Usmanova Lola Ahmadovna mirzo g‘olib maktublarida fe’lga oid kategoriyalarning ifodalanishi
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari
Download 1.3 Mb. Pdf ko'rish
|
mirzo golib maktublarida felga oid kategoriyalarning ifodalanishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi.
|
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari.
Urdu-hindiy tillari grammatikasida fe’lga xos kategoriyalar haqida ko‘pincha bir to‘xtamga kelinmaganligini nazarda tutilib, ular yuzasidan nazariy qarashlar asosida, Mirzo G‘olib bitgan maktublarni tahlil qilish ushbu magistrlik dissertatsiyasida ko‘riladigan asosiy masaladir. Birinchidan, G‘olib maktublarida fe’l shakllari orqali fe’lga oid kategoriyalarning ifodalanishi, ikkinchidan, shoirning maktublarida ba’zi normativ grammatikada uchramaydigan ba’zi fe’lga oid shakllarni ochib berishga qaratilgan. Uchinchidan, asosiy urg‘u maktubnavislik janrida bitilgan matnda muallif uslubiga xos jihatlarni yoritishga berilgan. Fe’l so‘z turkumiga xos grammatik kategoriyalarning har birini alohida ochib berish bilan birga ularning semantikasini tavsiflash va shu so‘z turkumiga oid leksik-semantik xususiyatlarni yoritish; fe’l so‘z turkumining nazariy talqini va 8 uning lisoniy mohiyatini ochib berish, shu orqali fe’l so‘z turkumi urdu tili morfologiyasi tizimining asosiy so‘z turkumlaridan biri ekanligini yoritish ishning ilmiy farazini tashkil etadi. Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi. Mirzo G‘olib bitgan maktublar yuzasidan Tojikistonlik olima Sh. Po‘lodova 1960-yillarda kandidatlik mavzusi uchun “Роль писем Галиба для развития прозы урду” mavzusini tanlagan. Bu ilmiy ish ham adabiyot yo‘nalishida yaratilgan bo‘lib, urdu nasrchiligida maktublarning o‘rnini yoritib berishga qaratilgandir. F.f.n.,dots. Abdurahmonova M.H ning doktorlik mavzusi “Mirzo G‘olib urdu devonining lingvopoetik tadqiqi”. Bu olima ham tadqiqot obyekti qilib, faqat g‘azallarni qamrab olgan. Doktor Xaliq Anjumning 5 tomlik “G‘alib ke xutut” tanqidiy matni Yangi Dehlida faoliyat ko‘rsatadigan G‘olib instituti tomonidan 1993-yilda nashr etilgan. Mazkur manba dissertatsiya ishining yo‘nalishlarini belgilab berishda asosiy adabiyot hisoblanadi. O‘zbekistonda G‘olibning maktublari bo‘yicha yozilgan ba’zi bir maqolalarni hisobga olmasa, shoirning maktublari izchil o‘rganilmagan: 1. Ilyos Hoshimovning “Mirzo G‘olib (hayoti va ijodi)” nomli 2001-yilda nashr etilgan kitobi asosan, shoirning hayotiy kechinmalari va uning faoliyatiga bag‘ishlangandir. 2. F.f.n., dots. M.H. Abdurahmonovaning G‘olibga tegishli bir necha maqolalarini ham keltirib o‘tishimiz mumkin: 1. “G‘olibning g‘azallarida ma’naviy san’atlar” 2. “Vast Eishya mai G‘alibshunasi” 3. “G‘alib ka andaze bayan” 4. “G‘alib ke xutut ka lisaniyati aor uslubiyati jaiza”. 9 Ko‘rib turganingizdek yuqoridagi tilga olingan mavzular Mirzo G‘olib urdu maktublarining lingvistik tadqiqidan butunlay yiroqdir. Jumladan Hindiston va Pokistonda ham ilm ahli ko‘proq uning xatlarining adabiy qirralariga e’tibor bergan. G‘olib g‘azallari va nasrchiligi ko‘proq o‘rganilgan. Mushir Ahmad G‘olib xatlarining ijtimoiy unsurlari haqida maqola yozadi. Maqolada shoir xatlarining jamiyatga aloqador jihatlari yoritib beriladi. Unda misollar keltirilib, xatlarning ijtimoiy ahamiyati haqida so‘z yuritilgan 7 . Kamal Ahmad Siddiqi ham “Makatibe G‘alib” maqolasida e’tiborini shoir maktublarining nafosatiga, yozuv uslubiga qaratadi 8 . Z.M.Dimshits va V.P.Liperovskiylarning fikrlariga ko‘ra, mayl kategoriyasi asosan fe’lning predikativ shakllariga mansub bo‘lib, ish-harakatning amalga oshirilishida reallik va noreallikka nisbatan o‘zining umumlashtirilgan tavsifining ifodalanishidagi usullardan biridir. Professor O.N. Shomatov fikriga ko‘ra, formal jihatdan mayl kategoriyasi sintetik va analitik alomatlari orqali bildiriladi. Ammo ba’zi hind-oriy tillarida huddi ushbu alomatlar fe’llar zamon shakllarini ham anglatishi natijasida mayl va zamon kategoriyalarining qarshilanishi ba’zan noaniq bo‘lib qoladi. Pirovardida turli mualliflar mayllar soni masalasida bir-biriga zid turishi aniq bo‘lib qoladi. Masalan, V.P. Liperovskiy tomonidan qiyos mayli haqidagi fikri K.Guru bo‘yicha shak-shubha mayli 9 . A.P. Barannikovning fikriga ko‘ra, shart maylining hozirgi zamon shaklining sifatdoshdan farqini faqatgina gap tarkibida ma’nosiga qarab ajratish mumkin. 7 .٤١١-٤١١.ص – .١١١٤ ،.یّلد یئن – .ہمانبلاغ // رصانع یترشاعم ںیم طوطخ ےک بلاغ .دمحا ریشم 8 .١١٨-١٤١ .ص – .١١١٤ ،.یّلد یئن – .ہمانبلاغ // بلاغ بتاکم 9 Шоматов О.Н. Жанубий Осиё тилларига кириш (3-қисм). – Т.: ТошДШИ, 2004. – 33 б. |
