Ушбу ўқув-услубий қўлланма Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Таянч иборалар:
Вақт минтақалари, минтақа вақти, соат фарқи, эра, эра турлари, 
«Исонинг туг`илиши» эраси. 
Назорат саволлари. 
1. Вақт минтақалари нима ? 
2. Нима сабабдан вақт минтақалари Гринвичдан бошланади? 
3. Эра нима? 

---

89 
4. Қайси эраларни биласиз ?
12-МАВЗУ: ТАРИХИЙ МЕТРОЛОГИЯ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ. 
РЕЖА: 
 
1. Метрология ва унинг вазифалари
2. Тарихий метрология фан сифатида шаклланиши ва ривожланиши 
Тарих йўналишида ўқиб ўрганиш шарт бўлган ёрдамчи тарих 
фанларидан бири метрологиядир. 
Турли тарихий манбаларни ўрганаётганда талаба албатта анашу фанга 
оид факт ва ма`лумотларни учратади. Агар манбаларда мамлакатимизнинг 
турли Ерда ма`лум тарихий даврларда қо`лланилиб келинган хар хил ўлчов 
бирликлари тилга олинади. Талабалар агарда анашу бирликлардан бехабар 
булса, манбадаги факт ва ма`лумотлар мохиятини яхши туШунмай қолади, 
турли тасаввурга эга бўлмайди. 
Шу сабабдан ҳам хар бир талаба бу фанга амалий э`тибор бериши зарур. 
Метрология – ўлчамлар тўгрисидаги фан. Метралогия грекча «метрон» 
- ўлчам ва «логос»- фан, та`лимот сўзларидан ташкил топган бўлиб,ўлчам 
бирликлари тарихини о`рганувчи фан маносини англатади. 
Метрология ёрдамчи тарих фани сифатида о`лчов бирликлари қачон 
қай тариқа пайдо бо`лгани, турли о`лчов бирликлари тизимларининг ташкил 
топиши ва ривожланиши, қадимги о`лчов бирликларини хозирги метрик 
система билан таққослаш қонун-қоидалари билан таништиради.
Метрологиянинг назарий ва амалий аҳамияти катта. Сотсиал-иқтисо-
дий манбаларни о`рганаётганда ўлчов бирликларининг асл қийматини бил-
май туриб мехнаткашлар эксплуататсия асоратидан қанчалик қийналганини, 
товарнинг нарх-навоси, савдо-сотиқ абароти ва шенинг сингари хилма хил 
бошқа амалий-хўжалик масалалари хусусида илик бир тасаввурга эга бўлиш 

---

90 
кийин. Манбада кўрсатилган ўлчов бирликларига қараб қачон ва қаерда 
яратилганини, манбани асл ёки сохталигини аниқлаш мумкин. 
Ўлчов бирликлари ва ўлчов системалари маданият тарихининг 
таркибий кисмидир. 
Улар ёрдамида муайян давлат ва ҳалқнинг маълум тарихий давридаги
моддий ишлаб чикариш даражасини аниқлаш илмий ва амалий билимлар-
нинг ривожланиш йўлларини ўрганиш мумкин. Ўлчов бирликлари муайян 
тарихий даврдаги хўжалик аҳволини аниқлашга, аҳолининг талаб-эҳтиёж-
лари ва уларни кондириш каналларини билиб олишга ёрдам беради, турли 
моллар нарх-навоси ҳамда айрим ишлар кўлами ва қийматини кўз олдингизга 
келтира олишингизга имкон беради. 
Метрологияни ўрганиш учун талаба қуйидаги асосий мавзулар билан 
яқиндан таниш бўлиши лозим: 
Россиядаги ўлчов бирликлари. 
Ўрта Осиёдаги ўлчов бирликлари. 
Европа ва Осиё халқлари ўлчов бирликлари. 
Биринчи масала бўйича аввало ўлчов бирликларининг турли хиллари 
мавжуд эканлиги яхши билиболиш керак. Уларни асосан кўйидагича 
та`рифласа бўлади: 
Аниқ ва ноаниқ узунлик ўлчов бирликлари. 
Юза-сатх ўлчов бирликлари. 
Сигим ўлчов бирликлари. 
Огъирлик (вазн) ўлчов бирликлари. 
Энди шунга э`тибор бериш керакки, бу ўлчов бирликлари турли 
тарихий даврларда турлича бўлган. Хатто бир давлат худудида ҳам хар хил 
атаб келинган, миқдоран ҳам бир биридан кЭескин фарқ қилган. 
Шунинг учун ўлчов бирликларини даврма давр ўрганган ма`қул. 
Таянч иборалар: 

---

91 
Метрология, аниқ ўлчов бирликлари, ноаниқ о`лчов бирликлари, юза, 
оғирлик ва узунлик о`лчов бирликлари.