Қурилиш кимёси фанидан қурилиш йўналишида сиртдан ўқийдиган талабалар учун ўқув қўлланма сифатида тавсия этилади Тошкент 2018


Анорганик бирикмаларнинг муҳим синфлари


Download 1.43 Mb.
bet2/40
Sana16.06.2023
Hajmi1.43 Mb.
#1517669
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40
Bog'liq
Сиртқи қўлланма

Анорганик бирикмаларнинг муҳим синфлари

Анорганик бирикмалар 4 та синфга бўлинади: оксидлар, гидроксидлар, кислоталар, тузлар.


А) оксидлар-асосли, кислотали, амфотер, бефарқ оксидларга бўлинади.
Асосли оксидлар - металл оксидлари. Уларнинг баъзилари сув билан бевосита бирикиб, сувда эрийдиган асос (ишқор) ҳосил қилади. Кўпчилик асосларни тегишли металлардан тузларига ишқор таъсир эттириб олиш мумкин.
Асосли оксид → MgO, Na2O, K2O, CaO, FeO, BaО, CuO .....
Олиниши
1) 2Mg +O2 = 2MgO:
2) 4K + O2 = 2K2O
3) CaCO3→ CaO + CO2
4) Ca(HCO3)2 → CaO+H2O+2CO2
5) Cu(NO3)2 → CuO+NO2+O2
6) Na2CO3 → Na2O + CO2
7) Ca3(PO4)2 → 3CaO + P2O5
8) (CuOH)2CO3 → 2CuO+CO2+H2O
9) 2CuS +3O2 = 2CuO+2SO2
10) 2MnS+3O2=2MnO+2SO2
Kимёвий хоссалари:
1) Na2O+H2O→2NaOH
2) MgO+H2O→Mg(OH)2
3) CaO+P2O5→Ca3(PO4)2
4) FeO+SiO2→FeSiO3
5) Na2O+CO2→Na2CO3
6)K2O+SO2→K2SO3
7) CaO+SiO2→CaSiO3
8) CaO+H2O→Ca(OH)2
9) MgO+HCI→MgCI2+H2O
10) CaO+2CH3COOH→Ca(CH3COO)2+H2O
11) CuO+2HNO3→Cu(NO3)2+H2O
12) FeO+H2SO4→FeSO4+H2O
Кислотали оксидлар:
Кислотали оксидлар металмасларнинг ва баъзи металларнинг оксидлари. Масалан: CrO3, Mn2O7, MnO3, V2O5, MoO3, WO3 уларнинг кўпчилиги сув билан бевосита бирикиб, кислота ҳосил қилади. Кислотали оксидлар ангидридлар ҳам деб аталади.
Кислотали оксидлар: CO2, SO2, SO3, N2O5, P2O5, CI2O7, NO2, CrO3, Mn2O7, MnO3, V2O5, MoO3, WO3, SO2 , TeO3, As2O5 ...
Олиниши:
1) C+O2→CO2
2) S+O2→SO2
3) 2SO2+O→2SO3
4) 4P+5O2→2P2O5
5) Na2CO3+2HCI→2NaCI+CO2+H2O
6) K2SO3+2HCI→2KCI+SO2+H2O
7) Na2SiO3+H2SO4→Na2SO4+H2O+SiO2
8) 4NH3+5O2→4NO+6H2O(каталитик оксидлаш)
9) 2NO+O2→2NO2
10) 2CuS + 3O2→2CuO+2SO2
11) H2SiO3 H2O+SiO2
12) HCIO4+P2O5→H3PO4+CI2O7
13) H2CO3 → H2O+CO2
14) H2CrO4 CO2 +CO+H2O
15)HgO+2CI2→HgCI2+CI2O
16) Cu+HNO3(k) →Cu(NO3)2+2NO+2H2O


Физикавий хоссалари:
Кислотали оксидлар газсимон (SO, СО2 ); суюқ (SO3), қаттиқ (P2O5, CrO3, Mn2O7, N2O5) ҳолатларда бўлади. Айримлари сувда ҳам эрийди (SiO2),газсимон оксидларнинг босими ортиши билан сувда эрувчанлиги ортади.
СrО3- қизғиш сариқ, P2O5, N2O5, SiO2 -оқ ранг, V2O5-сариқ, Mn2O7-қорамтир бинафша.
Кимёвий хоссалари
1)SO2+H2O→H2SO4
2) 2NO2+H2O→HNO3+HNO2
3) P2O5+3H2O→2H3PO4
4) CrO3+H2O→H2CrO4
5) Mn2O7+H2O→2HMnO4
6) CI2O7+H2O→2HCIO4
7) CO2+2NaH→Na2CO3+H2O
8) N2O5+Ca(OH)2→Ca(NO3)2+H2O
9) Ca(OH)2+CO2→CaCO3+H2O
CaCO3+H2O+CO2→ Ca(HCO3)2
10) Na2O+CO2→Na2CO3
11) K2O+SiO2→K2SiO3
12) CaO+CO2 → CaCO3
Амфотер оксидлар
Ҳам кислота, ҳам асос хоссасига эга бўлган оксидлар амфотер оксидлар дейилади.
Амфотер (икки юзламчи) оксидлар қаторига: BeO, ZnO, SnO, PbO, AI2O3, Cr2O3, Fe2O3, MnO2, SnO2, PbO2
Олиниши:
1) 4AI+3O2=2AI2O3
2) 2Zn+O2=2ZnO
3) 2AI(OH)3 → AI2O3+H2O
4) Be (OH)2 = BeO+H2O
5) (NH4)Cr2O7=N2+Cr2O3+H2O
6) BeCO3=BeO+CO2
Физикавий хоссалари:
Амфотер оксидлар қаттиқ, аморф, баъзан кристалл тузилиши,ўзига хос рангли,юқори температурага чидамли модалар бўлиб,сувда эримайди.
Кимёвий хоссалари:
AI2O3 SnO2, Cr2O3- кислоталарда эримайди
ZnO, SnO, PbO,Fe2O3, MnO2-кислоталарда яхшиэрийди

1)AI2O3+K2O=2KAIO2


2) BeO+Na2O=Na2BeO2
3)ZnO+2NaOH=Na2ZnO2+H2O
4) Cr2O3+6KOH=2K3CrO3+3H2O
5) Cr2O3+K2CO3=2K3CrO3+3CO2
6) ZnO+HCI=ZnCI2+H2O
7) Fe2O3 + 3H2SO4 = Fe2(SO4) + 3H2O
8) SnO + 2HCI = SnCI2+H2O
9) BeO+Na2CO3→Na2BeO2+CO2
Гидроксидлар
Металл атом ива гидроксил гуруҳидан ташкил топган мураккаб моддаларга гидроксидлар дейилади.
Гидроксидлар сувда эрувчанлигига қараб ишқорлар ва асосларга бўлинади. Амфотер гидроксидлар ҳам мавжуд.
Ишқорлар
Ишқорлар сувда яхши эриб, кучли диссоцилланувчи моддалардир.LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2
1) 2Li +2H2O=2HOH+H2
2) Ca+2H2O=Ca(OH)2+H2
3) Na2O+H2O=2NaOH
4) CaO+H2O=Ca(OH)2
5) Cs2O+H2O=2CsOH
6) LiH+H2O=LiOH+H2
7) KH+H2O=KOH+H2
8) CaH2+H2O=Ca(OH)2+H2
Кимёвий хоссалари
1) 2NaOH+CO2=Na2CO3 +H2O
2) Ca(OH)2 CaO+H2O
3) 2NaOH Na2O+H2O
4) NaOH+CO2=NaНCO3
5) 6NaOH+3S= Na2S+Na2SO3+3H2O
6) NaOH+Al2O3=NaAlO2+H2O
Асослар
Сувда кам эрийдиган ва жуда кам диссоцилланадиган гидроксидлар. Mg(OH)2, Fe(OH)2, Mn(OH)2, Cu(OH)2, Hg(OH)2 Ni(OH)2, ­Cd(OH)2 (барча оралиқ элементларнинг гидроксидлари ёки d-элементларнинг гидроксидлари) NH4OH.
Асосларни тўғридан-тўғри олиб бўлмайди, уларининг тегишли тузларига ишқор таъсир эттириб олинади.
1) FeSO4+2NaOH=Fe(OH)2+Na2SO4
2) CuCI2+2NaOH=Cu(OH)2+2NaCI
Физикавий хоссалари:
Фақат NH4OH эритма ҳолида, қолганлари қаттиқ ҳолда бўлади. Ишқорлар қаттиқ ҳолда, оқ рангли, жуда гигроскопик моддалардир. Ишқорларнинг сувли эритмалари кучли ва асосларнинг эритмалари кам электр ўтказиш асосларига эга.
Кимёвий хоссалари:
1) Fe(OH)2+SO2=FeSO3+H2O
2) Cu(OH)2 CuO+H2O
3) 6NH4OH+P2O5=2(NH4)3PO4+3H2O
4) AgOH →Ag2O+H2O
5) 4AgOH 4Ag+O2+2H2O
6) 2Hg(OH)2 → 2Hg+O2+2H2O
Даврий системада гуруҳларда Na дан Fe гача асослик хоссаси ортади. Даврда Li дан F гача камаяди.
Амфотер гидроксидлар:
Ҳам кислота, ҳам асос хоссасини намоён қилувчи гидрок- сидларга амфотер гидроксидлар дейилади.
Масалан: Zn(OH)2, Sn(OH)4, Be(OH)2, Pb(OH)4, AI(OH)3, Cr(OH)3, Sn(OH)4.
Кимёвий хоссалари:
1) 2NaOH+Zn(OH)2=Na2[Zn(OH)4]
2) AI(OH)3+NaOH=Na[Zn(OH)4]
3) Be(OH)2+2NaOH=Na[Be(OH)4]
4) AI(OH)2+2NaOH=NaAIO2+H2O
5) Zn(OH)2+HCI=ZnCI2+H2O
6) Cr(OH)3+3HNO3=Cr(NO3)3+3H2O
Олиниши:
1) AICI3+3NaOH=AI(OH)3+3NaCI
2) Be(NO3)2+2KOH= Be(OH)2+2KNO3
3) Na[Al(OH)4]+HCl=NaCl+Al(OH)3 +H2O
Кислоталар:
Металл атомига ўрнини бера оладиган водород атомлари ва кислота қолдиғини сақлаган мураккаб моддаларга кислоталар дейилади.
Кислоталар таркибига кўра, кислородли ва кислородсиз бўлади.
Кислородли кислоталарга: HCIO, HCIO3, HCIO4, HBrO3, HJO3, H2CO3, H2SO3, H2SO4, HNO3, HNO2, HPO2, H3PO4, H2SiO3, H2CrO4, H2Cr2O7, HMnO4 киради.
Даврда Li дан F2 гача кислородли кислоталардан кучи ортиб боради. Гуруҳдан юқоридан пастга тушганда кислородсиз кислоталик хоссаси камаяди.
Кислородсиз кислота: HF, HCI, HBr, HJ, H2S, HCN, HCNS, H2Se, H2Tl, H2Po
Кислота таркибидаги водород атомлари сонига кўра:
Бир асосли (бир негизли), кўп негизли кислоталарга бўлинади. Бир негизли- HJ, HCI, HBr, HCIO, CH3COOH, HCOOH, HNO3, HNO2
H3HO4 -уч негизли, H4H2O7 (тўрт негизли).
Олиниши:
1) SO2+H2O=H2SO3
2) N2O5+H2O=2HNO3
3) CO2+H2O=H2CO3
4) P2O5+3H2O=2H3PO4
5) 4NO2+2H2O+O2=4HNO3
6) H2+CI2=2HCI
7) H2+S=H2S
8) H2+J2=2HJ
9) Ca(NO3)2+2HCI=CaCI2+2HNO3
Физикавий хоссалари:
Кислородсиз кислоталар одатдаги шароитда заҳарли газсимон моддалар.
HNO3, H2SO4, H3PO4-суюқ
H2SiO3, H3BO3- қаттиқ кислоталар.
Кимёвий хоссалари:
Кислоталарнинг индикаторга таъсири:
Кислота ва ишкорларнинг эритмалари таъсирида ўз рангини ўзгартирувчи моддалар индикатор дейилади.
Индикатор сифатида:лакмус, метилоранж ва фенолфталеин - ларнинг спиртдаги эритмаларидан фойдаланилади.
1) Кислоталар эритмалари таъсирида : лакмус-кизил, метил- оранж-пушти, фенолфталеин-рангсиз бўлади.
2) Кислоталар гидроксидлар билан таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади. Бу реакция нейтралланиш реакцияси дейилади.
HCl + KOH → KCl + H2O ;
H2SO4 + 2NaOH →Na2SO4 + H2O
HNO3 + Ca(OH)2 →Ca(NO3)2 + H2O;
3) Водороддан чапда турган металлар билан таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади (HNO3 ва H2SO4(к) дан ташқари).
2HCl+Zn→ZnCl2 +H2 ;
H2SO4 +Fe→FeSO4 +H2
K,Na,Mg,Al,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb(H2) Cu,Hg,Ag,Pt,Au
кислотадан Н2 сиқиб чиқаради. кислотадан Н2 сиқиб
чиқармайди.
4) Кислота металл оксидлари билан ўзаро таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади.
CuO+H2SO4→CuSO4+H2O;
Fe2O3+H2SO4 → Fe2(SO4)3+H2O
H2SO4+FeO→ FeSO4+H2O
5) Температура таъсирида парчаланиб оксид ва сув ҳосил қилади.
H2CO3 → CO2 + H2O ;
2H3PO4→ P2O5 + 3H2O;
H2SiO → SiO2+H2O
Тузлар:
Металл атоми ва кислота қолдиғидан ташкил топган моддаларга тузлар дейилади.
Тузлар: ўрта,нордон,асосли, қўш комплексга бўлинади:
Ўрта тузлар: KF, LiJ, Na2CO3, NaCI, FeSO4
Нордон: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO3, Na2HPO4
Асосли: Mg(OH)CI, (CuOH)2CO3, AI(OH)SO4, AI(OH)2CI
Қўш тузлар: KAI(SO)2, (Mn)2Fe(SO4)2∙ 12H2O
Комплекс тузлар: K4[Fe(CN)6]-сариқ қон тузи.
K3[Fe(CN)6]- қизил қон тузи: Na2[Zn(OH)4], Na3[Gа(NO2)6]


Download 1.43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling