Узбек прагмалингвистикаси


Download 1.08 Mb.
bet19/45
Sana13.11.2023
Hajmi1.08 Mb.
#1769759
TuriМонография
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   45
Bog'liq
Мухаммад ХАКИМОВ

«у нимага шама к,иляпти?», «У нимага луцма ташлаяпти?». Булардан узбек тили жонли мулокотида ифода мазмунида таг­маъно сатхи мавжудлигини куриш мумкин. Тагмаъно тушунчаси семиологик ходиса хисобланиб, у матннинг ички семантик струк- турасида иштирок этади. Сузлашувчиларнинг объектив олам ху­сусидаги тасаввурлари ва узаро муносабатлари яширин мазмун­нинг тагмаъно куринишларида уз ифодасини топади. Тагмаъно матннинг семантик таркибий кисмларидан бири санапиб, у нутк вазияти билан узвий богланади. Тагмаъно импликатив мазмун­нинг асосий куринишларидан бири хисобланади.
В.Я.Мыркин тагмаъно хусусида фикр юритиб, В.Скаличканинг куйидаги фикрини келтиради: «... у тагмаъно атамасидан маз- мунга утади... Мазмун ёки тагмаъно ифоданинг нуткдаги реал мазмуни сифатида мавжуд нуткнинг ифодаланиш максад ва мохиятидир... В.Скаличка мазмун тушунчасига аниклик кирита- ди. Унинг таъкидлашича, мазмун матн кушилган вазият махсу- лидир».’83 84 85 Бундай караш семиотикага оид илмий адабиётларда
дискурс102 атамаси билан юритилади.
Куринадики, мазмуний структура тушунчасининг узи ифода семантик структурасини ташкил килади. Ифода мазмунининг ту- лик, мукаммал ва кенг булиши учун, шунингдек, унда сузлашув­чиларнинг семиологик муносабатларидан иборат импликатив мазмун компонентлари акс этиши учун унга кушилиши шарт бул­ган маълум контекст ва нутк вазияти мухим роль уйнайди. Демак, бундай элементларни диску рейв структура деб номлаш мумкин. Мазмун тушунчаси куп киррали ходиса булиб, у узига коммуника- тив, прагматик, социал ва психологик йуналишни камраб олади. Булар, уз навбатида, контекст билан узвий богланади. Контекст- га эхтиёжнинг тугилиши эса прагмалингвистик тахлил учун асос булади.
Контекст тушунчаси узининг ифода мохиятига кура фоно­логик, лексик хамда грамматик оттенка ёки тушунчани ойдин-
лаштириш учун тузилган нутх ёки матн парчасидир. Контекст ху- сусидаги бу мулохаза ута тор тушуниш хисобланади. Контекст тушунчаси тилнинг кайсидир сатхида хулланишига караб узининг функционал таърифини узгартириб боради. Гап агар ошкора ёки яширин мазмун хусусида булса, мазмун тушунчасининг урнини контекст билан тулдириш мумкин. Нутрий акт масалалари ёрити- лишида нутх баёни ва аён бирлиги сузловчи ва тингловчи уртаси- даги муносабатларни анихлаш учун асос булганидек, ифодалаш ва англашнинг узи нутрий вазият хамда контекст масалалари би­лан узвий богланади. Нутхий вазият хамда контекст тушунчаси ифодалаш ва англашнинг асоси саналади. Демак. контекст таг- маънони ифодалаш ва англашда мухим урин тутади. Назарий адабиётларда тугри таъкидланганидек, мазмун ёки фикр баён килишнинг хар хандай усули бу турлича контекстдир, шунингдек, вербал ёки новербап воситалар орхали фикр ифодалаш усули тушунчаси остида хам контекст маъноси англанади.86 Бу бир то- монлама фикр ёки харашдир, фикр ифодалаш, ахборот узатиш турли йуллар билан амалга оширилиши мумкин. Контекст нутх ситуацияси билан ботихдир. Контекстнинг бир неча хил тури бор. Бу сузловчининг концептуал дунёхараши ва фикр ифодалаш махоратига боглик; булади. Бунда сузловчи ифодалаган концепт- ни тингловчи ёки китобхон томонидан англаб олиш87 даражаси билан контекстнинг конкрет тури анихпанади. Шунга кура, кон­текстнинг вербал хамда новербал шаклларига асосланган соци- ал, психологик, ижтимоий каби турларини ажратиш мумкин.
В.Я.Мыркин тилшунос олимларнинг контекст хусусидаги на­зарий харашлари хамда контекст таснифи хахида тухталиб, улар хаторига «яширин контекст» куринишини хам киритишни маъхул куради. Унинг таъкидлашича, «йигих контекст тушунчаси тинг­ловчи позицияси билан узвий боглих булади. Яширин контекст­нинг характерли томони тингловчининг сузловчи хахидаги били- мидир».88 Йигих контекстнинг мохияти тингловчи ва сузловчи уртасидаги маълум муносабатларнинг яширин ифодаси, яширин ишорасидан иборатдир.
Пирназар уз хунари рухида мупохазасини сузлади

  • Ёмонларни битта-битта, териб-териб бош кесмасдан элни тинчитиш цийин, - деди


Download 1.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling