Urganch davlat universiteti zohid jumaniyozov tarjimaning nazariy va amaliy asoslari

Akademik tarjima. Asliyatni ilmiy tadqiq qilish maqsadida amalga oshirilgan tarjima akademik tarjima deyiladi. Bunda asliyatning mazmunigina saqlangani holda, shakli e’tibordan deyarli chetda qoladi. She’riy asarga xos qofiya, turoq kabi hodisalar alohida e’tibor bilan tiklanmaydi. Tarjimaviy matn asliyatning taglamasiga estetik zavq baxsh eta olmaydi.
Bunda tarjimada asliyatning mazmuni to’la tiklansa-da, uning shakli, bayon uslubi, ohangdorligi, badiiy-tasviriy vositalar yordamida hosil qilinadigan obrazliligi, hissiy – ta’sirchanligi yo’qoladi. Demak, dialektika nuqtai-nazaridan yetakchi hisoblanmish mazmun shaklni qurbon qiladi, oqibatda ikkalasi asosida vujudga kelishi lozim bo’lgan dialektik birlik, yaxlitlik buzilib, nomutanosiblik yuzaga keladi.


Bilvosita (vositali tildan) tarjima. Keng kitobxon ommasini turli xalqlarning nodir asarlari bilan tanishtirish, ularni insoniyat zakovati mahsuli bo’lmish yuksak darajadagi purmantiq fikrlar dunyosidan bahramand qilish mas’uliyati respublikamizda badiiy tarjima ishiga katta e’tibor qaratishni talab qilmoqda. Fuqorolarimiz adabiy zahiralarini o’z vatandoshlari asarlari hisobigagina boyitmoqdalar. Hozirgi kunda o’zbek tarjimachiligi ham miqdor, ham sifat jihatidan gurkirab o’sish, kamolot cho’qqisi sari intilish jarayonini boshidan kechirmoqda. Ammo shuni aytish lozimki, tarjima qilinayotgan asarning hammasi ham to’g’ridan-to’g’ri asliyatdan istalgan tilga tarjima qilinayapti, deb bo’lmaydi, ularning ko’pchiligi ikkinchi hatto, ba’zan uchinchi vositachi til orqali o’girilayapti. O’zbek tiliga qilinayotgan tarjimalarga kelsak, qator hamdo’stlik respublikalar va ko’pchilik xorijiy xalqlar tillaridan o’girilayotgan asarlarning aksariyati asosan rus tili orqali amalga oshirilmoqda. Shuningdek, o’zbek adabiyoti namoyandalarining asarlari ham jahonning ko’pchilik tillariga vositachi- ko’proq rus tili orqali tarjima qilinmoqda. Demak, tarjima asl nusxadan emas, balki boshqa bir til orqali qilingan bo’lsa, bunday tarjimaga bilvosita tarjima deyiladi. Shuni aytish lozimki, bilvosita tarjimada tarjimaning noto’g’ri tomonga og’ish burchagi o’rtacha 15 % ni tashkil qiladi.
Vositachi til orqali bajarilgan tarjima ham, agar u yaxshi tarjima nusxadan yaxshi tarjimon tomonidan o’girilgan bo’lsa, kitobxonni ma’lum darajada qanoatlantiradi, unga asarning g’oyaviy-badiiy qiymati haqidam haqqoniy tasavvur bera oladi.
Tarjimon asl nusxa tilini yaxshi bilmaganligi tufayli tarjimani boshqa til yordamida qilishga majbur. Nemis adabiyoti klassigi I.V.Gyotening eng yirik asari “Faust”ni E.Vohidov tomonidan rus tili orqali o’zbek tiliga qilingan tarjimasi bilvosita tarjimaga misol bo’la oladi.
Ma’lumki, tarjima jarayonida asl nusxaning qandaydir nozik tomonlarini buzilishi yoki yo’qolib qolishi muqarrar. Bevosita tarjimada bunday buzilishlar va yo’qolishlar bilvosita tarjimaga nisbatan ancha kam bo’lishi shak-shubhasizdir.