Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги

Хх= Фзх(Мф ± Мхх) (1)
Бунда,
Мф - харажатларнинг норматив миқдори;
Мхх - ҳақиқий харажатларнинг нормадан четга чиқиши.
Сарфланган ресурслардан эҳтиёжга мувофиқ нормада фойдаланилганда қуйидаги формулани қўллаш мумкин:
Хх = (Фзх ± Мхб)Мз


(2)
Бунда,
Мхб - сарфланган ресурсларнинг баҳоси ўзгариши натижасида Оғишишлар.
Сарфланган ресурсларнинг миқдори ва баҳоси бўйича нормалардан фойдаланиб, ҳақиқий харажатларни қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Хх = (Фзх ± Мхб)(Мм ± Мч) (3)
Бунда,
Мм - норматив миқдор;
Мч - ҳақиқий харажатларнинг нормадан четга чиқиши (сарфланган ресурслар миқдори ўзгариши сабабли).
Корхоналар бозорга талабларни ўрганган ҳолда истеъмолчилар эхтиёжларини қондириб фойдаланишда зарурий самарани таъминлайдиган маҳсулотлар чикаришлари керак. Бундай маҳсулот уни ишлаб чиқариш ва ундан фойдаланиш йиғинди харажатлари минимал бўладиган мақбул сифат даражасига эга бўлиши керак. Одамлар ҳёти ва хавфсизлигини мухофаза қилишга мўлжалланган маҳсулот бунга дахлсиздир. Бундай маҳсулотнинг сифати энг юқори даражада бўлиши шарт.
Сифат бошқарувини ташкил этиш ва маҳсулот сифатини ошириш юқоридаги харажатларни ҳисобга олиб самарали амалга оширилади. Чунки, харажатларни қандай усулда ҳисобланиши билмасдан ёки маҳсулот таннархига қўшилиш қўшилмаслигини англаб етмасдан сифат харажатларини ошириш ё камайтириш мумкин эмас.
Корхонада маҳсулот сифатини ошириш учун қилинган ҳар қандай ҳаркат харажатсиз бўлмайди, фақат бухгалтерия ва бошқарув ҳисобида бу масалага ойдинлик киртиб олинса бўлди. Сифат бошқарувини амалга оширишда харажатларни туркумларга бўлиб олиш харажатларни оптимал бошқаришга ижобий таъсир кўрсатади. Чунки, вужудга келиши кутилган харажатларга муқобил режалар ишлаб чиқиш ёки уларни меъёрий равишда ҳисобга олиб маҳсулотга режавий нархлар белгиланади. Акс ҳолда, маҳсулот нархини асоссиз ортиши ва иқтисодий зарар кўпайиши кузатилади. Сифат бошқарувида қуйидаги туркумдаги харажатларни алоҳида ажратиб кўрсатиш мумкин (3- жадвал).
Жадвал маълумотларидан кўринадики, маҳсулот сифатини ошириш харажатлари 50 фоиз таннархнинг ўсишига таъсир кўрсатади. Уларни ўзгарувчан ва доимий харажатлар билан боғланса, маҳсулот миқдорини ўсиши харажатни ўсишига унчалик ҳам таъсир қилмайди. Аксарият
и и I ■ ■
ҳолларда, улар доимии ва ярим доимии харажат сифатида намоён бўлади.

3. 
   жадвал