Узбек прагмалингвистикаси


Download 1.08 Mb.
bet35/45
Sana13.11.2023
Hajmi1.08 Mb.
#1769759
TuriМонография
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   45
Bog'liq
Мухаммад ХАКИМОВ

К,апандаров тузган нутх шундай бошпанар эди. «Хиндистонлик хотин-цизлар делегациясига «Бустон» кол- хозчилари ва рахбарларидан колхозчилик саломи Бизким «Бус­тон» колхозчилари, идора хизматчилари пахтакорлар курул- тойининг тарихий карорларидан илх;омланиб, пахтачиликда утган йил орден-медалларга зга булдик. бу йил хам об-хаво ша- роитига харамай, кушимча мажбурият олиб х,ар гектаридан уттиз икки центнердан бажариш учун курашиб, х,озир гузалар- ни бригадалар буйича юз процент кутариб олдик. » (А.Каххор) >^инд хотин-хизлари делегациясининг кутиб олиниши учун ^апандаров томонидан ёзилган нутх мазмуни раиснинг услу- бий-грамматик томондангинэ эмас, балки маданий-маърифий нухтаи назардан хам саводсизлигини ифодалайди. Прагматик тусих ходисаси асосий пропозициянинг тингловчи томонидан туфи англаниши учун тусих вазифасини бажаради. Бу ходисадан бадиий адабиётда ёзувчининг индивидуал услуби билан бсилих равишда образнинг характерини очиш учун услубий восита си- фатида фойдаланилади.
Прагматик тусих тушунчаси, асосан. сузловчи хамда тинглов­чи уртасидаги коммуникатив муносабатда аних куринади, айних- са, нутх иштирокчилари тасаввурида олам хамда тип билимла- рининг даражаланиши прагматик тусихнинг асоси деб харалади.
Прагматик тусихлар хам импликатив мазмун куринишларидан биридир, у фахат тингловчи учун маълум булиши билан ажралиб туради. Прагматик тусих хам импликатив мазмун доирасига ки- ритилади. Бирох матн мазмунининг англанишида пайдо булувчи прагматик тусихни тагмаънодан фархпаш лозим.
Матннинг тагмаъноси ошкора ва яширин ахборотнинг ман- тихий тахлили ёрдамида анихланса, прагматик тусих на пропо­зиция мазмуни, на пресуппозиция мазмуни ва на тагмаъно ёр­дамида анихланади. Прагматик тусих мазмуни услубий восита сифатида сузловчи шахси фикрлаши хамда талаффуз имкони- ятлари воситасида анихланади. Прагматик тусих сузловчининг нутхий ахлохи куринишларидан бири сифатида унинг ички маъ- навий олами хусусидаги маълумотдир. Шунинг учун нутх сузлов­чининг маънавий хиёфасини узида мужассамлаштиради. Бундай хараш охирги пайтларда нашр хилинган лингвистикага оид на- зарий адабиётларда хам учрайди. Жумладан, «Жумла кишилар уртасидаги алоха жараёнида вужудга келади. Шунинг учун улар- нинг хар бирида шахснинг изи уз ифодасини топади. Чунки «тил - борлихнинг уйи» (М.Хайдеггер)», унда инсониятнинг маънавий, рухий олами акс этади.’53 Прагматик тусих ахбороти юзасидан сузловчи позицияси ноль даражада булади. Баъзи холатларда сузловчининг ички махсади акс этмаган суз ва хурилмаларнинг хулланиши прагматик тусихни хосил хилади. Буларнинг хаммаси хам прагматик тусих хисобланавермайди дейилган янглиш хуло- сагакелмасликлозим.127 128
Тилшунос олим Л.А.Киселева прагматик тусих хусусида суз юритади. Прагматик тусихнинг нолисоний хамда лисоний асосда- ги куринишлари мавжудлигини таъкидлайди. Лисоний тусихнинг узи иккига ажратилади:

  1. Ифоданинг хосил булиши билан боглих тусихлар. Бунга кура, хаддан ташхари тез ва гайриодатий талаффуз хилиш хамда ёзма нутхнинг ухиб булмаслик даражада сувашганлиги прагма­тик тусих сифатида матн мазмунини англашни хийинлаштиради.

  2. Ифода формаси билан боглих тусихлар. Бу гурухдаги праг­матик тусихлар хам тасниф хилинади: а) меъёрсиз талаффуз; б) меъёрсиз суз хуллаш (сузларни уз маъносига номувофих хул- лаш); в) грамматик форма ва синтактик хурилмаларнинг меъёр­сиз хулланиши хам прагматик тусихни юзага келтиради129; г) биз- нингча, маълум функционал услубнинг меъёрсиз хулланиши хам прагматик тусихни юзага чихарувчи лингвистик белги сифатида ажратилади.

Баъзи атамаларнинг меъёрсиз хулланиши натижасида тинг­ловчи тасаввурида прагматик тусих пайдо булади:
«Баъзан «заград олов» каби ибораларни куриб Иброх,им Ра^имдай тажрибали одамнинг тилга бу хабар беписанд к;ара- ганига ажабланасан. Баъзан эса «бодрокуи» типидаги ибора­ларни куриб муаллиф русча ибораларни узбекчалаштирганда уларнинг маъносига сира эътибор бермаганига ачинасан. Ав­

Download 1.08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling