Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

Kurs ishlari va loyihalari (Kurs loyiha ishlari rejalashtirilmagan) 
 
Masala va mashqlar to’plami 
Xandak qazish ishlari uchun bir cho’michli 
ekskavatorni tanlash 
Qurilish ishlariga ajratilgan maydonlarni ustki qatlami dastlab buldozer yordamida 
δ=10 sm qalinlikda surib tekislab olinadi. Bunda erni unumdor qatlami ma’lum bir chetroq 
joyga to’plab qo’yiladi.Xandak kovlanib bo’lgandan so’ng uning tubini δ=5 sm qalinlikda 
qo’l bilan tekislab olinadi. 
Bino Qurilishi uchun ajratilgan maydon loyixa bo’yicha binoning o’lchamlariga 
asosan belgilab olinadi. So’ngra binoning er to’la (podval), poydevor ishlarini bajarish 
uchun belgilangan joy mexanizmlar (ekskavator) yordamida kovlab olinadi. Ushbu ishlarni 
bajarish uchun iqtisodiy jixatdan samarali bo’lgan ekskavatorni tanlaymiz. Buning uchun 
bino Qurilishi uchun ajratilgan xandak o’lchamlari (reja bo’yicha yuqori qismi – 65.8 m x 
45.8 m, xandakni tubi qismi o’lchamlari – 60.4 m x 40.4 m va xandak chuqurligi – h=3.2 m) 
va kovlanadigan joydagi tuproqni guruxiga bizning misolimizda – II- gurux qumoq 
(supesok) xisobga olib (E 2-1- tabl 1 ga asosan) mos xoldagi ekskavatorni tanlaymiz. 
Ekskavatorni tanlashda xandakni kovlash jarayonida xosil bo’lgan umumiy tuproq 
xajmi xam xisobga olinadi.Ushbu talablarni xisobga olib,ushbu uslubiy ko’rsatmani 1 – 
ilovasiga asosan cho’mich sig’imi V=0.65 m3 bo’lgan ekskavatorni umumiy texnik 
xarakteristikalarini (E 2-1-11 ga asosan, agar to’g’ri cho’michli ekskavator bo’lsa e 2-1-7 ga 
asosan)to’la xolda yozib olamiz. 
Bizning misolimizda: 1) xandakdagi umumiy tuproq xajmi V
umum
= 8205 m
3
2)Xandak chetida qoldiriladigan tuproq xajmi V
qol
= 495 m
3
3)Xandak chetiga (ma’lum bir 
masofaga) tashib ketiladigan tuproq xajmi = V
tashib
= 7710 m
3

---

152 
4) Oraliq masofa – h = 3.5 km 5) Kovlanadigan xandakdagi tuproq
guruxi – II– gurux. Ushbu talablarga mos keluvchi 2 ta ekskavator: e – 504,cho’mich 
sig’imi V= 0.65 m
3
va e – 652, cho’mich sig’imi V= 0.8 m
3
bo’lgan ekskavatorlar ekanligini 
aniqlaymiz va kelgusida ish jarayonlarini bajarish uchun qabul qilib olamiz.
Keltirilgan ma’lumotlarga asosan, tanlangan ekskavatorlarni iqtisodiy ko’rsatkichlari 
bo’yicha eng samaralisini qabul qilib olamiz. 
Mashina – mexanizmlarni iqtisodiy samaradorligi 1 m
3
tuproqni kovlash uchun 
sarflangan kiymatni quyilagi formula yordamida aniqlaymiz(narxlar eNiR 2-1,bo’yicha 
1991 yil xisobida olingan).
Buning uchun ushbu uslubiy ko’rsatmani 10 – ilovasiga asosan tanlangan 
ekskavatorlarni 1 mash/smena qiymatlarini yozib olamiz.
1) Ekskavator e-504 uchun=25.34 so’m 
2) Ekskavator e-652 uchun= 28.30 so’m 
So’ngra tanlangan ekskavatorlarni 1–smenadagi ish unumdorliklarini (Psm.vыr) 
aniqlaymiz.