Узбек прагмалингвистикаси


Download 1.08 Mb.
bet27/45
Sana13.11.2023
Hajmi1.08 Mb.
#1769759
TuriМонография
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   45
Bog'liq
Мухаммад ХАКИМОВ

2. Стилопрагматик тагмаъно. Тагмаънонинг бундай курини- ши сузловчининг индивидуал услуби билан боглик булади. Бунга кура, сузловчи томонидан ундаш акти воситаси билан талаб хи- линган маъпум ахборот куриниши сузловчи назарда тутган маз- мунни сахлаган холда бошха пропозиционал шакл билан ифо- даланади. Тингловчи бошха пропозиционал шакл орхапи айнан сузловчи назарда тутган ахборот куринишини ифодалаш унинг индивидуал услубий махорати саналади. Шунинг учун бундай шаклдаги тагмаъно куринишлари стилопрагматик тагмаъно деб юритилади. Масалан:

  • Саодат. - дедим. Паради. Учокда ёнган олов иссигиданми ёки уятданми унинг юзи кил-кизил олма эди К,улидаги сочиги билан олдимга якин келиб тухтади. - Эшитдингми? - дедим. Ерга каради Уни ортицча уялтирмас учун эшикка караб юрий бошладим-да: - Майлими? - деб сурадим. Жавоб урнига:

  • Ош ем ай кетасизми? - деди. Бу унинг иккинчи турлик х;и- либ айтилган «майли» жавоби эди. (А.Кодирий)

Бу матндаги тингловчи нутхига хос «майли» жавобининг «ош емай кетасизми?» типидаги мехрибончилик маъносини ифода этувчи бошха пропозиционал шакл воситасида баён хилиниши стилопрагматик тагмаъно деб юритилади.

Нихоят, К^аландаров гаши кепганини бипдирмаспик учун ку- риб:

_ Хужайин. мехмонга хам суз берамизми, йукми? - деди. (А.КаХХор)
Бу матн парчасидаги услубий тагмаъно куриниши «Гапни тух- тат» мазмунидан иборатдир.
3. Метафорик тагмаъно. Тагмаънонинг бундай куринишла­рида сузловчи тингловчини маълум бир предметларга ухшатиш асосидаги пропозицияни бериш билан узи назарда тутган ахбо­рот куринишига ишора хилади. Натижада матн таркибида мета­форик тагмаъно юзага келади. Масалан:
Колхозни опичлаб катта килгансиз!.. Колхознинг дарди ка- ерда, китиги каерда эканини яхши биласиз!. «Бустон»га ухша- ган колхозлардан унтасини битта синчапогингиз билан кута- расиз'.. Синчалак деган хушни биласизми, оёги ипдай... Шу куш «осмон тушиб кетса ушлаб коламан» деб оёгини кутариб ётар экан! (A.KJaxxop)
Бу матнда метафорик тагмаъно куриниши мавжуд булиб, у «Сен хэм синчалак деган нозик кушга ухшайсан, шунинг учун кулингдан келмаган ишга уринма» мазмунидан иборатдир.
Метафорик тагмаънонинг матндаги ифодаси сузловчининг ички махсади билан узвий бскпих булиб, фикрнинг таъсир этиш даражасини кучайтиради. Тингловчининг хис-туйгусига таъсир этиш ва янги нут* вазиятини юзага чикдриш (перлокутив актлар) нинг бошлангич нухтаси сифатида намоён булади. Масалан:
Саида бир лахза уйланиб колганидан кейин мийигида кулиб:

  • Дунёда бунака жониворлар куп, Арслонбек ака, - деди, - хуроз хам: «Мен кичкирмасам, тонг отмайди», - деб уйлар экан. (А.К^х*ор)

Метафорик тагмаънонинг ушбу куриниши «тонгнинг отиши учун хурознинг кичкириши шарт булмаганидек». пропозицияси таъсирида «сиз булмасангиз хам колхознинг ишлари булавера- би» мазмунидан иборатдир. Метафорик тагмаъно куринишлари­да баён килинаётган пропозиционал акт ухшатиш мазмунидан иборат булади ва ана шу ухшатиш кучлилик белгиси асосида Юзага чихиб, бунда сузловчи махсади акс этади. Масалан:

  • Сиз болапик кипиб бунакэ хом хаёлларга бориб юрманг! Мен аРавадан бошка ишга ярамайдиган лачок отдай куринсам хам.
Услубий тагмаъно куринишларида сузловчи уз ички максади акс этган мазмунни бошха услубий шаклда ифодалайди. Масалан:
унча-мунча чавандоз минолмайдиган упохчи отман! Унча-мун- ча одамни ерга чалпак хиламан!.. Чалпак! Були билиб тушуниб хуйинг! (АХаххор) Матнда баён хилинган тагмаъно «Мен билан хазиллашманг, кучингиз етмайди» мазмунидан иборатдир.
Метафорик тагмаъно новербал ифода шаклида хам намоён булади. Бунда сузловчи хатти-харакатлари ва имо-ишорасида унинг ички нияти яширин ифода мазмунида тагмаъно юзага ке- лади. Масалан:

Download 1.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling