Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Ҳозиргифутболдаайрим«юлдуз»ларнингиндивидуалҳаракатлариколлективўйинигатоборакўпбўйсундирилмоқда. Бироқ, бужамоа етакчиликқиладиганиндивидуалкучлиўйинчиларнингролинизаррачаҳамкамайтирмайди. СҲунинтдекимпровизацияқилишҳамендиликдаиндивидуалемас, балкиколлектив характердабўлиб, бужамоаҳаракатларигакутилмаганликтусинибериб, рақибларрежасинибузибюбормоқда.
Ўйинуслубидегандаиндивидуалўйинга, конкретжамоагаёкиумуманбиронмамлакатфутболига хос, бошқаларданфарққиладиганаломатларйиғиндисинитушунишкерак.
Услуббуўйнаётганларнингпсихикважисмоний хислатлари, уларнингўйин олибборишдагитехник-тактикмаданиятиифодасидир. Масалан, советфутболинингуслуб хусусиятларигаенгаввало ўйинниколлективизмпринциплариасосидауюштиришникиритишмумкин. Коллективизмасосидаеса, ўзнавбатида, индивидуалмаҳоратнамоёнбўлади, жамоанингбарчаимкониятлариишгатушади.
Ўйинтактикаси, системасивауслубиузвийбирбутунликбўлиб, ўзаро бир-биринитўлдирибтуради.
Ҳозиргимавжудўйинметодлариватактиксхемаларўйинжараёнидатурлана оладигануниверсалўйинсистемасияратишгаинтилишборлигиҳақидагапиришимкониниберади.
ЙАнги, прогрессивроқ 1+4 + 2 + 4 ўйинсистемасигаўтиш 50- йиллардагифутболтактикасиеволуциясигаякунясади, десабўлади.
ЙАнгисистеманинг «учҳимоячили» классиксистемасиданасосийфарқитўрттақаторўрнигаучтақатъийқаторташкилтопиб, улардагиўйинчиларнингтактиквазифаларианиқбелгилабқўйилганлигиданиборат. Ендифутболдаҳужумқилувчикучларбиланмудофаақилувчикучлартахминантенгбўлибқолди. ЙАнгисистемада орқақатортўртҳимоячидан — ўздарвозасирўпарасидазонадаўйновчииккита (чапваўнг) марказийҳимоячиданвасал олдинроқдаўйновчииккитақанотҳимоячисиданиборат. Уларнингҳаммасимудофаадаўйнашнингзонапринципигариояқилади. Олдингиқатордаасосан олдиндаўйновчииккитамарказийҳужумчиваиккитақанотҳужумчисибўлади. Бусистемадажамоанингилгариинсайдларданиборатбўлганиккинчи «ешелон» ҳужумчилари — яриммиёнаҳужумчиларибўлмайди.
«Сеҳрлитўртбурчак» ҳамйўқбўлибкетди. Ендиликдаҳужумвамудофаанингбошйўналишидабирўйинчиўрнигаиккиўйинчиҳаракатқиладиганбўлганиучунжамоанингузунаўқимустаҳкамланди.
Ўйинчиларнингянгичажойлаштирилишижамоаҳаторлари орасидаянгичатактикбоғланишларюзагакелтирди. Жабҳабўйлабваичкаригабоғланишларкўпайди. Тўғри, янгисистемақанотҳимоячилариўйинигаунчатаъсиретмади, аммо бошқаўйинчиларнингфункциявавазифаларианчагинаўзгарди. Масалан, мудофаанингмарказииккитамарказийҳимоячигаишонибберилди. Қанотҳимоячиларисингарибуларҳамзонамудофаасипринципларигариояқилиб, ўзлариқўриқлайдиганўйинчиларнидарвозанизарбгатутишмумкинбўлганмасофадақарши оладилар. Бундаўзаро страховкақилишалоҳидаролўйнайдиганбўлибқолди.
Ўртақаторўйинчиларинингасосийвазифасиҳимоячиларбиланҳужумчиларўртасидабоғланишбўлишинитаъминлашдан, шунингдекуёкибутомонгаактивёрдамберишданиборат. СҲунингучунўртақаторўйинчилариданбиридиспетчерликвазнфалариборяримҳужумчибўлади. Буфутболчинингтехникмаҳоратиюксакватактиктафаккуриаъло даражадабўлишикерак. Униигшеригиесакўпроқмудофаадаишончбиланўйнайдиганяримҳимоячиликқилади.
Ҳужумқаторидагииккалақанотҳужумчисиҳамқатъиянўзжойидаўйнаб, жабҳабўйлабкамдан-камҳарақатқилади. Рақибларҳужумичиқмайқолганданкейинҳимоячиларбиланалоқасақланишиучунқанотҳужумчиларитезда орқагақайтибкеладилар. Марказийҳужумчиларесааксинча, майдоннингкенглигибўйлабманёврқилиб, бир-бирибиланжойалмашибўйнайдилар, қа-нотҳужумларигакераклиёрдамберадилар, лекинҳужумниякунлашдаенгактивқатнашадилар. Ҳужумчиқмайқолганданкейинмарказийҳужумчилармайдонмарказидагиўзларинингдастлабкипозицияларигақайтадилар.
Ҳужумвақтидамудофаадакўпўйинчитўпланганвамудофаадагиларбиланҳужумдагиларсонжиҳатдантенгбўлганшароитдаҳужумчиларҳимоячи-ларнингдоимийназоратидабўлганлигиучунулардакескинманёврқилишгакеракличакенгжоййўқлигини 1+4 + 2 + 4 системасинингкамчиликларидан, дебҳисоблашкерак. СҲунингбиланбиргамудофаавақтидабиттақатордатурадиганиккиўйинчиназоратидагимарказийзона, страховкауюштиришмураккаблигисабабли, етарличамустаҳкамбўлмайди.
Ўйинчиларниуларнингҳарбириганагрузкатенгтушадиганқилибжойлаштиришниизлашянги 1+4 + 3 + 3 системасипайдо бўлишсабаблариданбиридир. Бунданташқари, ўртақаторнимустаҳкамлашмайдонўртасинитузукроқназоратқилишимкониниберарди.
1 + 4 + 2 + 4 системасидаўйнашганисбатан 1+4 + 3 + 3 системасидаўйнашнингтактикмазмунидагиасосийфарқжамоаҳужумвамудофааҳаракатларининт оперативмасофасианчагинаузайганлиги, дебҳисоблашмумкин. Ҳужумбиланяримҳимояаралашибкетди, яъниҳужумчиларбиланяримҳимоячиларнингҳаракатзоналарианиқчегараланмайқолди. Буесаҳужумчиларнингбирқисмимудофаагаўтишиваяримҳимоячиларнингҳужум-дагиактивлиги ошишиҳисобигамумкинбўлди.
Мудофаадааралашметодгаалоҳидаеътиборберилишиесақанотҳимоячиларигазонадабемалолҳаракатқилиш, енгяқиндагишеригинистраховкақилиш, майдонўртасибиланалоқаўрнатишгачиқиш, шунингдекҳужумгақўшилишимкониниберади.
Марказийҳимоячиларжойлашувкўринишиниўзгартириб, «зинапоя» бўлибжойлашадилар, яъниуларданбири олдинроққачиқиб, иккинчисиилгаригижойида «еркинҳимоячи» бўлибқолади. Олдингиҳимоячимарказийҳужумчигакўпеътиборберади, унингҳаракатланишиникузатибборадиваубиланяккама-яккакурашгакиришади. Орқадагиҳимоячиесашерикларинистраховкақи-лишнитаъминлайдивамудофаамарказидагимуҳимпозициядаўйнайди. Буўйинчиларюзагакелганшароитгақарабўйиндавомидаўриналмашибтурадилар.
Ўртақаторўйинчилариҳужумвамудофааҳаракатларидаактивқатнашишданташқариҳужумчиларгарақиблармудофаасиниёрибўтишучунимкониятяратибберадилар. Бундадиспетчер, яъникомбинациянибошловчифутболчинингўрниалоҳидадир.
Ҳужумқаторидагиучўйинчитўрттаҳимоячиназоратидабўлади. Демак, жабҳабўйлабулар орасианчачўзилиб, бир-биригабоғлиқликанчабўшашади. Бироқ, ҳужумчиларҳужумдасиниқчизиқпринципигариояқилиб, жабҳаҳамдамайдонузунасибўйлабманёврқилиб, ҳимоячиларданқутулишйўлларинитопибгинақолмай, балкиҳужумузоқмасофабўйлабдавометишиниҳамдазвенолардабоғлиқликбўлишинитаъмилабберадилар.
1 + 4 + 3 + 3 системасидагиколлективҳаракатларучункенгкўламлиманёврлар, майдонўртасиданўтишдаузоқмасофагатўпузатибберишларвабир-иккитегишдаёқтўпузатиладигантактиккомбинацияларданфойдаланибўтказиладигантезҳужумлар характерлидир.
Футболтактикасиеволуциясинингдавометиши 1 + 4 + 4 + 2 системасипайдо бўлишига олибкелди. Бунинг хусусиятишундаки, ундаўртақатортўрткишиданиборатбўлади. Бунданташқари, ўртақаторбиланҳимояқаториўйин-чилариўртасиданагрузкабиртекисроқтақсимланганбўлади.
Ўртақаторнимустаҳкамлагандамайдонўртасидаўйинчиларкўпайибкетади. Мудофаадазонадаўйнашмумкинбўлиб, ҳимоячиларнингҳаракатларитезкорроқ, манёврчанроқбўлибқолади. Рақиблар олдингиқатордагиикки-учўйинчинингҳарқандайҳаракатланишиҳаммавақтўртаҳимоячинингназоратидабўлишишундайқилишгайўлқўйибберади.
Бусистемада «соф» форвардлариккитагинабўлибқолганигақарамай, ҳужумдаактивиштирокетувчифутболчиларбеш-олтитага етади. Улармайдоннингтурлинуқтасиданҳужумқилаверадилар. Ўйинчилариндиви-дуалгинаемас, балкиколлективтарздаҳамимпровизацияқила оладилар, бундажамоаманёврларирақибучункутилмаганбўлибқолаверадиваўйинтактикасиниўзгартирибтуришимкониниберади.
Мудофаақаторисонжиҳатданўзгармаганбўлсаҳамтактикпланда олғатомонбирқадамташланди. Ҳимоячиларўзларининг одатдагимудофааҳаракатлариданташқари, гоҳо-гоҳо змас, балкибутунўйиндавомидажамоанингҳужумкорликишларидақатнашадилар.
Мудофаадаўйнагандажамоакўпинчазонаметодигариояқилади.
Ўртақаторжамоанингнегизиҳисобланади. Майдонўртасидақудратлибуферҳосилқилишмақсадидабиргуруҳўйинчиларшу ергайиғилади. Буферўйинчиларсониҳисобигагинаемас, балкиҳужумвамудофаадагивазифаларига . қарабҳамтузилади. Уюштирувчиликролиасосанўртақаторўйинчиларидабўлади. Улар одатда, майдоннингҳарқандайнуқтасидаишончбиланўйнайдиган, универсалфутболчиларбўлади. Уларнингўйинитўпниузоқвақтбошқарибтуришга, кўпюришликомбинацияларга, аъло даражадаҳамкорликкаасосланганбўлади. Уларҳужумчиваҳимоячиларбилантез-тезалмашибўйнайдилар, комбинационимкониятларизлабтопадилар, алдабўтишвақисқамасофагатўпузатибберишнибажонидилқўлланадилар. Ўртақаторўйинчиларимайдонўртасидаҳужумтайёрлаётгандабарчайўналишлардаўртачавақисқамасофаларгатўпузатишвоситасидаҳужумнингривожланишйўналишиниўзгартирадилар. Уларрақибтомонмудофаасидагизаифжойларниқидириб, камроқтезликдакўпюришликомбинацияларқиладилар, кейинмаксималтезликдакомбинацияқилиб, ўйинчиларданбиринизарбаберишпозициясигачиқарадилар.
Ҳужумқаториқанотдаҳам, марказдаҳамўйнай оладиганиккиўйинчнданиборатбўлади. Уларнингҳаракатланишлариваманёврларишериклариучунўйнайдиганкенгроқжойвазарбаберишпозициясигаилгаритданўрганибқўйилганидеккутилмагандачиқишучунимкониятяратибберишгақаратилганбўлади. Енгкўпнагрузкаҳужумчиларгатушади, чункиуларниҳоятдакаттатезликдаўйнайдиларватўхтовсизҳаракатдабўладилар.