жиддий дастурларини амалга оширилишда тренировка ва мусобақага оид таъсирлар о`йинчининг функсионал имконияти ва тайёргарлиги даражасига қай даражада мувофиқ еканлигини назарда тутиш керак. Фақат организмда тикланиш жараёнларига яхши шароит, омил яратиб бйерган ҳолда юкламаларни жадаллаштириш мумкин. Тикланиш жараёни даставвал машг`улотларнинг оқилона тузилиши билан таъминланади. Бунда қуйидагилар катта аҳамиятга ега:
- тренировка жараёнининг ҳамма таркибий қисмларида юкламалар ва дам олишни бир бирига нисбатан то`г`ри олиб бориш, тренировка воситалари ва усулиятларининг ко`плиги;
- юқори юкламадан кейин келадиган кунни фаол дам олиш билан о`тказиш;
- асосий машқлар оралиг`ида дам олиш ва бо`шашган ҳолга оид машқларни бажариш;
- роса бо`шашган ҳолда суст дам олиш (сувда бо`лгани маъкул);
- мусиқий ритмикадан фойдаланиш;
- турли шароитларда тренировкалар о`тказиш (стадионда, о`рмонда, сайлгоҳларда, дарё ёқасида ва ҳоказо);
- яхши турмуш шароитини яратиб бериш ва салбий таъсир етадиган психоген ҳолатларни ё`қотиш;
- тартибли овқатланишни таъминлаш, фармокологик дори-дармонларр, массаж, сув муолажалари, физиотерапиядан фойдаланиш.