Urganch innovatsion university

Kurs ishining maqsadi: Mustaqillik yillarida oʻlkashunoslik fanida o’rganilgan 
o’kamizdaki me’moriy obidalar tarixiy shaxslar haqida batafsil yoritish. 
Kurs ishining vazifasi: Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 1998-yil 12-
yanvarda qabul qilingan «Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va 
takomillashtmsh to'g‘risida»gi Farmoni muzeylar maqomini yuksaltirishga 
qaratilgani bilan qimmatlidir. Ushbu Farmonda Oʻzbekiston hududida qadimdan 

---

shakllangan muzeylar tizimini yanada takomillashtirish, ularni xalqning 
ma’naviyaxloqiy kamolotida tutgan o‘mini vuksaltirish, muzey fbndlarida saqlanib 
kelinayotgan xalqimizning boy tarixini, mustaqilligimiz odimlarini aks ettiruvchi 
noyob, nodir eksponatlami avavlab-asrash lozimligi ta'kidlandi. Ularni o‘rganish, 
boyitib borish, dunyoga olib chiqish va taig'ib etish, xalqimiz ongida milliy g‘urur 
va iftixor, istiqlol va Vatanga sadoqat tuyg'ulanni kuchaytirish yoiida keng 
foydalanish lozimligi ko'rsatildi. 
Kurs ishining ob’ekti: O‘zbekiston viloyatlari
Kurs ishi tuzilishi: Kirish I.Asosiy qisim
II bob 
III. Xulosa IV. Fodalanilgan 
adabiyotlar. 

---

 
II. Asosiy qisim O‘lkashunoslik fanining shakllanishi va rivojlanishi 
1.1Tarixiy o‘lkashunoslik fanining maqsad va vazifalari
«Tarixiy o‘lkashunoslik» quyidagi turlarga bo‘linadi:ilmiy, ya’ni davlat 
o‘lkashunosligi;
 
jamoat o‘lkashunosligi;
 
maktab o’kashunosligi.o‘lkashunoslikning
har uchala turi bir-biriga aloqador bo‘lib, birinchisi ikkinchisini to‘ldirib 
boradi. Davlat о ‘Ikashunosligi bilan respublika tarixiy va madaniy 
yodgorliklarini muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish qo‘mitasi, respublika 
FA tarix, arxeologiya ilmiy-tadqiqot institutlari, muzeylar shug‘ullanadi. Jamoat 
о‘lkashunosligi mahalliy hokimiyatlaming bevosita rahbarligida tegishli jovlarda 
tarixiy, arxeologik, etnografik, tabiiy sohaga oid mutaxassislar tomonidan joylarda 
tashkil etilib faoliyat olib boradi. Maktab о‘Ikashunosligi umumiy ta’lim
maktablarida tarix, geografiya, botanika, zoologiya, til va adabiyot 
o‘qituvchi]arining bevosita rahbarligida tashkil etiladi. 0 ‘lka tabiati, tarixi,
aholisi, xo‘jaligi, madaniyati, etnografiyasi, toponimikasi, arxeologiyasiga oid 
dalil va topilmalar maktab о‘Ikashunosligi muzeylarida namoyish etiladi.Tarixiy 
o’lkashunoslik fani asosan ikki maqsadni ko'zda tutadi:1. O‘z o‘lkasining
o'trmshi va zamonaviy tarixini har tomonlama ilmiy asosda o‘iganish va tahlil
qilish. 2. To‘plangan ilmiy manbalardan samarali foydalanib, yosh avlodni 
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash. 
Mustaqillik sharofati bilan o‘zbekiston tarixini bugungi kun nuqtayi 
nazaridan o'rganish imkoni tug‘ildi. Tarixiy manbalami ilmiy asosda tahlil qilish
va ulami keng ommaga targ‘ib qilish uchun sharoitlar yaratildi. So£nggi yillarda 
turli shaharlaming yubileylari munosabati bilan o'tkazilayotgan anjumanlar, ilmiy 
tadqiqotlar o‘lkamizning jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi katta ekanligini 
ko isatmoqda. O‘z tarixini, ona yurtini, ona tuprog‘ini e’zozlagan inson haqiqiy 
inson bo‘lib vetishadi va oldiga qo'ygan vazifaga erishadi. Tarixga nazar

---

tashlasak, o‘z o‘lkasini sevmagan va uning tuprog‘ini ardoqlamagan biron zotni 
uchrata olmaymiz. Har bir yosh avlodning o'z o’lkasi tarixini o‘rganishi va vatanini 
sevishi muqaddas burch hisoblanadi. Tarixiy o‘lkashunoslik tarix fanining
tarkibiy qismi hisoblanib, bir qancha manbalarga tayanib o‘rganiladi. Tarixiy
o‘lkashunoslikni o‘rganishda qimmatli bo‘lgan manbalarga tarixiy geografiya,
arxeologik, toponimik, etnografik, antropologik, me’morchilik, arxiv va yozma 
manbalami kiritish mumkin. Tarixiy manba deganda uzoq o‘tmishdaii qolgan,
tabiat va jamiyatning ma’lum bosqichdagi kechniishini o‘zida aks ettirgan
moddiy va ma’naviy manbalami tushunamiz
1
. Moddiy yodgorliklarga -
qadimiy obidalar, manzilgohlar va mozorlar, shaharlar, qasrlar va qal’alar 
xarobalari, uy-ro'zg‘or buvumlari va boshqalar kiradi. Ma’naviy yodgorliklar 
deganda qadimgi yozuvlar. xalq og'zaki ijodi namunalari, afsonalar. yozma 
yodgorliklar, bitik, qo‘lyozma kitob va arxiv hujjatlari tushuniladi. Umuman,
tarixiy manba inson ijtimoiy faoliyati natijasida paydo bo‘lgan va uning
xususiyatlarini ozida aks ettirgan moddiv va ma’naviy manbalardan iboratdir.
Arxeologik manbalarga qadimgi shaharlar, qorg'onlar qalalar, qadimiy
manzilgohlar. istehkomlar, qadimgi yoilaming izlari, mozorqo'rg‘onlar,
qoyatosh tasvirlari va boshqalar kirib, Vatanimiz tarixini o‘rganishda muhim
manba bo'lib xizmat qiladi. Arxeologik manbalar Tabiiy manbalar 
(paleozoologiya, paleobotanika) - inson va hayvon suyaklari, o‘simliklar 
qoldiqlari va geologik qatlamlar bo‘lib, ularni asosan zoologlar, botaniklar va 
geologlar o‘rganadi.Inson tomonidan yaratilgan moddiy manbalar, ulaming
mehnat qurollari, yarog‘-aslahalar, sopol idishlar, san’at va zeb-zivnat 
buvumlari, yozuv va hokazolar. Arxeologiya tarix fanining tarkibiy qismi bo‘lib. 
ijtimoiy fanlar orasida alohida o‘nn tutadi.
_________________ 
1
Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yoiimizni qat’iyat bilan davom etlirib, 
yangi bosqichga ko'taramiz. T. 1. -Т.: Ozbekiston 2017. 

---

kishilar uni qadimgi san at haqidagi fan, yana bir toifadagilar esa sopol
buyumlami o‘rganuvchi fan, degan fikmi bildirganlar. Ba’zilar esa uni tarix 
faniga xizmat qiluvchi ikkinchi darajali fan deb tushunganlar. 
Mantiqan olib qaraganda tarix va arxeologiya fanlari aslida o‘zaro 
chambarchas bog‘liq bo‘lib, bir-birini toMdiruvchi yagona fanning sohasidir.
Insoniyat o‘tmish davrini arxeologiyasiz o‘rganib bo‘lmaydi. Arxeologiya 
insoniyatning o‘tmish tarixini o rganishda dala tadqiqotlari natijasida ibtidoiy 
makonlar, qishloqlar, shaharlar hamda ulardan topib o‘rganilgan ashyoviy dalillar, 
mudofaa va suv inshootlari, qoyatosh rasmlan hamda boshqa moddiy manbalarga 
suyamb ish ko‘radi. Hozir o‘rta Osiyoning barcha hududlarida tadqiqot ishlari
olib borilmoqda. Ulaming natijalari esa tadqiqotchi olimlaming maqolalari va
ilmiy ishlarida o‘z aksini topgan. Ular tomonidan topilgan ashyoviy dalillar
respublikaraizning muzeylarida saqlanib kelmoqda. Arxeologik tadqiqotlar
natijasida to'plangan materiallardan arxeologiya, O‘zbekiston tarixi, ibtidoiy 
jamoa tarixi, o'lkashunoslik fanlari va arxeologiya ixtisosligi bo'yicha maxsus
kurslar darslarida va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda foydalanib kelinmoqda. 
Toponimika (yunoncha «topos» - joy, «onoma» - nom) - joy nomlari to
g'risidagi fandir. Toponimika deganda joy nomlarini o'rganadigan fan, 
toponimiya deganda esa geografik nomlar yig‘indisi tushuniladi. Toponimika 
geografiya, tarix, etnografiya bilan chambarchas aloqada rivojlanadi. Toponimlar 
til tarixini tadqiq etishda muhim manba hisoblanadi Toponimika xalqlaming 
tarixiy o‘tmish xususiyatlarini jonlantirishga, ulaming joylashish chegaralarini 
belgilashga, tillaming o‘tmishdagi tarqalish hududlarini, madaniy va iqtisodiy 
markazlar, savdo yo'llari va shahar, qishloq geografiyasini tavsiflashga 
yordam beradi. 
Geografik joy nomlari (keyingi o‘rinlarda toponimlar) qumqlik va suvliklardagi
geografik obyektlaming, joylaming atoqli otlaridir. Toponimlar o‘zbek tili,
uning so‘z boyligi, o‘zbek xalqining madaniy, ma’naviy hamda ilmiy merosiga 

---

oid boy ma’lumotlami o‘zida ifodalab, asrlar davomida saqlab, asrab kelayotgan 
ulug' xazinadir.Joy nomlarining asosiy vazifasi - brr xil, bir tipli geografik 
o‘rinlar, obyektlar, hududlami alohida, yakka holda ajratib atash va shu orqali 
ulami bir-biridan farqlashga xizmat qilishdir. Toponimlarda xalqning o‘ta 
qadimiy davrlardan tortib shu kunlaigacha boigan noyob kuzatishlari, tajribalari,
ulaming dunyoqarashi va turli e’tiqodlari o‘z ifodasini topgan. 
Agarda nomlar ifoda qilgan ma’nolar, ijtimoiy, tarixiy, tabiiy- jug‘rofiy 
ma’lumotlar, nomlaming tanlanish va qo‘yilish sabablari, toponimlaming kelib 
chiqish tarixi tahlil qilinsa, bu holat yorqin ko rinadi.
Tilda ma’nosiz, besabab nom yo'q. Xalqimiz qadimiy davrlardan boshlab joylami 
nomlash bo'yicha boy tajriba orttirgan, biror joyni asossiz, besabab u yoki bu 
tarzda atamagan. Mana shu sabab va asoslarda xalqning ona tabiat, atrof-muhit 
haqidagi sinchkov kuzatishlari, kishilaming kundalik turmushi va xo‘jaligiga oid
boy tajribalari, ko‘hna tarixning turli davrlarda boshidan kechiiganlari, ulug4 orzu 
vaumidlari o'z ifodasini topganini ko‘ramiz
2
. 
7Antropologiya arxeologik qazishmalar jarayonini, yangi paleantropologik
ma’lumotlar yig‘ish va ulami tadqiq etishni taiab etadi.
Ma’lumki, antropologlar turli tarixiy davrlarga oid odam suyaklarini
o‘rganishlari natijasida ulaming tashqi qiyofalarini tiklab, cjaysi antropologik
irqqa oid ekanligini amqlaydilar Antropologiya odamning kelib chiqishi va 
evolutsiyasi. odamzod irqining paydo bo‘lishi haqidagi fan hisoblanadi.
Antropologiyaga oid malumotlar bundan bir necha ming yil oldin bo‘lganiga 
qaramay, u fan sifatida XIX asming ikkinchi yarmida shakllana boshladi. 
_________________ 
2
. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.O‘zbekiston,2017.

---