Ушбу саволларга ўз фикрингизни баён этишингизни сўрайман

Ушбу саволларга ўз фикрингизни баён этишингизни сўрайман.

1. 
   Bank mahsulotlari va ularning turlari.
   

2. 
   Bank faoliyatini boshqarishning matritsali va chiziqli modellari.
   

3. 
   Tijorat banklari tashkiliy tuzilishiga ta’sir qiluvchi omillar.
   

4. 
   Banklararo raqobatning iqtisodiy mohiyati.
   

IM-70 guruh talabasi: Abdusamatov Azizbek

1-savol.

Bank  mahsuloti  aktiv  va  passiv  amaliyotlar b o ‘yicha  bank  xiz- 
matlari  majmuyini  nazarda  tutadi.  Bank  mahsulotining  hayotiylik 
davri bank marketingida alohida ahamiyat kasb etadi.
Bank  mahsuloti  -   bu  aniq  bank  hujjati,  u  bank  tomonidan  mi- 
jozga  xizmat  k o ‘rsatish  va  operatsiyalar  o ‘tkazish  uchun  ishlab 
chiqiladi.  Bu  veksel,  chek,  bank  foizli  depoziti,  har qanday  sertifi- 
kat va boshqalar bo'lishi  mumkin.  Bank xizmati  mijozlarga xizmat 
k o ‘rsatish b o ‘yicha bank amaliyotlarini nazarda tutadi.
Bank  mahsulotlari  va  bank  xizmatlari  o ‘xshashligi  shundaki, 
ular  mijoz  talablarini  qanoatlantirishga  va  daromad  olishga 
m oijallangan.  Lekin  aksariyat  holatlarda  bank  mahsuloti  birlam- 
chi, bank xizmati esa ikkilamchi  hisoblanadi.
Bank mahsulotining xususiyatlari:

-  bank xizmatlari  k o ‘rsatish  pullardan  har xil  shakllarda  (naqd, 
naqdsiz va hisob-kitob) foydalanish bilan bog'liq.
-   nomoddiy  bank  xizmatlari  mulkiy  shartnoma  munosabatlari 
orqali  ko'rinish xarakterini  oladi.
-   aksariyat  bank  xizmatlari  uzoq  vaqtga  m o‘ljallanadi.  Bitim, 
k o ‘pincha  bir  m artalik  akt bilan  chegaralanmaydi,  balki  mijozning 
bank bilan uzoq yoki qisqa aloqasini belgilaydi.
Marketingda  bank  mahsuloti  va  xizmatlarining  bozordagi  hay­
otiylik davri quyidagi  xususiyatlar bilan xarakterlanadi:

1.  Xizmat hayot muddati chegaralangan.

2.  Xizmatning  hayot  davri  bozorda  o ‘ziga  bir  nechta  bosqich- 
lami  kiritadi,  ulardan  har  biri  bank  oldida  nafaqat  muayyan 
imkoniyatlar ochadi, balki yetarli murakkab muammolar q o ‘yadi.

3.  Hayotiylik  davrining  har  xil  bosqichlarida  xizmat  keltiradi- 
gan daromadlilik darajasi o ‘zgaradi.

4. 
Har  bir  bosqich  marketing,  moliya,  faoliyatni  tashkil  qilish, 

sotish  va xodimlami  boshqarish  sohasida  o ‘z  strategiyasiga ega  va 
unga alohida yondoshishni  talab qiladi.
Hayotiylik  davrining  to ‘rtta  bosqichini  ajratish  mumkin: 
Joriy-Joriy qilish  -  xizmatni  sotish  hajmini  sekinlik bilan  oshirish,  u  bozorga  endi  kirib  xaridorlar  e ’tiboriga  tushayotgan  davrdir. Bankning  katta  xarajatlari  munosabati  bilan  sotuvning  ushbu 
bosqichida xizmat daromad keltirmasligi  mumkin.

-   0‘sish  -   iste’molchilar  tomonidan  xizmat  tez  tan  olinishi 
davrida daromadni  ahamiyatli  oshirish.

-   Yetilish  -   sotuv  hajmi  o ‘sish  sur’ati  sekinlashish  davrida, 
xizmat  katta  guruh  xaridorlar  tomonidan  tan  olingan.  Daromad 
barqarorlashadi  yoki  raqobatchilarga  hujum  qilishni  aks  ettirish 
maqsadida  o ‘tkaziladigan  marketing  tadbirlari  xarajatlari  o ‘sishi 
hisobidan pasaya boshlaydi.

-   Pasayish  -   xizmatni  sotish  hajmi  pasayish  va  daromad  ka- 
mayish davri.
2-savol.

Biz yuqorida ko‘rib o‘tgan banklar faoliyatini tashkil qilishning chiziqli modellarini kombinatsiyalashgan holda, ya’ni 2 va undan ortiq modelning bir vaqtda qoilanishi matritsali model bo'lib hisoblanadi.

Matritsali model bir necha turlarga bolinadi:

- Ikki o'lchamli matritsali model;

- Uch o'lchamli matritsali model;

- K o'p o'lchamli matritsali model.

Ikki o'lchamli matritsali model - funksiona! boiinish va mijozlar guruhlari bo'yicha bo'linishining kombinatsiyasi sifatida foydalanib tashkil etiladi. Ikki o ’lchamli matritsali modeldan foydalanish uyoki bu operatsiyalarni amalgaoshiruvchi bo'limlarni shakllantirish, mahsulot va xizmatlarni ko'rsatishdan kelib chiqadi. Xalqaro bank amaliyotida bank xizmatlarini ko'rsatish bilan shug'ullanuvchi bo'limlarni bek ofis va front ofis deb ataladi.
Chiziqli model banklarning xizmatlari, hududi, ixtisoslashuviga muvofiq, shulardan bittasi negizida shakllantiriladigan bankning tashkiliy tuzilishi hisoblanadi. Har tijorat banki uni mustaqii ravishda o'z faoliyatidan kelib chiqib foydalanadi.

Chiziqli model o ‘z navbatida quyidagi turlarga boiinadi:

- funksional model - aniq bir xizmat va mahsulotlarga yo'naltirilgan;

- divizion model — tarmoq faoliyatiga yo'naltirilgan;

- geografik model - bank mijozlari va bozorga yo'naltirilgan.

Funksional model - bankning ko'rsatadigan an’anaviy xizmatlari va operatsiyalariga (kredit. depozit, hisob-kitob, kassa, valyuta. qimmatli qog'ozlar bilan bog'liq operatsiyalari va boshq.) muvofiq tarzda bankning tarkibiy boiinmalari ajralib chiqish zaruratidan kelib chiqadi. Ushbu operatsiva va xizmatlarga mos ravishda banklarda guruhlar. bo'linmalar, boshqarma va qo'mitalar tashkil qilinadi. Bank yangi bo'lim va maxsus bo'linmalarni tashkil qilish uchun zarur bino-inshoatlarga, kadrlarga va texnikaga ega bo'lishi talab etiladi.
3-savol

Banlar faoliyatini tashkil etishning muhimligi va xarakteri bank oldida turgan aniq maqsad va vazifalardan kelib chiqadi. Bank jamg'arma bank ko'rinishida. Ipoteka kreditlari instituti ko‘rinishida. trast banki, mayda kredit instituti ko'rinishlarida tashkil etilishi mumkin va har bir holatda aniq imtiyozlar uning faoliyatidagi u yoki bu tashki Instrukturaning shartlashuvi bo‘ladigan muhim omil bo'ladi. Bank boTinmalarining tuzilishi uning ko'rinishi yuzasidan o'zgaradi deb aniq aytib bo'lmaydi: bank bank bo‘lib qoladi va uning umumiy tuzilishi o'zgarmas bo‘lib qoladi.

Banklarning qayta tashkillashuvi, uning sanatsyasi, birikuvi va tugatilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, bank faoliyatini muvofiqlashtirishga yo'naltirilgan tashkiliy qayta qurish ichki va tashqi sabablar natijasida zarur bo'lib qoladi.

Tashqi omillar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• ayrim bank xizmatlari kon’yunkturasidagi o'zgarishlar, ishbilarmonlik faolligining susayishi va pul bozorlaridagi murakkabliklar;

• bank mahsulotini samarasiz taklif etish va sotish oqibatida bank raqobatbardoshligining yo'qolishi;

• axborot ta’minoti va telekommunikatsyalar sohasida bankni boshqarish jarayonida tub o'zgarishlarni taqozo etuvchi texnologik o'zgarishlar;

• mijozlar farzlari, ularning bankdan ketishi, boshqa kredit institutlariga o'tishi.
Ichki omiilar. Bank boshqaruvini takomillashtirishni taqozo etuvchi ichki sabablarga quyidagilar kiradi:

• yangi aksiyadorlar kelib qo'shilishi hisobiga bankning jadal rivojlanishi, bank mahsulotlari va xizmatlari raqobatbardoshligini oshirish va ular sotiladigan bozorlarni kengaytirish;

• ko‘pincha shtatdagi xodimlar sonini o'zgartirmasdan turib. moliya bozorlaridagi yangiliklarga tayangan holda vazifalar koiamining kengaytirilishi;

• bank biznesining barcha vo'nalishlari bo'yicha amaliyotlar hajmi k o ‘payishi oqibatida bank xodimlari yuklamasining ortishi;

• qaror qabul qiluvchi shxslar vakolati cheklangani holda qaror qabul qilish jarayonining nomukammal. haddan ziyod uzoq davom etuvchi jarayonga aylanishi;

• boshqaruv va rahbariyatning kuchsizligi;

• bank xodimlari kasbiy malakasining pastligi, kadrlar qo'nimsizligi;

• bank rahbariyatida stress holatlarining, ishlab chiqarish mojarolarining ko ‘pligi;

• hududiy sotish bozorlarini o'zlashtirish. filiallar ochish. sho "b a kompaniyalarni joriy etish va boshqa ehtiyojlar.
4-savol

Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi xalqaro bank tizimini sinovdan o'tkazib, uni tubdan qayta ko'rib chiqish zarur ekanligini taqozo etmoqda. Bank-moliya tizimidagi inqiroz ipotekali kreditlash tiz im id a ro ‘y bergan tanglik holatidan boshlanib, uning ko'lam i kengayib yirik banklar bilan bir qatorda moliyaviy tuzilmalarni ham qamrab oldi. Buning natijasida aksariyat mamlakatlarda ishlab chiqarish va boshqa sohalarda iqtisodiy o 'sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi kuzatildi.

Taraqqiy etgan mamlakatlar tajribasi shuni ko'rsatmoqdaki. iqtisodiyot rivojianishi asosida raqobat paydo bo'ladi. Shu bois, raqobat muhiti shakllanishi bozor munosabatlariga o'tgan har bir inamlakat uchun hayotiy zaruratdir, chunki sog'lom raqobatga y o ‘l bermay iqtisodiyotda raqobat niunosabatlarini rivojlantirmay turib, bozor niunosabatlarini shakllantirib boim aydi. Shunday qilib, sog‘lom raqobat muhiti bozor iqtisodiyotini harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi, iqtisodiy resurslarni tejamli ishlatishga, tovar va xizmatlarni ko'plab, sifatli va arzon narxlarda ishlab chiqarishga, bozorda faoliyat ko'rsatuvchilarni yangilikka intilishga undaydi va u barqaror iqtisodiy o'sishni ta ’minlaydi. Ushbu bozom ing bir shakli bo'lgan banklar oitasidagi raqobat muhitini shakllantirish bu bevosita mamlakat iqtisodiy tizimini mustahkamlovchi muhim omil hisoblanadi.
Iqtisodiyotni modemizatsiyalash bozor iqtisodiyoti talablariga jav o h beruvchi bank tizimini shakllantirish, banklarning m oliyaviy mustaqilligini ta'minlash, ular faoliyatini xususiylashtirish asosida banklarning raqobatbardoshligiga erishishini taqozo qiladi. Yurtboshimiz mamlakatimizda “Banklararo bozorda raqobat muhitini yaratish, bank va lizing xizmatlari segmentlarini rivojlantirish, mikrokreditlar ajratishni sezilarli darajada kengaytirish uchun barcha im koniyatlam i ishga solish zarur’lig in i ta'kidlab o ‘tadi. Banklar o ‘rtasidagi raqobatning sustligi ular faoliyatida m ab lag ‘lami k o ‘proq a n ’anaviy operatsiyalarga yo'naltirishga va yangi bank mahsulotlari taklifini sustlik bilan joriy qilinishiga olib keladi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining bank tizimidan boshlanganligi, kreditga yashash tamoyilining sub'ektlar o'rtasida keng tarqalib borayotganligi va bank riskining oshishi banklar o ‘rtasidagi raqobat m uhitining chuqur tahlil qilinm aganligidan dalolat beradi. Iqtisodiy islohotlar chuqurlashib, bank tizimini erkinlashtirishga ustuvorlik berilayotgan. banklarning iqtisodiyot real sektorini rivojlantirishdagi roli oshib borayotgan sharoitda inqirozga qarshi choralar dasturini am alga oshirishda tijorat banklari o ‘rtasida so g‘lom raqobat m uhitini rivojlantirish dolzarbligi ilmiyamaliy aham iyatga ega b o‘lganmuam m o hisoblanadi.
Bank xizmatlar bozoridagi raqobatning keskinlashib borishi, banklarning raqobat bozorida turli xizmat turlarini ko'paytirish va ularning sifatini oshirishni talab etmoqda. Ushbu holat albatta iqtisodiy adabiyotda bank xizmatlari bozoridagi raqobat va banklararo raqobat tushunchalarining turli xil talqin qilinishi iqtisodiy mohiyatini chuqur tahlil etishni taqozo etadi.

Banklararo raqobatning rivojlanishi banklar o'rtasidagi munosabatlarning rivojlanishiga ta'sir etib qolmasdan, balki bevosita iqtisodiyotning barqaror sur'atlarda rivojlanishiga o‘z ta'sirini o'tkazadi. O 'z navbatida, banklararo raqobat muhiti rivojlanishi jarayonida, bank tizimi mahsulotlari xilma-xillik darajasining ortib borishi xorijiy investitsiyalarni jalb etish imkoniyatini oshirib, real sektordatovar ishlab chiqarish v ax izm atlar ko'rsatish. kichik biznes va tadbirkorlikning rivojlanishiga va raqobatbardosh mahsuiotlar ulushi ortishiga olib keladi.

Banklararo raqobat ko'pqirrali iqtisodiy kategoriya bo'lib. boshqa bozorlardagi raqobat muhiti shakllanishidan tubdan farq qiladi. Fikrimizcha, banklararo raqobatxususiyatlari quyidagilardan iborat: banklararo raqobat, tovar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohasidagi raqobatga nisbatan kech vujudga kelgan bo'lsada, barqaror su r’atlarda o ‘sib borm oqda; banklararo raqobat bozorida banklar bilan birgalikda bankdan tashqari moliya-kredit institutlari ishtirok etadi; banklararo raqobat bozorida banklar bir holatda sotuvchi, ikkinchi holatda esa, xaridor sifatida ishtirok etadi, respublikamiz banklari raqobat bozorida hozirgi kunda faqat kredit resurslarini sotib oluvchi sifatida ishtirok etmoqda; bank ishining har bir yo'nalishi o'zining alohida xususiyatiga ega bo'lib. intensiv raqobatni tashkil etish imkonini beradi; baholi raqobatni chegaralash, bu birinchi navbatda, bank xizmatini boshqarish sifatini oshirish va reklamani tashkil etishda muammo keltirib chiqaradi; bank xizmatlari bozori oligopol tabaqalashgan bozor bo'lib, korporatsiya va kredit institutlarining bozor siyosatini olib borish imkoniyatini oshiradi.