Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

Og’ir yuklarni tashuvchi maxsus avtomobillar. Bu turdagi avtomobillar ish bajarish 
vazifasiga qarab: ommaviy turdagi yuklarni (qurilish mashinalarini, qismlarga ajralmaydigan 
texnologik jixozlarni) maxsuslashtirilgan; maxsus texnologik jixozlarga moslangan va katta 
miqdordagi og’ir yuklarga mo’ljallangan (konteynerlar va kichik miqdordagi og’ir yuklarni 
tashuvchi); maxsus mashinalar: yirik xajmli yuklar uchun, aloxida katta og’irlikdagi va katta 
o’lchamli texnologik jixozlarga mo’ljallangan bo’ladi. Og’ir yuk tashuvchi mashinalar 
vazifasiga qarab, yuk ko’tarish qobiliyati 100 tn va undan ortiq yuk ko’taruvchi qilib 
tayyorlanadi. (2.11-rasm). 
Og’ir yuk tashuvchi mashinalar konstruktsiyasiga qarab pritsepli, yarim pritsepli, 
ba’zan o’zi yurar mashinalar tarzida past platformali ikki, uch, to’rt o’qli, ko’p g’ildirakli 
barcha o’qlari boshqariladigan suyuqlikda tayyorlanadi. 
Ba’zan og’ir yuk ko’taruvchi mashinalarda yuklash va tushirish ishlarini yaxshilash 
maqsadida ularga maxsus lebedkalar o’rnatiladi. Ba’zi bir mashinalarni platformalari yuklarni 
tushirish va yuklash chegarasida (500-900 mm) xajmiy suyuqliklar orqali ishlovchi uzatmalar 
orqali pastlab yoki yuqorilatib turiladi. 
2. 4. Konveyerlar va ularning turlari. 
Konveyerlar orqali donador sepiluvchi materiallar, donador yuklar, shuningdek yumshoq, 
oquvchan qorishmalar (beton, qum-tsement qorishma) kerakli joyga uzatilib beriladi. 
Konstruktsiyasiga qarab ular; tasmasimon va cho’michli, vintli va tebranmali tarzda 
tayyorlanadi. Tasmasimon va cho’michli konveyerlarda materiallar to’xtovsiz tarzda zanjirlar 
yoki tasmalar orqali yetkazib beriladi. Vintsimon va tebranmali bo’lsa, aylanuvchi qism yoki 
ishchi o’zakli tebranish orqali bajariladi. 
Tasmasimon konveyerlar. Bu turdagi konveyerlar keng tarmoqlarda ishlatiladi. Ular 
turli-tuman yuklarni gorizontal yoki qiyalik yo’nalishlari bo’yicha to’xtovsiz uzatib beradi. 
Ularni ish unumdorligi (soatiga bir necha ming tonnagacha) yuqori va sezilarli uzoqlikka (bir 
necha 10 km gacha) yetkazib beradi. qurilishda ko’chirilib turadigan va ko’chmas (turg’un) 
konveyerlar ishlatilib, masofasi uncha katta bo’lmagan oraliqlarda foydalaniladi. 
Ko’chuvchi tasmasimon konveyerlarni uzunligi 5, 10 va 15 m qilib tayyorlanadi. Ularni 
tayanch qismlari g’ildiraklardan iborat bo’lib, bir joydan ikkinchi joyga qo’l kuchi yoki 
tyagach orqali siljitib turiladi. Ko’chmas tasmasimon konveyerlarni montaj qulayligini oshirish 
uchun ular aloxida sektsiyalar shaklida uzunligi 2...3 m va umumiy uzunligi 40...80 m etib 
jamlanadi. Tasmasimon konveyerlar keng tarmoqlarda: rotorli va zovur qazuvchi 
ekskavatorlarning asosiy ishchi qismlari sifatida, beton qorishmasi quyadigan va boshqa 
turdagi mashinalarda, ko’proq mashinalarning asosiy ishchi qismlarida ishlatiladi. qurilish 
materiallarini uzatib berish uchun material va rezina qo’shib tayyorlangan tasmalar (bir necha 
qavatli qilib tayyorlanadi) jamlanib (belьting materiali) ishlatiladi. Kengligi va qavatlar soni 
standartlashgan bo’ladi. CHo’zilishga faqat mato materiali ishlaydi. Ular asosan paxta qog’ozli 
iplar yoki yanada pishiqroq maxsus sun’iy tolalardan to’qilgan materiallardan tayyorlanadi. 
Tasmasimon konveyerlarni kengligi, ularning ish unumdorligi yoki tezligiga qarab (0,4-1,6 m 
tarzda) ko’proq ishlatiluvchi, qurilish materiallarini tashuvchi (tezligi 0,8-2,5 m/s) talabda 
2. 11-расм. О\ир юк кытарувчи ярим прицеп. 

---

76 
tayyorlanadi. Ko’p cho’michli ekskavatorlarni ishchi qismi xisoblanuvchi tasmasimon 
konveyeri, shuningdek yer ishlarini bajaruvchi (kovlovchi) mashinalarda, tasmasining kengligi 
3,2 m gacha bo’lib, 8 m/s tezlikgacha xarakatlanadi. 
Tasmasimon konveyerlarda ish unumdorligi (t/soat) quyidagicha topiladi 
P=3600-A·r·


Bunda A — yuklangan materiallar oqimining ko’ndalang kesim yuzasi, m
2
;

 - yuklangan materiallarning xarakat tezligi, m/s; 
r - materiallarning zichligi (xajmiy og’irligi), t/m . 
U xolda talab etilgan ish unumdorligi bilan ishlash uchun, tasmani kengligi (m) 
K
B
T
k
В


bunda k-yoysimon tasmali konveyerlarda material oqimining ko’ndalang kesimi yuzasini 
o’zgarishini xisobga oluvchi koeffitsient; (uchta rolikli tayanchlarda xarakatlansa, agar yon 
tomonlaridagi rolik qiyaligi a=20° va 30° bo’lsa, ularda o’z navbatida 0,05 va 0,04 deb 
olinadi). 
Yirik donador materiallarni tashishda ularni sochilib ketishdan saqlash uchun tasma 
kengligi quyidagicha bo’ladi. 
V>2

a
max
=0,2 m
Bunda a
max
 - material donalarining eng katta o’lchami, m.
SHu tarzda tasma kengligini bilgan xolda uning mustaxkamligi, undagi qavatlar soni 
va bitta qavatdagi birlik yuzaga tushuvchi yuklanish orqali aniqlanadi 
i=T/(V

K)  
bunda T— tasma iplarini aylanma barabanga ta’sir etishdagi kuchlanish, N. 
K — bitta qavatdagi 1 sm kenglikdagi (oraliqda) ajralib qoluvchi ruxsat etilgan 
kuchlanish, N/sm. 
Tasmali konveyerlarni ishlatilishida ular tarang xolatda tortiladi. qavatlarni siljishi 
(ajralishi) xisobiga tasmani solishtirma cho’zilishi 20-30% ga yetadi. SHuning uchun katta 
(uzun) tasmalarda 10-12 marta ko’proq mustaxkamlik chegarasi olinadi. Paxta qog’ozli iplar 
orqali tayyorlangan tasmalarda siljishdagi zo’riqish 60 N/sm, sun’iy belьting ipli bo’lsa-
300N/sm ko’proq talabda olinadi. Uzatmalar barabanidagi tortuvchi zo’riqish, iste’mol quvvati 
orqali quyidagicha ifodalanadi: S=1000


/
N
;