Узбеки стон республикаси олий ва урта махсус


Download 1.98 Mb.
Pdf ko'rish
bet78/117
Sana27.06.2023
Hajmi1.98 Mb.
#1656953
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   117
Bog'liq
Zaynutdinov Sh Menejment asoslari

137 


чикиши мумкин. Масалан, мажлисда сотув хажмини ошириш 
масаласини мукокама килиш жараёнида купчилик бунга махсулот 
нархини тушириш йули билан эришиш тарафдори булса, бир 
киши бу нарса фойда кискаришига камда махсулот сифати 
ёмонлашган деган фикрга олиб келади, дейиши мумкин. Бу >фл 
албатга низога олиб келади ёки бошка мисол кслтирайлик. 
Ракбарнинг интизомни муста\камлаш учун курган тадбирлари 
ходимлар гурухига ёцмаслиги мумкин. Бу колда гурук рахбарга 
нисбатан муносабатини Узгартириб, мекнат унумдорлигини 
пасайтиришлари мумкин. 
Гуруклар Уртасидаги низо гуру\лар Уртасидаги 
келишмовчиликларни олиб келади, масалан, касаба кУмитаси ва 
маъмурият уртасида, корхона чизикли бош кару ви билан штабли 
бошкарувчилар уртасида руй бериши мумкин. Чизикли рах|барлар 
купинча штаб мутахассислари тавсияларини тан олмайдилар, кар 
бир масала буйича уларга тобе эканликларини рукач киладилар. 
Штаб ходимлари Уз навбатвда Уз карордарини мустакил кал этиш 
имкониятига эга эмасликларидан норози буладилар. Бу вазият 
вазифани бажаришга каршилик килувчи низога мисол булади. 
Уларнинг асосий сабаби ресурсларнинг чекланганлиги, 
масалаларни кал этишнинг Узаро богликлиги, максад, 
Кадриятлардаги фарклар, хаётий тажриба ва хулвдаги фаркдар, 
коникарсиз коммуникациялардир. 
Баъзи ташкилий тизимлар ва муносабатлар вазифалар Узаро 
богликлигидан келиб чикувчи низолар руй бериши учун шароит 
яратади. Шу сабабли Узаро боглик булинмалар рахбарлари битта 
умумий ракбарга буйсуниши керак, чунки шундай килинганда 
низо вужудга келиши эхтимоли камаяди. Масалан, мехнат ва иш 
хаки булими, молия булими Узаро боглик булиб, битта ракбар -
бошлик ёки бош иктисодчига буйсунадилар. 
Ташкил от ихтисослашуви кучайиши билан низо вужудга келиШ 
эктимоли кам шунча ортади. Ихтисослашган ташкилотлар 
максадлари турлича, улар карор кабул килишда нисбатан 
мустакиддир. Тасаввур ва кадриятлар уртасидаги фаркхам низолар 
чикишига сабаб булади. Масалан, ракбар кУл остидаги ходим Уз 
фикрини билдириш кУКУКИга эга деб уйласа, рахбар фикрига 
кура факат унинг фикри сУралганда билдириш, бошка пайт эса 
буюрилган ишни бажариш керак. 
Олий укув юртининг юкори малакали ходимлари
м у с т а к и л л и к 
ва эркинликни, улар манфаатларини чекламасликни
т а л а б 
138 


^иладилар. Кафедра мудири кар бир муаммоли ишни катти к 
назорат килгани колда низоли вазият вужудга келиши мумкин. 
Кишилар хулк;и ва каётий тажриба фарк килиши кам низога 
олиб келиши мумкин. Баъзан кар бир суз учун жанжаллашувчи 
кишилар кам учраб туради. Бундай кишилар низоли вазият вужудга 
келишига сабабчи булади. 
Коникарсиз коммуникациялар, яъни ахборот алмашинуви 
кийинлашуви низо учун кам сабаб, кам унинг окибати булиши 
мумкин. Масалан, кар бир булим ёки ходим бажариши лозим 
булган вазифалар аник белгилаб кУйилмаган такдирда кам 
булимлар, кам айрим ходимлар Уртасида низо келиб чикишига 
олиб келади. Бир неча низо манбаининг мавжуд булиши низоли 
вазият э\тимолини купайтиради. 
Бир томон иккинчи томонга уз нуктаи назари тугри 
эканлигини укгириши натижасида бундай низолар вужудга келади. 
16.2. Низоли вазиятни бошкариш 
Низоли вазиятни бошкаришнинг бир канча самарали усуллари 
мавжуд булиб, уларни куйидаги икки тоифага ажратиш мумкин: 
таркибий ва шахслар уртасидаги. 
Ракбар низонинг асосий сабаби кишилар феълидан иборат, 
деб кисобламаслиги керак. Албатта, бундай фарклар низога сабаб 
булиши мумкин, лекин улар купинча низога олиб келувчи 
омиллар каторига киради, холос. Ракбар низони бартараф 
Килишдан аввал унинг келиб чикиш сабабларини турли усуллар 
воситасида таклил килиши керак. 
Низоларни кал этишнинг тУртга таркибий усуллари мавжуд: 
ишга булган талабни тушунтириш, координация ва интеграция 
механизмларидан фойдаланиш, умумий ташкилий максадлар 
мажмуини белгилаш, рагбатлантириш тизимини куллаш. 
Ишга кУйиладиган талабларни тушунтириш низоли вазиятни 
бошкаришнинг энг яхши усулларидан кисобланади. Хар бир 
ходимга, булинма ишидан кандай натижа кутилиши, уларнинг 
асосий КУКУК ва бурчлари тизимини тушунтириш керак. 
Низоли вазияггни бошкаришнинг яна бир усули координация 
механизми — буйруклар занжири, ваколатларни таксимлашни 
КУллащдир. Агар бир-икки ходим уртасида баъзи масалалар буйича 
Но
Розилик булса, улар умумий бошликларга карор кабул килиш 
У^УН мурожаат килишлари низонинг олдини олади. Ягона 
139 



бошчилик усули низоли вазият олдини олиш имконини берад
и 
чунки рахбар кул остида ишловчи ходим кимга буйсунищц
Ни 
яхши билади. 
Низоли вазиятни бошкаришда бошкарув иерархияси 
вазифаларни богловчи хизматлар, максадли гурухлар каби 
интеграция воситаларини куллаш зарур. Масалан, савдо булимц 
билан ишлаб чикариш булими уртасида низо вужудга келган 
корхонада буюртма ва сотув объектларини уйгунлаштирувчи 
булинмалар хизматларини ташкил этиш йули билан муаммони 
Кал этиш мумкин. Умумий ташкилий максадлар мажмуини 
белгилаш низоли вазиятни бошкаришнинг яна бир таркибий 
усулидир. Масалан, ишлаб чикариш булимининг уч сменаси бир-
бири билан низо килган булса, кар бир смена учун эмас, балки 
бутун корхона булим учун вазифа белгиланиши лозим. Худди 
шундай тарзда бутун корхона учун максад белгилаш булимлар 
бошликлари факат булим учун эмас, балки бутун корхона учун 
мухим карорлар кабул килишига олиб келади. 
Низоли вазиятни бошкариш усули сифатида кишилар хулкига 
таъсир курсатувчи такдирлаш усулини куллаш мумкин. Муаммони 
Кал этишга кар томонлама чукур ёндашувчиларга ташаккур эълон 
килиниши, мукофот берилиши, ёки юкори лавозимга кутарилиши 
лозим. 
Низоларни бартараф этишнинг куйидаги шахслараро беш 
услуби мавжуд. 
Четланиш киши низодан кочиши, карама-каршиликлар 
вужудга келиши мумкин булган вазиятга тушмасликка, 
зиддиятларга олиб келувчи масалаларни мукокама килмасликка 
Каракат килишни ифодалайди. 
Силликлаш бекорга жахл килмаслик, битта жамоа аъзоси 
булганлиги учун ходимлар бир-биридан ачигланмаслиги 
кераклигини кузда тутади. Низолар буйича америкалик олимлар 
Р. Блейк ва Д. Мутон бир кишида низога булган интилишни бу 
муаммо унча катта акамиятга эга эмаслигини, хозирги пайтда 
яхши нарсалар хакида уйлаш кераклигини таъкидлаш билан босиШ 
мумкинлигини курсатганлар. Натижада тинчлик-тотувлИ* 
урнатилади, лекин муаммо бартараф килинмайди. 
Зурлаш таклиф этилаётган нуктаи назарни зУрлик билан кабУ
л 
килдиришдир. Бундай йул тутган кишини бошкалар фикР
и 
кизиктирмайди, низо куч билан, бошлик иродасига буйсундИР
ии1 
йули билан бартараф этилади. Бу услуб ракбар кУл остидагилар
1
"

140 


т 
н
исбатан катта кудратга эга булган вазиятларда кул келади. Бу 
услубнинг камчилиги - ходимлар ташаббусини бугади. Зурлаш 
•|
ш
рок ва билими кучлирок ходимлар уртасида норозилик вужудга 
К
елишига олиб келади. 
Келишув бошка томон нуктаи назарини маълум даражада кабул 
килишни ифодалайди. Келишув кобилияти юкори баколанади, 
цунки у зиддиятларни бартараф килиш, томонлар рози булишига 
олиб келади. 
Муаммони кал этиш турли нуктаи назарлари мавжуд 
эканлигини тан олиш ва низолар келиб чикиш сабабларини 
тушуниш учун улар билан танишиш камда барча томон учун 
макбул иш куришни кузда тутади. Низоларни чукур таклил этиш 
ва кал этиш мумкин, лекин бунинг учун тажриба, сабр-каноат 
ва кишилар билан ишлай олиш кобилиятига эга булиш лозим. 
Шундай килиб низоли карашлар вужудга келган мураккаб 
вазиятда муаммони кал этишнинг узига хос услубини кУллаб 
уни бошкара олиш зарурдир. Барча низо килувчи томонлар учун 
тугри келадиган муаммонинг ечимини топиш катта акамиятга эга. 
16.3. Стресс колатни бошкариш 
КУпчилик ракбарларнинг кУл остида ишловчилар соглигига 
зарар келтириш, оилаларда рукий тушкунлик колати вужудга 
келган шароитда уларга ракм-шафкат килищда айблайдилар. Лекин 
тадкикотлар натижаси бундай карашлар нотугри эканлигини 
намоён килмокда: ракбар, баъзи тадкикотчилар фикрича оилани 
КУллаб-кувватлаш вазиятини мушкуллаштиради. Чунки оилавий 
низода бирор томон тарафи булиш, ёки уни оклаш зиддият 
кучайишига олиб келади деб таъкидласаларда, ходимларни рукий 
тушкунлик даврида кУллаб-кувватлаш лозим. Хатго энг намунали 
оила кам ишда олинган рукий зарбани бартараф килолмайди, 
Ракбарнинг эса бунга имконияти бор булади. Яхши ракбар доимо 
У
3
ходимлари какида гамхурлик килади, рукий зарбаларсиз унумли 
мекнат учун шароит яратади, кУл остида ишловчилар акволидан 
Доимо хабардор булади. У ходимлари вазифасини узи бажаришга 
Харакат килмайди, шу билан бирга уларга уз вазифаларини ишониб 
"^пширади, мустакил ишлашлари учун каракат килади. Бундай 
Р
а
\бар оч кишига тайёр тутилган балик беришдан кура, уни 
^Утишни Ургатиш мукимлигидан келиб чикади. Ишончли ракбар 
У
3
КУл остидагиларни ортикча муаммолардан холос этади. 
^РИбали ракбар ходимларини рукий зарба натижасида келиб 
141 


чикувчи жисмоний ва рухий тушкунликдан химоя кила олал 
Тадки когчилар купинча рухий зарба остида булувчи, лекин рах^ 
куллаб-кувватловчи ходимлар бундай кУллаб- кувватл амайдц)? 
ходимларга нисбатан икки марта кам касалга чалинишларц
н 
курсатди. 
Шуниси кизикки, уз оиласи томонидан нисбатан к^про* 
кУллаб-кувватлаш ёмон, деб хисобловчи ходимлар рукий зар^д 
билан боглик касашшкяарга купрок чал и нар эканлар. Бундай холат 
Катто юкори иш к^кн ёки катта лавозимга эга булиш каби 
ижтимоий омил таъсири да булганлар орасида кузатилар экан. 
Агар психология со\асида маълум билимга эга булган рахбар 
рухан тушкунликка тушган ходим учун таянч булса, ногурр
и 
тушунчага эга рахбар эса ходим соглиги учун зарар келтириши 
мумкин. 

Download 1.98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   117




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling