Урганч давлат университети “Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси” кафедраси


Download 1.44 Mb.
bet46/77
Sana08.03.2023
Hajmi1.44 Mb.
#1253717
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   77
Bog'liq
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi Maxsus sirtqi bo\'lim

Уз танаси огирлигини билан бажариладиган машклар одатда гавданинг таянч аппаратлари ердамида бажарилади. Бунда тананинг мус кул аппарати куч намоён килишда ютказади, яъни бир оз таяниш (прокси мал)дан юкори булмаган куч сарфлайди холос. Окибатда кандайдир хара катда тананинг шахсий вазни ёки унинг огирлигига тенг каршиликни ен гиш керак булса бу куч намоён килиш нуктаи назаридан анча енгил кеча ди. Масалан, деворга суяниб кафтга таяниб кулда туришда куллар тирсак да букиб тугриланганда уз вазни учун сарфланган куч шу вазндаги штанга ни кутаришдан енгилрок туюлади.
Кучни ривожлантириш учун тахминий машклар. Уз гавдаси масса си билан малол келадиган зурикиш билан намоен килинадиган машклар: перекладинада тортилишлар; полда, скамейкада ётиб кулга таяниб кулни тирсакдан букиш ва тугрилашлар; скамейкага утирган холда гавдани эгиш ва тугрилаш; орка билан ётиб оёкларни кутариб уни учини пешонага текказиш; гимнастика девори, перекладинага осилиб оёкни тугри бурчак хосил килгунча кутариб тушуриш; сакраш; мускулларни зур бериб мак симал зуриктириш ва максимал бушаштириш(“иложи борича” мускулни та англаштириш ва кескин уларни бушаштириш); машкни мускуллар бажара олмай колгунгача, 3-4 уринишда бажариш.
Амартизатор ва эспандерлар билан машклар. Амарти заторлар гим настика девори рейкасига махкамланган. Тулича дастлабки холатларда тик туриб, етиб олган холда куллар билан харакатлар-пастга, ен томонлар га, юкорига; шу харакатлар факат бир кул билан; кулларни айлантириш лар, буришлар, елка билан бурилишлар.
Елка олди - тирсак харакатлари билан машклар турлича дастлабки холатларда букиш ва тугрилашлар( куллар олдинда холатидан енга, ен томондан юкорига, пастга); гимнастика деворига енламасига туриб(унг чап ёнбош билан) елка олди суягини ичкарига, ташкарига буришлар. Кафт харакатлари; букиш ва тугрилашлар, узоклаштириш ва якинлашти ришлар; айлантириш ва бошкалар. Сузувчини, улоктирувчини(оркага ур наш тирилган амартизаторлардан фойдаланиб) харакатларни таклид ки лиш билан(имитация). Энгашиш, танани буришлар, айлантиришлар ути риб туришлар билан кул харакатлари.
Хар бир машк 6-12 маротабагача такрорланади. 2-3 уринишдан сунг мускулларни бушаштириш учун машклар бажариш тавсия килинади.
Эътибор берилса инсоннинг хаётий фаолияти( ишлаб чикаришда, хаётда, спортда) биз урганаётган сифатларни белгиланган даражада ривож ланганлигига боглик. Улар канчалик ривожланган булса организмнинг иш кобилияти шунчалик юкори булади, мехнат фаолиятида нисбатан оз мускул энергияси хисобига самарали иш бажаради, шугулланувчи саломат лигига уни узок вакт актив хаётий фаолиятини таъминлайди, ташки мухит нинг хамда ишлаб чикаришдаги зарарли таъсирларга нисбатан организми ни карши тура олиши кучаяди.
Жисмоний сифатлар инсонни маълум ёшдан навбатдаги ёш категория сига утиши билан табиий равишда узгаради. бундай узгариш ёш билан боглик булган р и в о ж л а н и ш л а р ёки у з г а р и ш л а р деб тушуни лади. Ёш билан боглик жисмоний сифатларни ривожланиши нисбатан се кин ва нотекис боради.
Жисмоний сифатларни ривожлантиришнинг асосида организмнинг иш кобилиятини бошлангич даражасини ошириш максадида ошириб берил ган юкламаларга жавоб бера олиши хусусияти унга жавобан реакцияси деб тушунилади. Организм жисмоний юкга узидаги мавжуд захираларини жалб килиш оркали жавоб беради. Машк бажариш даво мида энергия ресурслари сарфланади, аста-секинлик билан чарчок хис кила бошланади. Чарчок хосил булган машгулотдан сунг иш кобилияти пасайган холда колади, сунг у аста секинлик билан тиклана бошлайди. Иш кобилиятини тикланиши иш бошлангунгача булган холатга етиб уни ортиши давом этаверади(бу физио логик конун), шундай килиб организм энергия ресурсини сон жихатдан сарфланганини тиклаб улгуради. Бундай юкори тикланишда иш коби лиятини ошган фазаси вужудга келади. Бу фаза бир оз вакт ичида ушланиб туради ва сунг дастлабки холатга пасая ди. Шундай килиб жисмоний машк лар билан шугулланиш машгулотлари дан сунг организмни холатида учта фазани кузатиш мумкин: чарчаш, дастлабки холат даражасигача тикланиш, иш кобилиятини дастлабки даражадан юкорирок ортиши.
Агарда кейинги машгулот чарчаш фазасига тугри келиб колса чар чокни устма-уст тупланиши содир булиб у толишга айланади.
Шугулланиш организмнинг энергия ресурсларини тикланиш фазаси га тугри келса иш кобилияти айтарли даражада ошмаслиги, иш кобилияти ни юкори даражадалигига тугри келса организм жисмоний юкга тайёр лиги, катта хажмда машк бажаришни уддалай олиш лиги амалиётда ва фанда исботланган. Шунга кура тренировкалар организмни ю к о р и и ш ч а н л и к к а эга булган фазаларда утказилса шугулланганлик даражаси доим усиши кузатилмокда. Масалан, куч талаб киладиган машклар билан шугулланиш машгулотларининг частотаси катор факторларга, хусусан шугулланувчиларнинг тайёрганлигига боглик. Тажрибада исботланишича шугулланишни эндигина бошлаганларда машгулотларни хафтада уч маротаба утказиш 1, 2 ёки 5 маротабали машгулотлардан юкори самара берган, юкори малакали спортчиларда эса машгулотлар частотаси купрок.
Шугулланганлик факат тизимли машгулотлардагина ортади ва уни тухтатиш билан шугулланганликни кескин пасайиши кузатилади. Жисмо ний тарбия жараёнида танаффусларга йул куйилмайди. Чунки машгулот ни ижобий эффекти йуколади. И ж о б и й э ф ф е к т ф о н и ( сояси) му химдир. Зарарли узгаришлар танаффуснинг 5-7 кунларидаёк кескин намоён булади. Мускул кучи озаяди, харакат тезлиги сусаяди, чидамлилик ёмонлашади.
Жисмионий тарбия жараёнинг - жисмоний сифатларни ривожлан тиришнинг узлуксизлиги жисмоний камолотга эришиш учун оптимал ша роит яратади. Нагрузкани интенсивлиги ва хажми, дам олиш билан шугул ланишни(нагрузкани) тугри навбатлашувини тизимлилиги бузилиши, жуда хам юкори ёки паст юклама танлаш машгулотлардан кутилган натижага олиб келмаслигига сабаб булиши мумкин кузатилмокда.
Кучнинг жисмоний сифати остида одм организмида рухий физиологик жараёнининг узаро харакати тушунилади ва у ташки каршиликни актив енгишга имкон беради ва ташки кучларга карши туради.
Жисмоний сифат остида куч одам организмининг рухий физиологик жараёнининг узаро харакати тушунилиб ташки карама каршиликни енгиб утишга ва ташки кучларга карши туришга фаол имкон берадиган кучлар тушунилади.
Кучнинг сифати ташки мухитга одамнинг жисмоний таъсирини таъминлайдиган кучлилик кобилиятларининг йигиндиси билан белгиланади. Кучлилик сифати одамни мускул зурикиши таъсири оркали ривожланадиган харакат кучи билан характерланади.
Харакат кучи мускул кучларини узаро тортилишидир. Харакат кучининг куплиги ташки омилларга боглик (ташки мухит фазода гавда ва унинг кисмларини жойланиши) ва ички омиллар (одамни рухий холати ва мускулларни функционал холати).
Юк одамни харакатига таъсир килади. Одам харакатсизобъектга тезлик беришга ёки уни фазода харакатини тухтатишга интилади. Объектнинг массаси купайиши билан харакат кучи купаяди тезланиш эса камаяди.
Максимал куч таъсири шундай объект массасида намоён буладики качон унинг харакатланиши унинг харакатланиши мумкин булмай колганда хосил булади. сифатларни рухий физиологик механизм иш режими шароити билан мускулларни кискаришини бошкариб боришга богликдир.
Мускулларни функционал холати 1. Биричнидан марказдан келаётган импульслар частотасига. 2. Зурикишни таъминлайдиган харакат бирлигининг сонига 3. Мускулларнинг уйгониши ва кискаришини тезлиги ва эластиклигига богликдир.
Одамни харакат кучи абсолют ва нисбий кучга ажратилади.
Абсолют куч одам вазнини хисобга олмасдан мускулларни зурикишини максимал курсаткичлари билан аникланади.
Нисбий куч абсолют кучнинг уз вазнини нисбати билан аникланади.
Н.к. абсолют куч = 100 кг
Уз вазни = 60 кг
Киска вакт ичида намоён буладиган куч «Портловчи куч» дейилади. Машк килганлик даражасини сатхи тенг булган спортчиларда тана огирлигини ошиши абсолют кучини усишга олиб келади ва нисбий куч хажми пасаяди.
Жисмонийтарбия сифатлари кучини тарбиялаш харакат вазифаларини ечиш оркали амалга оширилади. Вазифалар шарти шундай талаб килинадики, улар аста секин катта мускул гурухларни ишгажалб килишни таъминлансин ва кам ривожланган мускулларни ривожлантирсин. Мускул гурухларга таъсир килиш харакат фаолиятлар билан яратилади ва хар хил биомеханик тузилишиги эга булмаслиги керак. (кичик ёшларда узининг огирлигини енгиб утиш машклар).
Огирликлар билан кулланиладиган харакатлар таъсир килиш кучини оширади ва зурикишга боглик булади. куп зурикиш юрак кон томир системасига таъсир килади.
Кучлилик сифатларини тарбиялаш уйин жараёнида амалга оширилади.
Кучлилик кобилиятларини характеристикаси.
Кучлилик кобилиятлар динамик ва статик иш режимида мускул зурикиши билан белгиланади.

  1. мускул узанлигини узгариши билан характерланади ва тезкорлик кучлилик кобилиятларига таъсир килади.

  2. Зурикишда мускул узунлигининг доимийлиги билан узининг кучлилик кобилияти.

Жисмоний тарбия амалиётда «Динамик куч» ва «Статик куч» деб юритилади. Харакат фаолиятини мазмунига караб мускул активлиги бир неча режимда булади. 1.енгиб чикувчи. 2. Йул берувчи. 3. Саклаб турувчи.
а). Енгиб чикувчи режим гавда ва унинг билимларини бир жойдан иккинчи жойга кучиш буйича бажарадиган ишларда мускул кискариши билан характерланади. Граната улоктиришда харакат тезланиши билан утадию агарда зурикиш билан огирлик тенг булса харакат хамма вакт бир хил тезликда булади.
б). йул берувчи режим ташки каршиллик карши харакатда мускул зурикиши. Бунда мускул зуркишидан огирлик тушиши купдир.
в). саклаб турувчи режим огирлик хажми мускул зурикишига тенгдир. Мускул максимал зурикади, лекин узунлиги узгармайди.
Тезкорлик кучлилик кобилиятлари мускул сикилишининг миометрик ва плиометрик холатларда келиб чикади ва гавда унинг кисмларини фазода тез узгаришини таъминлайди.
Бундай кобилиятларни максимал ифодаланиши киска вакт ичида максимал зурикиши портловчи кучни хосил килиши билан ифодаланади.
Тезкорлик кучлилик кобилиятларини ривожлантириш учун уз огирлик вазнини енгиб утиши ва ташки каршиликни енгиш билан бажариладиган мшклар кулланилади.


Download 1.44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   77




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling