Usim-biol p65

Turkum. To`rqanotlilar — Neuroptera
Bu turkumga yirik va qisman kichik hasharotlar turi kiradi. Ulaming boshi gipognatik tipda, mo`ylovlari ko`zlari oralig`ida joy-lashgan. Qanoti chetlaridagi, tomirlar ko`pchilik turlarda ikkilangan, panjalari besh bo`g`imli, og`iz apparati cho`ziq, so`rishga mos-lashgan. Lichinkalari bir xil ko`rinishda, kompodesimon, yirtqich, yuqori va pastki jag`lari o`roqsimon egilgan va oldinga turtib chiqqan. Bu turkumga gemerobiylar, mantisapsarlar, chumolisherlar va oltinko`zlar oilasi kiradi.
26
Oila. Oltinko`zlar — Chrysopidae
Ohinko`zlar och yashil rangda, ohin ko`zU bo`hb, ular turfa gullaming nektariari ЬЦап oziqlanadi. Yomg`likda yaxshi uchadi. Tuxumi och yashil rangda bo`hb, 5—6 mm uzunhkda. Daraxt va boshqa o`simliklarning shoxlariga 8—10 donadan tuxum qo`yadi. Ulaming hchinkalari yirtqich. Bitta hchinkasi bir kecha-kunduzda 60—80 ta shirani yeb bitiradi. Bular shiralardan tashqari o`rgimchakkanalar bilan ham oziqlanadi (8-rasm).
Hozirda biologik kurash ishlarini oUb borish uchun laboratoriya sharoitida ommaviy usulda ko`paytirilmoqda. o`zbekiston sharoitida 20 dan ortiq turi tarqalgan bo`Ub, shulardan Chrysora carnea Steph., Ch.septempunctata W., Ch. abreviata Curt. kabi turiaridan g`o`za va boshqa madaniy o`simliklarda uchraydigan bitlar hamda o`rgimchak-kanalami samaraU ravishda yo`qotuvchi sifatida foydalaniladi. Ch. dubitans. Мс. Z — o`rta Osiyo mintaqasida mahaUiy tur hisoblanadi. Lichinka va katta yoshdagilari bitlar jamlangan joylarda oziqlanadi.
Bitlar kamaygan paytlarda yosh qurtlar ЬЦап ham oziqlanadi. Shuningdek, Toshkent, Jizzax viloyatlarida beda, danakli mevalardagi bitlar bilan oziqlanishi kuzatilgan. o`za, beda va sabzavot-poUz ekinlarining bitlarini yo`qotishda yaxshi samara bergan.

8-rasm. Oltinko`z: fl—lichinka; 6—imago.
27

Oddiy oltinko`z (Chrysopa camea Steph.) — bu tur g`o`zada, bog`larda va boshqa ekinlarda uchraydi. U yetuk hasharot davrida po`stloqlar ostida, o`simliklari orasida va boshqa joylarda qishlaydi. Qishlagan zotlar och sariq rangga o`tadi. Bahorda havo harorati

10—15°С bo`lganda ular harakatlana boshlaydi. Tuxumini o`rgimchak-kana va o`simlik bitlari tushgan o`simliklaming barglari ostiga, ayniqsa, mevali daraxtlarga qo`yadi. Lichinkasi yirtqich, orqa uch tomoni ingich-kalashib boradi, sertuk, boshi yassi, jag`Iari pakkisimon qiyshiq va o`tkir.
Shuningdek, lichinka rivojlanish davrida 300 ga yaqin shira yoki 1000 ga yaqin o`rgimchakkanabilan oziqlanadi. Ba'zan mayda qurtlar bilan ham oziqlanadi. Lichinka g`umbakka o`tish oldidan oq, yumaloq, yupqa pilla o`raydi. umbagi erkin, yashil rangda. U bir yilda 3—4 bo`g`inberib rivojlanadi. Hozirgi vaqtda laboratoriya sharoitida ommaviy usulda ko`paytirilmoqda.
Bulaming asosiy oziqasi don kuyasining tuxumi hisoblanadi. Bu hasharotni qo`Uashda yuqori samara olish uchun zararkunandaga qarshi 1:5; 1:10 nisbatda chiqarish zamr.