Urg‘u va uning ifodali o‘qishdagi ahamiyati. Pauza va uning turlari. Intonatsiya. Temp va ritm

Urg‘u va uning ifodali o‘qishdagi ahamiyati. Pauza va uning turlari. Intonatsiya. Temp va ritm

Bajardi: Karimova Sevinch
REJA:

• Urg‘u va uning ifodali o‘qishdagi ahamiyati.
• Pauza va uning turlari.
• Intonatsiya.
• Temp va ritm

Bog’lama

Urg‘u
Ko‘p bo‘g‘inli so‘zlar tarkibidagi biror bo‘g‘in yoki gap tarkibidagi biror so‘z talaffuzda ajratilib, urg‘u berib, zarb bilan aytiladi. Bu hol odatda ovozning ko‘tarilishi, cho‘ziqlikning ortishi yoki intonatsion taktning kuchayishi kabi fonetik vositalar bilan ifodalanadi. Bo‘g‘in yoki so‘zning biror fonetik vosita orqali ajratilib, zarb bilan aytilishiga urg‘u deb ataladi. Urg‘u, asosan, ikki va undan ortiq bo‘g‘inli so‘zlar tarkibidagi biror bir bo‘g‘in yoki gaplar tarkibidagi biror bir so‘zga tushadi. Bir bo‘g‘inli so‘zlar tarkibida bitta unli bo‘lganligi sababli urg‘uning darajasini belgilab bo‘lmaydi. Chunki bunday so‘zlarda unli faqat bitta bo‘lib, shu unlining qanday zarb bilan aytilishini belgilash uchun qiyoslab ko‘riladigan boshqa unli qatnashmaydi. Shu sababli bir bo‘g‘inli so‘zlarda urg‘u unchalik ahamiyat kasb etmaydi. Ammo bir bo‘g‘inli so‘zlarga affiks qo‘shilib, u ko‘p bo‘g‘inli so‘zga aylantirilsa, so‘z tarkibida unlining miqdori oshadi va ularni bir-biriga taqqoslab ko‘rish imkoniyati paydo bo‘ladi. Buning natijasida, qaysi bo‘g‘indagi unlining balandroq ohang bilan aytilayotganini, ya’ni urg‘u so‘zning qaysi bo‘g‘iniga tushayotganini aniqlash mumkin bo‘ladi.

I. So‘z urg'usi tushgan bo‘g‘indagi unli shu so‘zning boshqa bo‘g‘inlaridagi unli tovushlarga qaraganda kuchliroq va cho‘ziqroq talaffiiz etiladi.

II. «Sintagma urg'usi – nutq oqimining ma'no jihatdan muhim bo‘lgan qismini (sintagmani) alohida ta’kidlash, ajratish uchun qo‘llanilgan urg‘u. Sintagmani aniqlash mezoni ikkitadir: a) semantik mezon; b) sintaktik mezon.
III. «Ayiruv uvg'usi – gag bo'laklaridan birini alohida ta'kidlash uchun yoki so‘zlovchining his-hayajoni, voqelikka munosabatini maxsus ifodalash maqsadida qo'llanadigan urg‘u. U ikki turga bo'linadi: logik urg‘u (mantiq urg‘usi) va emfatik urg‘u».
1. Logik urg'u lingvistik adabiyotlarda ba'zan gap urg'usi, mantiq urg‘usi, mantiqiy urg‘u, ma’no urg‘usi nomlari bilan ham yuritiladi.
II. Emfatik urg'u (emotsional urg'u). «Urg'uning bu turi ham biror gap bo‘lagini alohida ta’kidlashga asoslanadi, ammo logik urg‘uda bo‘lakning (so‘zning) ma’no tomoni ta’kidlansa, emfatik urg‘uda shu ma’no bilan birga so‘zlovchining his-hayajoni, voqelikka bo‘lgan sub’ektiv munosabatini ifodalash ham maqsad qilinadi: bu urg‘u gapdagi so‘zning ta’sirchanligini kuchaytirishga xizmat qiladi».

Bog’lama

Pauza
Pauza (pausis) yunoncha so‘z bo‘lib, to‘xtash, tinish degan ma’noni bildiradi. Demak, nutq davomidagi to‘xtamlar pauza deyiladi.
Nutqdagi o'rni va bajaradigan vazifasiga ko‘ra, pauza bir necha turlarga ajratiladi.
Grammatik pauza
So‘roq belgisi qo‘yilgan gaplarda pauza
Undov belgisi qo‘yilgan gaplarda pauza
Ko‘p nuqta qo‘yilgan o‘rinlarda pauza
Vergul belgisi qo‘yilgan o‘rinlarda pauza
Nuqtali vergul belgisi qo‘yilgan gaplarda pauza
Ikki nuqta qo‘yilgan o‘rinlarda pauza
Tire belgisi qo‘yilgan o'rinlarda pauza
Qavs ichida berilgan gaplarda pauza
Qo‘shtirnoq belgisi qo‘yilgan gaplarda pauza
INTONATSIYA
Buni chalkashtirib yubormaslik kerak burilish, ohang (tilshunoslik), yoki baland ovozli aksent. Yilda tilshunoslik, intonatsiya so'zlashuvning o'zgarishi balandlik so'zlarni ajratish uchun emas, ishlatilganda sememalar (sifatida tanilgan tushuncha ohang ), aksincha, ma'ruzachining munosabati va hissiyotlarini ko'rsatish, bayonotlar va savollar o'rtasidagi farqni ko'rsatadigan va savollarning har xil turlari o'rtasidagi farqni ko'rsatadigan, nutqning muhim elementlariga e'tiborni qaratadigan va shuningdek yordam beradigan boshqa funktsiyalar uchun. suhbatning o'zaro ta'sirini tartibga solish. (Atama ohang ba'zi ingliz yozuvchilari tomonidan intonatsiyani ta'riflashda ishlatiladi, ammo intonatsiya birligida yadro yoki tonik hecada topilgan balandlikka ishora qilish uchun.)
Intonatsiya birinchi navbatda balandlik o'zgarishi masalasi bo'lsa-da, intonatsiyaga tegishli funktsiyalar, masalan, munosabat va hissiyotlarni ifodalash yoki grammatik tuzilish jihatlarini yoritib berish, deyarli har doim boshqalarning o'zgaruvchan o'zgarishini o'z ichiga oladi. prosodik Xususiyatlari. Masalan, Devid Kristal "intonatsiya - bu konturlar va sathlarning yagona tizimi emas, balki turli xil prosodik tizimlar xususiyatlarining o'zaro ta'sirining mahsuli - ohang, balandlik oralig'i, balandlik, ritmiklik va temp jumladan."

E’tiboringiz uchun rahmat