Уткир холецистит ва ут-тош касаллиги ва унинг асоратлари


Ут тошлари нимаю, уларнинг хосил булиш механизми (патогенези) канака?


Download 133.5 Kb.
bet2/7
Sana06.04.2023
Hajmi133.5 Kb.
#1334758
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
УТКИР ХОЛЕЦИСТИТЛЕК.№10

Ут тошлари нимаю, уларнинг хосил булиш механизми (патогенези) канака?
Ут тошлари ёки холелитлар аксари хар хил тузилган булади, уларнинг таркибига органик ва анорганик моддалар: холестерин, билирубин, ут кислоталари, оксиллар, гликопротеидлар, хар хил тузлар, кальций, баъзи микроэлементлар ва бошка моддалар киради. Лекин шулар ичида холестерин ва ут пигментлари асосий моддалар булиб хисобланади. Шунга караб, амалий максадлар учун уч хил тошлар фарк килинади:
1) таркибида асосан билирубин ва унинг полимерлари буладиган тошлар;
2) холестеринли тошлар;
3) аралаш тошлар (булар купрок учрайди).
Ут тошларининг тузилиши куп жихатдан уларнинг таркибига богликдир. Чунончи, нукул холестериндан иборат тошлар одатда думалок ёки тухумсимон шаклда булиб, диаметри 4—5 мм дан 12—15 мм гача боради, бундай тошлар асосан ут пуфагида булади.
Кесиб каралганда тош радиал йуналишда чизик-чизик булиб куринади, чунки унда холестерин радиал равишда жойлашган дарал тусинлар шаклида кристалланиб тушган булади. Тусинлари орасида пигмент ва кальций тузлари тупланиб боради.
Холестерин тошлар асосан кат-кат тузилишга эга ёки юпка холестерин катлами билан уралган пигментли марказий кисмидан иборат булади (тошлар бир эмас, балки куп булганидан улар аксари юпка холестерин катлами билан уралган пигментли тошлардан иборат булади).
Холестеринли тошларнинг энг куп учрайдиган асосий аралашмалари пигмент билан охак моддасидир. Холесте­рин — пигмент — охакли тошлар деб аталадиган бу тошлар фасеткасимон булади. Улар хаммадан кенг таркалган ут тошларидир.
Нукул пигментдан иборат тошлар одатда кичикрок, каттик, лекин мурт булади, синдириб ёки кесиб курилса, кора рангда булиб, худди металлдек товланиб туради. Тузилиши бир жинсли, одатда, булар куп булади, ут пуфагида хам, ут йулларида хам топилаверади.
Hess (1965) маълумотларига караганда, ут тошлари 3 гурухга булинади:
1. Холестеринли тошлар:
а) билирубин аралашган холестеринли тошлар;
б) нукул холестериндан иборат тошлар.
2. Пигментли (билирубинли) тошлар:
а) нукул пигментдан иборат тошлар;
б) пигмент билан кальций тузларидан иборат тошлар.
3. Аралаш (холестерин, билирубин ва кальцийдан иборат) тошлар:
а) холестерин билан билирубиндан;
б) билирубин билан кальцийдан;
в) холестерин, билиру­бин ва кальцийдан иборат тошлар.
Лекин бу классификация хам таркиби жуда турлича буладиган ут тошлари хилларини тулик акс эттиролмайди.
Холестеринли тошлар патогенезида ут таркибидаги холестерин концентрациясининг юкори булиши мухим деб хисобланади (Ahlberg, 1979; Ilias et al., 1980).
Холестеринли тошлар 3 боскичда хосил булади: утнинг холестерин билан туйиниши; кристалланиш ва тошнинг усиб бориши, В. А. Пенин (1967), Н. К. Пермя­ков, А. Е. Подольский (1969) холестерозни ут-тош касаллигининг энг дастлабки боскичи деб хисоблайди: ут таркибидаги холестерин концентрациясининг ортиб кетиши булажак тошнинг кристалланиш ядросини ташкил этувчи «холестерин полиплари» хосил булишига олиб келади. Холестеринли тошлар сафродаги холестеринни «мусодара килиб олиши» туфайли усиб боради.
Бирок, хозирги вактда холестеринли тошлар патогене­зида кон билан ут пуфагидаги холестерин микдорининг ортиб кетишидан кура, купрок холестерин билан ут (сафро) кислоталарининг нисбати бузилишига, бошкача айтганда, холатохолестерин коэффициенти (ХХК) ёки индекси деган белгига купрок ахамият берилади. Одамнинг пуфак утидаги ХХК индекси нормада 25,5 га тенг. Ут кислоталари микдорининг камайиб кетиши ХХК пасайишига олиб келади. ХХК 13 дан кам булганида холестерин чукиб туша бошлайди.
Холецистит ривожланганда ут пуфагидаги ут (сафро) кислоталар концентрацияси урта хисобда икки баравар пасайиб кетиши хам аникланган.
Шундай килиб, холестеринли тошларнинг пайдо булишида ут (сафро) таркибининг нисбати узгариб, метаболик бузилишлар асосий ахамиятга эга булса, пигментли (билирубинли) тошларнинг патогенезида инфекцион агент (микроблар) купрок роль уйнайди деб хисобланади.
Соглом одам утидаги билирубиннинг деярли хаммаси сувда эрийдиган билирубин - глюкуронид шаклида булади (унинг 80—85 фоизини эса моноглкжуронид ташкил этади).
Инфекция, асосан ичак таёкчаси таъсири билан ут суюклигида сульфат — гликопротеинлар хосил булади, булар коагуляция килиш хоссаларига эга булган муко-субстанцияларга айланади. Мана шу мукосубстанциялар ут пуфагида тошлар усиши учун «колип» булиб хизмат килади.
Тош хосил булишида кальций иштирокининг механизми тугрисидаги масала камрок урганилган. Кальций аралаш тошлар таркибида кальций карбонати - Са-СОз куринишида (аргонит, кальцит, ватерит шаклларида) учрайди (аргонитнинг хосил булиши учун кислотали мухит, кальцит, ватеритнинг хосил булиши учун эса ишкорий мухит зарур).
Купдан-куп кузатувлардан маълум булганидек, тош хосил булиши патогенезида ут (сафро) окиб чикиб кетишининг бузилиши (димланиши) мухим ролни уйнайди.
Нервлар томонидан ут пуфаги функцияси идора этилишининг бузилиши тошлар хосил булишига шак-шубхасиз йул очиб беради. Меъда ва ун икки бармок, ичак яра касаллигига даво килишда ваготомия (асосан ствол ваготомияси) нинг кенг кулланилиши муносабати билан ут пуфаги функциясининг бузилишига олиб кели-ши ва бунинг натижасида ваготомиядан кейин бир йил утгач, касалларнинг 16—23 фоизида тошлар пайдо булиши аникланди. (Cowie, Clark, 1971; Tompkins et al., 1972; Schein, Cliedman, 1978).
Бир канча дори-дармонлар (преднизолон, тетра­циклин каторига мансуб антибиотиклар ва бошкалар) хам ут таркибини узгартириб, тош хосил булишига олиб бориши мумкин (В. Н. Калмикова, М. И. Сухарева, 1981, Н. П. Скакун, И. Ю. Висоцкий, 1982).
Шундай килиб, ут тошлари пайдо булиши тугрисида XIX аср урталарида бир канча назариялар юзага келди, буларни икки гурухга ажратиш мумкин:
— биринчи гурухдаги назария тарафдорлари тошлар пайдо булишининг сабаби жигарнинг одатдан ташкари холатга тушиб, патологик тарзда узгариб колган (литоген) ут (сафро) ишлаб чикариши ва шу ут таркибидаги каттик моддалар чукиб булажак тош асосини ташкил килади деб хисоблайдилар; иккинчи гурух вакиллари эса ут-тош касаллигининг сабабини ут пуфагининг узидаги патологияда (яллигланиш, стаз — сафронинг димлани­ши) деб билади. Бу йуналиш Helmsbach номи билан богланган.
Шу олимнинг фикрича «ут пуфаги шиллик пардаси яллигланганда (катар) эпителийси кучиб тушиб, ипир-ипир шилимшик «тугунчалар» хосил булишига олиб келади; ут (сафро) димланиб колиши натижасида эса ана шу «тугунчалар» устига утнинг каттик таркибий кисмлари чукиб тушади» ва натижада тош хосил булади. Ут-тош касаллиги патогенезида ут пуфаги яллигланишнинг роли борлигини С. П. Боткин хам курсатиб утган. Moyniham (1887) фикрича, «хар кандай тош ут чикарувчи йулларда тирик ёки улик холда булган микробларнинг кабр тоши ва кабридир».
Шундай булса-да, С. П. Фёдоровнинг «бу назариялардан биронтаси хам ут пуфаги тош хосил булиши тугрисидаги масалани тула-тукис хал килиб бермайди, булар кандай шароитларда кандай химиявий таркибдаги тошлар купрок хосил була олишини курсатади, холос», деган фикрига кушилмасдан илож йук.

Download 133.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling