Urganch davlat universiteti texnika fakulteti

Nasoslarning turlari va asosiy parametrlari

Nasoslar asosan ikki turga: dinamik va hajmiy nasoslarga bo‘linadi. Dinamik nasoslarda suyuqlik tashqi kuch ta’sirida harakatga

keltiriladi. Nasos ichidagi suyuqlik nasosga kirish va undan chiqish quvurlari bilan uzluksiz bog‘langan bo‘ladi. Suyuqlikka ta’sir qiladigan kuchning turiga ko‘ra, dinamik nasoslar parrakli va ishqalanish kuchi ѐrdamida ishlaydigan nasoslarga bo‘linadi.

Parrakli nasoslar o‘z navbatida markazdan qochma va o‘qli (propellerli) nasoslarga bo‘linadi. Markazdan qochma nasoslarda suyuqlik ish g‘ildiraklarning markazidan uning chetiga qarab harakat qilsa, o‘qli (propellerli) nasoslarda suyuqlik g‘ildirakning o‘qi yo‘nalishida harakat qiladi.

Ishqalanish kuchiga asoslangan nasoslar ikki xil (uyurmaviy va oqimli) bo‘ladi. Uyurmaviy va oqimli nasoslarda suyuqlik asosan ishqalanish kuchi ta’sirida harakatga keladi.

Hajmiy nasoslarning ishlash prinsipi suyuqlikning ma’lum bir hajmini yopiq kameradan itarib chiqarishga asoslangan. Hajmiy nasoslar jumlasiga porshenli, plunjerli, diafragmali, shesternyali, plastinali va

39

vintsimon nasoslar kiradi.

YUqorida aytib o‘tilgandek xajmiy nasoslarda suyuqlik so‘rish quvuri orqali berilgan xajmga so‘rib olinadi, bu vaqtda klapin xaydash quvurini berkitadi yoki so‘rish quvuriga suyuqlik kirmaydi, qo‘shilgan xajm suyuqlikka to‘lgandan so‘ng so‘rish quvuridagi klapin bilan, xaydash quvuridagi klapin yopiladi va suyuqlik xaydash quvuriga uzatib bo‘lingandan so‘ng jarayon qaytadan boshlanadi, ya’ni so‘rish quvuridagi klapin bilan suyuqlik xajmga so‘rib olinadi va x.z. bunday jarayon asosan porshinli va plunjerli nasoslarda kuzatiladi va SI birlik tizimida m³/s da o‘lchanadi.

Nasosning asosiy parametrlari

Nasoslarning asosiy parametrlari ish unumdorligi, bosim va quvvat kabi kattaliklar bilan belgilanadi.

Nasosning vaqt birligi ichida uzatib beradigan suyuqlik miqdori ish unumdorligi (yoki sarfi) deyiladi va SI birliklar tizimida sarf m³/s - da o‘lchanadi. (Q, m³/s).

Nasosning massa birligiga ega bo‘lgan suyuqlikka bergan solishtirma energiyasi bosim deb yuritiladi va u SI birliklari tizimida n/m² ѐki metr suv ustunida o‘lchanadi.(N, n/m² ѐki metr suv ustuni). Nasosning bosimi oqimning nasosga kirish va chiqishdagi solishtirma energiyalari ayirmasiga teng.

Suyuqlikka energiya berish uchun sarflangan nasosning foydali quvvati N_f suyuqlik sarfi miqdori γ · Q ning solishtirma energiyaga ko‘paytirilganiga teng:

Nf  QH  gQH ;

(5.1)

Nasosning o‘qidagi quvvati foydali quvvatdan kattaroq bo‘ladi, chunki nasosda energiyaning bir qismi yo‘qoladi. Energiyaning yo‘qolishi nasosning foydali ish koeffitsienti (FIK) η_n bilan belgilanadi. Demak, nasosning o‘qidagi quvvat quyidagi tenglama bilan topiladi:

40

Ne 	Nf		gQN	;	(5.2)
	H		H

Foydali ish koeffitsienti η_n nasosdagi quvvatning nisbiy yo‘qolishini, nasosning mukammalligini va uni ishlatishning arzonligini ifodalaydi hamda quyidagi ko‘paytma orqali topiladi:

 V r m ;

(5.3)

bu erda η_v – hajmiy FIK; η_r – gidravlik FIK; η_m – mexanik FIK. Hajmiy FIK nasosning xaqiqiy ish unumdorligining nazariy ish

unumdorligiga nisbatiga teng bo‘lib, nasos konstruksiyasining zich bo‘lmagan joylaridan sizib chiqqan suyuqlikning miqdorini belgilaydi.

Gidravlik FIK suyuqlikning nasosdan o‘tishida gidravlik va mahalliy qarshiliklarni engish uchun sarf bo‘lgan bosimning yo‘qolishini ifodalaydi.

Mexanik FIK nasos mexanizmlaridagi ishqalanishni engishga sarflangan quvvatning yo‘qolishini belgilaydi.

Dvigatel iste’mol qiladigan quvvat (yoki dvigatelning nominal quvvati) nasos o‘qidagi quvvatdan ortiqroq bo‘ladi, chunki quvvatning bir qismi elektr dvigatelning o‘qida va elektr dvigateldan mexanik energiya nasosga berilayotganda sarf bo‘ladi, ya’ni: