Қурилиш меъйёрлари ва қоидалари

11. ҚОПЛАМАЛАРНИ ЮЗАСИГА ИШЛОВ БЕРИШ 
11.1. Юзага ишлов бериш услуби билан ўтувчи ва такомиллашган турдаги 
қопламаларнинг ғадир-будирлигини таъминлаган холда ёйилиш қатламларини 
қуриш; утувчи турдаги қопламалар ва боғловчи материаллар билан ишлов 
берилмаган асосларни юзаларини вақтинчалик яхшилаш қатламларини 
қурилади.
11.2. Юзага ишлов бериш ўзининг вазифаси ва ишлов бериладиган 
юзанинг холатига кўра бир марталик, икки марталик ёки уч марталик бўлади; 
бир марталик юзага ишлов беришнинг асосий иш таркиби боғловчи 
материаллар қуйиш, тош материалллар (сепиш) тарқатиш ва зичлашдан иборат; 
икки марталик ва уч марталикда юқорида айтилган ишлар икки ёки уч марта 
қайтарилади. Юзага ишлов бериш билан ётқизилган қатлам транспорт 
воситалари ҳаракати натижасида шаклланади. 
Қатламни яхши шаклланишни таъминлаш учун, юзага ишлов беришни 
йилнинг иссиқ ва қуруқ фаслида, ҳаво ҳарорати 15
0
С дан паст бўлмаганда 
бажарилади. Об-ҳаво нам ва совуқ минтақаларда, ҳамда куз вақтларда юзага 
ишлов бериш учун тош материаллар боғловчи билан қориштиргичларда 
аралаштирилгани қўлланилади. Бундай вақтларда ЮФМ ни қўллаш тавсия 
қилинади. 
 
Ўтувчи қопламаларда ейлувчи қатламлар қуриш 
11.3. Ўтувчи қопламаларда ейилувчи қатлам фойдаланилаётган 
қопламаларда қурилади. Чақиқ тошли ёки шағалли қопламаларда икки 
марталик ёки уч марталик юзага ишлов берилади.
11.4. Икки марталик юзага ишлов бериш учун мустаҳкамлиги камида 1000 
kg/сm
2
чақиқ тош ва йириклиги биринчи сепиш учун 10(15) mm 20-25mm, 
иккиламчи учун 5-10(15) ёки 10-15 mm яроқли. Уч марталик юзага ишлов 
бериш учун эса мустаҳкамлиги камида 800 kg/сm
2
бўлиши керак. 
Биринчи сепиш учун 10(15)-20(25) mm, иккиламчи учун 10(15)-20(25) mm 
ёки 5-15 mm, учламчи учун 5-10(15) ёки 10-15mm чақиқ тош қўлланилади. 
Чақиқ тош қуруқ, тоза энг катта ўлчамли заррачаси катта бўлган зарралар 
ҳажми 5% дан ошмаган бўлиши керак. Гилли, суглинок ва бошқа 
қўшимчаларнинг миқдори 2% дан, қумли ва чангсимон зарралар эса 3% дан 
ошмаслиги керак.
11.5. Ўтувчи қопламаларнинг юзасига ишлов беришда БНД 130/200 ёки 
БНД 90/130 маркалик нефть битумлари қўлланилади. Учинчи синфли чақиқ 

---

ШНҚ 3.06.03-08 83-бет 
тош ишлатилса БНД 200/300 нефт битумидан фойдаланиш тавсия этилади. 
Битумни чақиқ тошга ёпишишни яхшилаш учун битумга ЮФМ қўшилади. 
Асосий қўлланиладиган боғловчини юзага яхши ёпишишни таъминлаш 
учун қоплама юзасини суюқ нефть битумлари, тез парчаланувчи эмульсиялар 
билан ишланади. 
11.6. Чақиқ тош ва асосий боғловчи сарфлари қопламанинг тури ва 
ҳолатига (11.1-жадвал) боғлиқ. Тош материалларининг ҳажмида 11.1-жадвалда 
кўрсатилган меъёрларда ўйиқларни тўлғазиш ва турли хил деформацияларни 
бартараф қилиш учун ҳажм ҳисобга олинмаган.
11.7. Икки марта юзага ишлов бериш қуйидаги технологик жараёнларни ўз 
ичига олади: юзани тайёрлаш, дастлабки боғловчи материалларни қуйиш билан 
ишлаш, ишлов берилган қопламаларга биринчи боғловчилар қуйиш 11.1-
жадвал сарф меъёрлари талабига биноан; биринчи марта чақиқ тош сепиш; 
якуний зичлаш вақти; қоплама шаклланиши даврида қопламани парвариш 
қилиш.
Жадвал 11.1 
Қопламанинг 
тури ва ҳолати 
Юзага ишлов 
бериш 
турлари 
Чақиқ тош 
йириклиги, 
mm 
Чақиқ тош сарфи Боғловчини 
қуйиш 
тартиби 
Боғловчи 
сарфи 
dm
3
/m
2
m
3
/100 m
2
kg/m
2
Янги чақиқ 
тошли ва ша-
ғалли қоплама 
иккиламчи 
15-25 (10-20) 
5-15 (5-10) 
2,35 
1,85 
27-30 
22-24 
1 
2 
1,6-1,8 
1,4-1,6 
Юзаси кам 
ёйилган мавжуд 
чақиқ тошли ёки 
шағал қоплама 
иккиламчи 
учламчи 
15-25 (10-20) 
5-15 (5-10) 
10-20 (15-20) 
5-10(10-15) 
5-10 
3,0 
1,85 
1,5 
1,5 
0,85 
36-40 
22-24 
18-20 
18-20 
11-13 
1 
2 
1 
2 
3 
2,1-2,4 
1,4-1,6 
1,1-1,3 
1,1-1,3 
0,8-0,9 
Юзаси кучли 
ёйилган мавжуд 
чақиқ тошли ёки 
шағал қоплама, 
ҳамда текис 
юзали ёмби 
тошлар 
учламчи 
15-25(15-20) 
15-25(10-20) 
5-15 (5-10) 
1,8 
1,8 
1,2 
22-24 
22-24 
14-16 
1 
2 
3 
1,3-1,5 
1,3-1,5 
0,9-1,0 
Ёмби тошлар ва 
юзаси
деформациялаган 
қопламалар 
учламчи 
15-25(10-20) 
15-25(10-20)
5-15 (5-10) 
3,0 
1,7 
1,5 
36-40 
21-23 
18-20 
1 
2 
3 
2,1-2,4 
1,2-1,4 
1,1-1,3 
Уч марталик сиртқи ишлов беришда қўшимча 3 та операция қўшилади 
(боғловчи қуйиш, чариқ тош сепиш ва зичлаш вақти). Юзага ишлов 
берилаётганда тўхтовсиз иш олиб борилади. Мабодо операция орасида (ҳаво 
ўзгариши ва ҳакозо) боғловчи қуйилгандан сўнг чақиқ тош сепилиши шарт, 
мажбурий танаффус вақтида ишлов берилаётган қоплама юзасининг 
ифлосланишига йўл қўймайди. 
11.8. Қоплама юзаси механик чўткалар ёрдамида боғловчи қўйишдан 
олдин тозаланади: тозалаш даврида чақиқ тош қопламаларининг, шағал 
қопламаларининг ва тош қопламалардаги зичлаштирувчи зарраларни 

---

ШНҚ 3.06.03-08 84-бет 
боғланишлари бузишга йўл қўймаслиги лозим. Агар юзани асосий боғловчи 
қуйилиши олдиндан 2-3 соат ичида тозалаш имконияти бўлмаса, ишлов 
берилаётган юза билан асосий боғловчи яхши бирлашиши таъминлангандан 
сўнг боғловчи қўйилади. Бундан суюқ битум ёки битум сарфи 0,5-0,8 dm
3
/m
2 
атрофида бўлади. Мумкин бўлса, йўлда харакатини вақтинча ёпиб юзага 
ишлов беришдан 1-2 сутка олдин боғловчиларни қўйиш мақсадга мувофиқдир. 
11.9. Боғловчиларни ҳаракат шароитларига қараб йўл қопламасининг бутун 
кенглигида ёки яримига қўйилади. Бунда қуйидаги талабларга риоя қи-лиши 
лозим: 
- БНД 130/200 битумни қуйиш даврида ҳарорати 130-150 
0
С бўлиши лозим; 
-сарфлар 11.2-жадвалдагидек мос бўлиши керак; 
Жадвал 11.2 
Чақиқ тош 
ўлчами, мм 
Сарф меъёри 
Чақиқ тош 
m
3
/100m
2
Битум, dm
3
/m
2
Эмулциялар, dm
3
/m
2
, битум 
консентрацияси % бўлганда 
60 
80 
Юзага бир марта ишлов беришда: 
5-10 
0,9-1,1 
0,7-1,0 
1,3-1,5 
1,5-1,8 
10-15 
1,1-1,2 
0,9-1,0 
1,5-1,7 
1,8-2,0 
15-20 
1,2-1,4 
1,0-1,3 
1,7-2,0 
2,0-2,4 
Юзага икки марта ишлов беришда: 
15-20 
1-ёйишда 
1,1-1,3 
1-қуйишда 
0,9-1,1 
1,5-1,8 
1,8-2,2 
5-10 
2-ёйишда
2-қуйишда 
1,3-1,5 
1,5-1,8