Қурилиш кимёси фанидан қурилиш йўналишида сиртдан ўқийдиган талабалар учун ўқув қўлланма сифатида тавсия этилади Тошкент 2018
Анорганик бирикмаларнинг муҳим синфлари
Download 1,43 Mb.
|
Сиртқи қўлланма
- Bu sahifa navigatsiya:
- Асосли оксид
- Физикавий хоссалари: Амфотер оксидлар қаттиқ, аморф, баъзан кристалл тузилиши,ўзига хос рангли,юқори температурага чидамли модалар бўлиб,сувда эримайди. Кимёвий хоссалари
- -кислоталарда яхшиэрийди
- Кимёвий хоссалари: Кислоталарнинг индикаторга таъсири: Кислота ва ишкорларнинг эритмалари таъсирида ўз рангини ўзгартирувчи моддалар индикатор
- K,Na,Mg,Al,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb(H
Анорганик бирикмаларнинг муҳим синфлари
Анорганик бирикмалар 4 та синфга бўлинади: оксидлар, гидроксидлар, кислоталар, тузлар. А) оксидлар-асосли, кислотали, амфотер, бефарқ оксидларга бўлинади. Асосли оксидлар - металл оксидлари. Уларнинг баъзилари сув билан бевосита бирикиб, сувда эрийдиган асос (ишқор) ҳосил қилади. Кўпчилик асосларни тегишли металлардан тузларига ишқор таъсир эттириб олиш мумкин. Асосли оксид → MgO, Na2O, K2O, CaO, FeO, BaО, CuO ..... Олиниши 1) 2Mg +O2 = 2MgO: 2) 4K + O2 = 2K2O 3) CaCO3→ CaO + CO2 4) Ca(HCO3)2 → CaO+H2O+2CO2 5) Cu(NO3)2 → CuO+NO2+O2 6) Na2CO3 → Na2O + CO2 7) Ca3(PO4)2 → 3CaO + P2O5 8) (CuOH)2CO3 → 2CuO+CO2+H2O 9) 2CuS +3O2 = 2CuO+2SO2 10) 2MnS+3O2=2MnO+2SO2 Kимёвий хоссалари: 1) Na2O+H2O→2NaOH 2) MgO+H2O→Mg(OH)2 3) CaO+P2O5→Ca3(PO4)2 4) FeO+SiO2→FeSiO3 5) Na2O+CO2→Na2CO3 6)K2O+SO2→K2SO3 7) CaO+SiO2→CaSiO3 8) CaO+H2O→Ca(OH)2 9) MgO+HCI→MgCI2+H2O 10) CaO+2CH3COOH→Ca(CH3COO)2+H2O 11) CuO+2HNO3→Cu(NO3)2+H2O 12) FeO+H2SO4→FeSO4+H2O Кислотали оксидлар: Кислотали оксидлар металмасларнинг ва баъзи металларнинг оксидлари. Масалан: CrO3, Mn2O7, MnO3, V2O5, MoO3, WO3 уларнинг кўпчилиги сув билан бевосита бирикиб, кислота ҳосил қилади. Кислотали оксидлар ангидридлар ҳам деб аталади. Кислотали оксидлар: CO2, SO2, SO3, N2O5, P2O5, CI2O7, NO2, CrO3, Mn2O7, MnO3, V2O5, MoO3, WO3, SO2 , TeO3, As2O5 ... Олиниши: 1) C+O2→CO2 2) S+O2→SO2 3) 2SO2+O→2SO3 4) 4P+5O2→2P2O5 5) Na2CO3+2HCI→2NaCI+CO2+H2O 6) K2SO3+2HCI→2KCI+SO2+H2O 7) Na2SiO3+H2SO4→Na2SO4+H2O+SiO2 8) 4NH3+5O2→4NO+6H2O(каталитик оксидлаш) 9) 2NO+O2→2NO2 10) 2CuS + 3O2→2CuO+2SO2 11) H2SiO3 H2O+SiO2 12) HCIO4+P2O5→H3PO4+CI2O7 13) H2CO3 → H2O+CO2 14) H2CrO4 CO2 +CO+H2O 15)HgO+2CI2→HgCI2+CI2O 16) Cu+HNO3(k) →Cu(NO3)2+2NO+2H2O Физикавий хоссалари: Кислотали оксидлар газсимон (SO2, СО2 ); суюқ (SO3), қаттиқ (P2O5, CrO3, Mn2O7, N2O5) ҳолатларда бўлади. Айримлари сувда ҳам эрийди (SiO2),газсимон оксидларнинг босими ортиши билан сувда эрувчанлиги ортади. СrО3- қизғиш сариқ, P2O5, N2O5, SiO2 -оқ ранг, V2O5-сариқ, Mn2O7-қорамтир бинафша. Кимёвий хоссалари 1)SO2+H2O→H2SO4 2) 2NO2+H2O→HNO3+HNO2 3) P2O5+3H2O→2H3PO4 4) CrO3+H2O→H2CrO4 5) Mn2O7+H2O→2HMnO4 6) CI2O7+H2O→2HCIO4 7) CO2+2NaH→Na2CO3+H2O 8) N2O5+Ca(OH)2→Ca(NO3)2+H2O 9) Ca(OH)2+CO2→CaCO3+H2O CaCO3+H2O+CO2→ Ca(HCO3)2 10) Na2O+CO2→Na2CO3 11) K2O+SiO2→K2SiO3 12) CaO+CO2 → CaCO3 Амфотер оксидлар Ҳам кислота, ҳам асос хоссасига эга бўлган оксидлар амфотер оксидлар дейилади. Амфотер (икки юзламчи) оксидлар қаторига: BeO, ZnO, SnO, PbO, AI2O3, Cr2O3, Fe2O3, MnO2, SnO2, PbO2 Олиниши: 1) 4AI+3O2=2AI2O3 2) 2Zn+O2=2ZnO 3) 2AI(OH)3 → AI2O3+H2O 4) Be (OH)2 = BeO+H2O 5) (NH4)Cr2O7=N2+Cr2O3+H2O 6) BeCO3=BeO+CO2 Физикавий хоссалари: Амфотер оксидлар қаттиқ, аморф, баъзан кристалл тузилиши,ўзига хос рангли,юқори температурага чидамли модалар бўлиб,сувда эримайди. Кимёвий хоссалари: AI2O3 SnO2, Cr2O3- кислоталарда эримайди ZnO, SnO, PbO,Fe2O3, MnO2-кислоталарда яхшиэрийди 1)AI2O3+K2O=2KAIO2 2) BeO+Na2O=Na2BeO2 3)ZnO+2NaOH=Na2ZnO2+H2O 4) Cr2O3+6KOH=2K3CrO3+3H2O 5) Cr2O3+K2CO3=2K3CrO3+3CO2 6) ZnO+HCI=ZnCI2+H2O 7) Fe2O3 + 3H2SO4 = Fe2(SO4) + 3H2O 8) SnO + 2HCI = SnCI2+H2O 9) BeO+Na2CO3→Na2BeO2+CO2 Гидроксидлар Металл атом ива гидроксил гуруҳидан ташкил топган мураккаб моддаларга гидроксидлар дейилади. Гидроксидлар сувда эрувчанлигига қараб ишқорлар ва асосларга бўлинади. Амфотер гидроксидлар ҳам мавжуд. Ишқорлар Ишқорлар сувда яхши эриб, кучли диссоцилланувчи моддалардир.LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2 1) 2Li +2H2O=2HOH+H2 2) Ca+2H2O=Ca(OH)2+H2 3) Na2O+H2O=2NaOH 4) CaO+H2O=Ca(OH)2 5) Cs2O+H2O=2CsOH 6) LiH+H2O=LiOH+H2 7) KH+H2O=KOH+H2 8) CaH2+H2O=Ca(OH)2+H2 Кимёвий хоссалари 1) 2NaOH+CO2=Na2CO3 +H2O 2) Ca(OH)2 CaO+H2O 3) 2NaOH Na2O+H2O 4) NaOH+CO2=NaНCO3 5) 6NaOH+3S= Na2S+Na2SO3+3H2O 6) NaOH+Al2O3=NaAlO2+H2O Асослар Сувда кам эрийдиган ва жуда кам диссоцилланадиган гидроксидлар. Mg(OH)2, Fe(OH)2, Mn(OH)2, Cu(OH)2, Hg(OH)2 Ni(OH)2, Cd(OH)2 (барча оралиқ элементларнинг гидроксидлари ёки d-элементларнинг гидроксидлари) NH4OH. Асосларни тўғридан-тўғри олиб бўлмайди, уларининг тегишли тузларига ишқор таъсир эттириб олинади. 1) FeSO4+2NaOH=Fe(OH)2+Na2SO4 2) CuCI2+2NaOH=Cu(OH)2+2NaCI Физикавий хоссалари: Фақат NH4OH эритма ҳолида, қолганлари қаттиқ ҳолда бўлади. Ишқорлар қаттиқ ҳолда, оқ рангли, жуда гигроскопик моддалардир. Ишқорларнинг сувли эритмалари кучли ва асосларнинг эритмалари кам электр ўтказиш асосларига эга. Кимёвий хоссалари: 1) Fe(OH)2+SO2=FeSO3+H2O 2) Cu(OH)2 CuO+H2O 3) 6NH4OH+P2O5=2(NH4)3PO4+3H2O 4) AgOH →Ag2O+H2O 5) 4AgOH 4Ag+O2+2H2O 6) 2Hg(OH)2 → 2Hg+O2+2H2O Даврий системада гуруҳларда Na дан Fe гача асослик хоссаси ортади. Даврда Li дан F гача камаяди. Амфотер гидроксидлар: Ҳам кислота, ҳам асос хоссасини намоён қилувчи гидрок- сидларга амфотер гидроксидлар дейилади. Масалан: Zn(OH)2, Sn(OH)4, Be(OH)2, Pb(OH)4, AI(OH)3, Cr(OH)3, Sn(OH)4. Кимёвий хоссалари: 1) 2NaOH+Zn(OH)2=Na2[Zn(OH)4] 2) AI(OH)3+NaOH=Na[Zn(OH)4] 3) Be(OH)2+2NaOH=Na[Be(OH)4] 4) AI(OH)2+2NaOH=NaAIO2+H2O 5) Zn(OH)2+HCI=ZnCI2+H2O 6) Cr(OH)3+3HNO3=Cr(NO3)3+3H2O Олиниши: 1) AICI3+3NaOH=AI(OH)3+3NaCI 2) Be(NO3)2+2KOH= Be(OH)2+2KNO3 3) Na[Al(OH)4]+HCl=NaCl+Al(OH)3 +H2O Кислоталар: Металл атомига ўрнини бера оладиган водород атомлари ва кислота қолдиғини сақлаган мураккаб моддаларга кислоталар дейилади. Кислоталар таркибига кўра, кислородли ва кислородсиз бўлади. Кислородли кислоталарга: HCIO, HCIO3, HCIO4, HBrO3, HJO3, H2CO3, H2SO3, H2SO4, HNO3, HNO2, HPO2, H3PO4, H2SiO3, H2CrO4, H2Cr2O7, HMnO4 киради. Даврда Li дан F2 гача кислородли кислоталардан кучи ортиб боради. Гуруҳдан юқоридан пастга тушганда кислородсиз кислоталик хоссаси камаяди. Кислородсиз кислота: HF, HCI, HBr, HJ, H2S, HCN, HCNS, H2Se, H2Tl, H2Po Кислота таркибидаги водород атомлари сонига кўра: Бир асосли (бир негизли), кўп негизли кислоталарга бўлинади. Бир негизли- HJ, HCI, HBr, HCIO, CH3COOH, HCOOH, HNO3, HNO2 H3HO4 -уч негизли, H4H2O7 (тўрт негизли). Олиниши: 1) SO2+H2O=H2SO3 2) N2O5+H2O=2HNO3 3) CO2+H2O=H2CO3 4) P2O5+3H2O=2H3PO4 5) 4NO2+2H2O+O2=4HNO3 6) H2+CI2=2HCI 7) H2+S=H2S 8) H2+J2=2HJ 9) Ca(NO3)2+2HCI=CaCI2+2HNO3 Физикавий хоссалари: Кислородсиз кислоталар одатдаги шароитда заҳарли газсимон моддалар. HNO3, H2SO4, H3PO4-суюқ H2SiO3, H3BO3- қаттиқ кислоталар. Кимёвий хоссалари: Кислоталарнинг индикаторга таъсири: Кислота ва ишкорларнинг эритмалари таъсирида ўз рангини ўзгартирувчи моддалар индикатор дейилади. Индикатор сифатида:лакмус, метилоранж ва фенолфталеин - ларнинг спиртдаги эритмаларидан фойдаланилади. 1) Кислоталар эритмалари таъсирида : лакмус-кизил, метил- оранж-пушти, фенолфталеин-рангсиз бўлади. 2) Кислоталар гидроксидлар билан таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади. Бу реакция нейтралланиш реакцияси дейилади. HCl + KOH → KCl + H2O ; H2SO4 + 2NaOH →Na2SO4 + H2O HNO3 + Ca(OH)2 →Ca(NO3)2 + H2O; 3) Водороддан чапда турган металлар билан таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади (HNO3 ва H2SO4(к) дан ташқари). 2HCl+Zn→ZnCl2 +H2 ; H2SO4 +Fe→FeSO4 +H2 K,Na,Mg,Al,Zn,Fe,Ni,Sn,Pb(H2) Cu,Hg,Ag,Pt,Au кислотадан Н2 сиқиб чиқаради. кислотадан Н2 сиқиб чиқармайди. 4) Кислота металл оксидлари билан ўзаро таъсирлашиб туз ва сув ҳосил қилади. CuO+H2SO4→CuSO4+H2O; Fe2O3+H2SO4 → Fe2(SO4)3+H2O H2SO4+FeO→ FeSO4+H2O 5) Температура таъсирида парчаланиб оксид ва сув ҳосил қилади. H2CO3 → CO2 + H2O ; 2H3PO4→ P2O5 + 3H2O; H2SiO → SiO2+H2O Тузлар: Металл атоми ва кислота қолдиғидан ташкил топган моддаларга тузлар дейилади. Тузлар: ўрта,нордон,асосли, қўш комплексга бўлинади: Ўрта тузлар: KF, LiJ, Na2CO3, NaCI, FeSO4 Нордон: NaHCO3, Ca(HCO3)2, KHSO3, Na2HPO4 Асосли: Mg(OH)CI, (CuOH)2CO3, AI(OH)SO4, AI(OH)2CI Қўш тузлар: KAI(SO)2, (Mn)2Fe(SO4)2∙ 12H2O Комплекс тузлар: K4[Fe(CN)6]-сариқ қон тузи. K3[Fe(CN)6]- қизил қон тузи: Na2[Zn(OH)4], Na3[Gа(NO2)6]
Download 1,43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling