Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

Titratuvchi g’ildirakli zichlash mashinalari. Ular asosan silliq yuzali, tirsakli yoki 
to’rsimon g’o’lachali (ichki qismiga to’lqin xosil etuvchi titratgich o’rnatilgan, aloxida 
uzatiluvchi qoziqsimon tasmalar yordamida g’ildirak ramasiga o’rnatilgan dvigateldan 
xarakat oluvchi titratgichlar joylashtirilgan, tarza ishlab chiqarilmoqda. Zichlash 
samaradorligi gravitatsion va tasodifiy kuchlarni birgalikda ta’sir etishi natijasida, 
generatordan manbaa oluvchi titratgich orqali amalga oshiriladi. Bu esa kichik massaga ega 
bo’lgan g’ildiraklardan xam foydalanish imkoniyatini yaratadi. 
Tebranma ta’sir natijasida qumlarni zichlashda g’ildirak massasi taxmi-nan bir marta, 
soz tuproqda ikki marta, o’rta va og’ir gruntlarda 10...30% ga yengil bo’lishligini 
ta’minlaydi. Gruntni yopishqoqligi ortishi bilan, tebranma ta’sir etuvchi zichlash mashinalarida 
samaradorlik kamayadi. SHu sababli yopishqoq va o’ta yopishqoq gruntlarda og’ir g’ildirakli 
zichlash moslamalari ishlatiladi. 
 
 
USTUN QOZIQ QOQISH UCHUN MASHINA VA QURILMALAR 
Reja: 
1. Tebranma botirgichlar va tebranma bolg’alar 
2. Kopyor va kopyor qurilmalari 
3. Kopyor qurilmalariga ega bo’lmagan mashina va joxozlar 
4. Ustun qoziqlar va ularni o’rnatish 
Tayanch so’z iboralar 
Qoqiluvchi, gidravlik urish bolg’alari, poydevor, vintli, ustun qoziqlar, kopyor, pastki rama, 
yuritish moslamasi , aylanuvchi platforma , uruvchi bolg’alar, mexanik uruvchi bolg’alar, 
xavobug’simon uruvchi bolg’alar, qoziq 
5. 1. Ustun qoziqlar va ularni o’rnatish 
Ustun qoziq poydevorlar uchun: tayyor xoldagi (qoqiluvchi), parmasimon, yaxlit 
qo’yiluvchi turlaridan foydalaniladi. Tayyor xoldagi qoqiluvchi va parmasimon (vintli) ustun 
qoziqlar zavodlarda, yaxlit xoldagilar esa ob’ektni o’zida temir-betonli yoki tayyor xoldagi 
ustun qoziq bilan qo’shib birgalikda quyiladi. Xozirgi vaqtda qurilish maydonlarida 
foydalanilayotgan ustun qoziqlarni deyarli 90% qismi zavodlarda tayyorlangan bo’lib, ularni 
o’lchamlari 0,2x0,2...0,4x0,4 m va uzunligi 20 m gacha boradi. Bundan tashqari parmasimon 
metall qoziqdar xam ishlatilib ular bosuvchi va tortuvchi yuklanishdagi kuchlarni ta’sirida 
ishlaydi. Ko’p xollarda ularni magistral quvurlarni montaj etishda tayanch poydevor sifatida 
ishlatib maxkamlanadi. Yaxlit qo’shma ustun qoziqlar tayyor xolda ishlatiluvchi qoziqlarga 
nisbatan kamroq ishlatiladi. Juda ko’plab xorijiy mamlakatlarda esa quduq qazilib yaxlit 
qo’yiladigan ustun qoziqlar gruntga asosan qoziqlarni ustki qismiga yuklanish qo’yilib tik 
yoki qiya suyuqlikda ta’sir etuvchi kuchlar yordamida qoqiladi. Bu kuchlar gruntdan 
ko’rsatilayotgan qarshilik kuchini yengib boradi. Struktura tuzilishi, tarkibiy qismi, namligi, 
ichki va tashqi ishqalanish kuchlariga turlicha qarshilik ko’rsatadi. Oquvchanligi katta 
bo’lgan gruntlarda tayyor xoldagi qoziqlar bosim kuchi yordamida cho’ktiriladi. Bunda gruntdan 
ko’rsatilayotgan qarshilik kuchini yengish uchun katta og’irlikdagi yuklanish bilan ta’sir etish 
kerak bo’ladi. Aks xolda ustun qoziq qalqib, yer satxiga qarab xarakatlanadi. Ular ko’poq 
og’ir vaznli traktorlar yordamida bajariladi. Ya’ni tashlama rama bilan bosiladi, u o’z navbatida 

---

119 
yo’naltiruvchi machtaga biriktirlgan bo’ladi. Material sarfi yuqori bo’lgani uchun bu turdagi 
mashinalar asosan bo’sh, yumshoq gruntlarda ishlatiladi. qoqish ishlarini jadallashtirish maqsadida 
ikkita talab bo’yicha talabdagi yuklanishni (kuchni) ta’minlovchi qurilma va ustun qoziq bilan 
grunt o’rtasidagi bog’lanish kuchlarini yuzalar bo’yicha taqsimlovchi natijada qoqilayotgan ustun 
qoziqga ta’sir etuvchi qarshilik kuchini kamaytiruvchi mashinalardan foydalanish maqsadli 
bo’ladi. Bu talab esa o’z navbatida mashinalarni sezilarli darajada yengil vaznli etib 
tayyorlanishiga olib keladi. 
Birinchi yo’nalish talabi bo’yicha qoziq qoquvchi qurilmalar-qoziq bolg’alari (ya’ni 
qoziqga uruvchi yukni o’tkazuvchi)ni aytish mumkin. Bosuvchi yukga qo’shimcha ravishda 
gravitatsion kuch (o’zini og’irligi va o’zaro ta’sir etuvchi mashinaning ishchi qismlaridan 
tushuvchi yuklanish) bo’lib, uruvchi ishchi qism orqali qoziqga qisman kinetik energiya beradi. 
Bu usul keng miqyosida foydalaniladi va faqat qattiq to
G
’
jinsi gruntlaridan boshqa gruntlarda 
ishlatiladi. Ikkinchi yo’nalish tebranmali qoqish talab etilgan gruntlarda ishlatilib, yuqori chastotali 
aniq yo’nalishdagi yuklanish va vazifasi va yo’nalishi bo’yicha dam-badam o’zgarib turuvchi 
yuklanish xisobiga amalga oshiriladi. To’satdan paydo bo’luvchi o’zgaruvchan tezlik bilan 
tushuvchi qoziq yon atrofida, gruntdan ta’sir etuvchi ichki va tashqi ishqalanish kuchi 
(koeffitsienti) birdaniga ozayib ketadi. Natijada qoziqli grunt bilan o’zaro ta’siri tebranmali 
kuch ta’sirida samarali bo’ladi. Bu usul asosan o’ta namli va yopishqoqsimon namli gruntlarda 
samarali xisoblanadi. Uruvchi bolg’a usuliga qaraganda ish unumdorligini o’rtacha 2,5-3 marta 
oshirib, tannarxini 1,5-2 marta kamaytiradi. 
Aylanma buralish xisobga qoziqlarni tushirish uchun mashinalar gorizontal yuzalarda juft 
kuchlarni ta’sirini ustun qoziqga uzata oluvchi bo’lishi kerak. qurilishda asosan kabestan-
«statistik usulda aylanma kuchni uzatilishini ta’minlovchi moslama» dan foydalaniladi. Bunday 
usulda ustun qoziqlar shag’alsimon tuproq, toshli qum, loysimon tuproq, shuningdek muzlagan 
(qum va tuproq) gruntlarda olib boriladi. Ustun qoziqlarga rastverkalarni ulab montaj etishdan 
oldin, ular loyixa balandligi bo’yicha tekislashib (xavo yordamida ishlovchi bolg’alar 
yordamida, gazli qirquvchi qurilma, maxsus ustun qoziq kesuvchi moslama orqali) so’ngra 
«rastverka» montaj etiladi. Yaxlit xolda qo’yiluvchi ustun qoziqlar asosan ob’ektni o’zida 
oldindan chuqurcha burg’ilanib shu joy temir-beton qorishmasi bilan zichlashtirilib to’ldiriladi. 
CHuqurlik burg’ilash yordamida (aylanma, urish, tebranmali issiqlik xaroratida mexanik ta’sir 
etib) turli o’lchamdagi chuqurchalar xosil qilinib, yumshoq gruntlarda devor cheti xit bilan 
maxkamlanib amalga oshiriladi, kuraydigan gruntlarda obsad (qoldirilib ketiladigan) quvur 
yordamida amalga oshiriladi. 
Yoki 
aksincha 
qorishma 
sekin 
asta 
to’ldirilib 
quvur 
tortib 
olinadi. 
quduqni kengaytirish kesib kengaytiruvchi moslama yoki gruntni o’z chegarasi 
doirasida 
deformatsiyasini 
xosil 
qilmaydigan 
«kamuflet» parchalagich yordamida 
amalga oshiriladi. 
Ko’pincha bunday kengaytirish ustun qoziqni yagona texnologik jarayonli usuli bo’lgani 
uchun ustun qoziqli o’zini tushirish (o’rnatib olish) bilan amalga oshiriladi. Bu usul burg’iluvchi 
yaxlit qoziq deyiladi. Bundan tanxari tebranmali, tebranma shtampli usul bilan xam quduqchalar 
xosil qilinadi. Bu usullarda bajarilayotgan jarayonlarda umumqurilish mashinalari (burg’ilovchi, 
beton aralashtiruvchi, tashuvchi mashina, quyuvchi, beton qorishmani zichlovchi va x.k.) va 
shuningdek maxsus mashinalar ishlatilib ushbu ishlarni ancha osonlashtiradi. Bu mashinalar 
to’g’risidagi aniq va kengroq ma’lumotlar maxsus adabiyotlarda o’rganiladi.