Узбекистон Республикаси Кишлок ва Сув хужалиги

Xj=X_mel.+X_k/x.


X_j = __________________________________ = ________________ so’m

O‘z navbatida melioratsiya xarajatlari ichki xo‘jalik tizimini ishlatishga ketgan xarajatlardan va sug‘orish ishlariga ketgan xarajatlardan iborat. Yillik ichki xo‘jalik xarajatlariga asosan qabul qilinadi.

Dehqonchilik mahsuloti tannarxining darajasi etishtirilgan mahsulot miqdori bilan shu mahsulotni yetishtirishga sarf bo‘lgan jami xarajatlardan iborat.
19-jadval
Loyiha bo’yicha ekin maydoni, mahsulot qiymati, xarajatlar va sof foydani aniqlash

Qishloq xo‘jalik ekin turlari	Maydon, ga	Xosildorlik, s/ga	Yalpi mahsulot xajmi, s	O‘rtacha xarid baxosi so'm/s	Yalpi mahsulot qiymati, sum	Qishloq xo‘jalik xarajatlari, YAMQ (0,75:0,8)	Tannarx, so'm/s	Sof foyda, so'm	Yetishmayotgan daromad, so'm
2	3 (Wnet)	4 (17-ilova)	5 (3*4)	6	7 (5*6)	8 (7*0,75)	9 (8/5)	10 (6-9)*5	11
Paxta
Davlat 80%
Erkin 20%
Beda
Makkajo'xori
Bug'doy
Davlat 50%
Erkin 50%
Sholi
Sabzavot va poliz
Bog' va uzumzor
Boshqa ekinlar
Jami

Tahlil: Loyiha bo’yicha barcha natijalar umumiy netto maydoniga nisbatan aniqlanadi. Chunki barcha maydon 100% o’zlashtirilgan bo’ladi. Bunda yalpi mahsulotning ummiy hajmi 68 251,75 s.ni, umumiy qiymati 3 261 297 531 so’mni, jami qishloq xo’jaligi xarajatlari 2 445 973 148 so’mni, sof daromad 815 324 382,80 so’mni tashkil qildi.
Ishlab chiqarishning pirovard natijasi (jami sof daromadni aniqlab olgach), xo‘jalikning rentabellik (foydalilik) darajasi va kapital mablag‘larning iqtisodiy samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash mumkin

Bunda - R_F - rentabellik darajasi

Fasos. - asosiy ishlab chiqarish vositalari qiymati.
Fayl. - aylanma ishlab chiqarish vositalari qiymati (asosiy ishlab chiqarish vositalari qiymatiga nisbatan 40% olinib, aylanma ishlab chiqarish vositalari deb qabul qilinadi).


20-jadval
Ishlab chiqarish rentabelligi hisobi

№	Qishloq xo‘jalik ekin turlari	Yalpi mahsulot qiymati, so'm	Qishloq xo‘jalik xarajatlari, YAMQ (0,75:0,8)	Melioratsiya xarajatlari	Jami xarajatlar	Sof foyda, so'm	Rentabellik
1	2	3	4	5	6	7	8
1	Paxta
2	Beda
3	Makkajo'xori
4	Bug'doy
5	Sholi
6	Sabzavot va poliz
7	Bog' va uzumzor
8	Boshqa ekinlar
Jami

Tahlil: Yuqoridagi jadvalda ishlab chiqarish rentabelligini aniqlash bo’yicha hisob- kitoblar bajarilgan. Unda jami qishloq xo’jaligi xarajatlari ________________ so’mni, jami meliorativ xarajatlar __________________ so’mni, umumiy xarajatlar esa ____________________ so’mni, sof foyda esa _____________________ so’mni tashkil etganligi hisoblab chiqildi. Ekin turlari bo’yicha sof foydani jami xarajatlarga nisbatini 100 ga ko’paytirish orqali rentabellik darajasi aniqlangan.
Samaradorlik koeffitsienti yillar kesimida anqilash. Samaradorlik koeffitsientini aniqlash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanamiz:


T= Toc+L_str+L_osv


T= __________________=______ yil


Toc=∑K/F


Toc=____________________________________ = ________ yil


L_str=(K₁*P+K₂*(u-1)+….Kn/K


L_str= (______________________)/(___________________)=_____ yil

Bu erda: K₁ va K₂ – 1,2 yil ichida qurulishning davomiyligi, shu bilan birga qurilishga berilgan kapital mablag‘larning me’yori.

t_n – me’yoriy qurilish muddati, topshiriq varag‘idan olinadi.


L uzlash = (100 +SF₁)+(100 +SF₂)+…(100+SF_n).\100


L uzlash =((__________)+(___________))/100=_________ yil

Bu yerda: SF1, SF2, F_n- - Yillar davomida sug‘oriladigan yerlarni o‘zlashtirish natijasid olingan sof foyda.

Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlari.
Mehnat unumdorligi - sarf qilingan vaqt birligi ichida yoki bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori bilan o‘lchanadi. Uni tabiiy va qiymat ko‘rinishida aniqlanadi.

1. 
   Tabiiy ko‘rinishda
   

2. 
   Qiymat ko‘rinishida
   

Bunda: MU_T - mehnat unumdorligi tabiiy ko‘rinishida

MUq - mehnat unumdorligi qiymat ko‘rinishida
N - ishlab chiqarishda qatnashgan ishchilarning o‘rtacha soni
(kishi) (3-ilovadan olinadi)
YAMX- yalpi mahsulot hajmi (jadval)
YAMQ - yalpi mahsulot qiymati (jadval)
Kapital mablag‘larning umumiy iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari:
1. Umumiy iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti (IS) quyidagicha aniqlanadi:

Bunda:IS - iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti

EF- bir yilda olinadigan foyda
EK-kapital qo‘yilmalarning umumiy qiymati
2. Yerlarni o‘zlashtirish uchun sarf qilingan kapital mablag‘larning o‘zini-o‘zi qoplash muddati quyidagicha aniqlanadi:

Bunda: T_KM - kapital mablag‘larning o‘zini -o‘zi qoplash muddati.
Yerlarni o‘zlashtirishga va sug‘orishga sarflangan kapital mablag‘larning asosiy texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlar.
Quyidagi jadvalda loyiha bo‘yicha hisoblangan barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlar jamlanadi. Jadvalni tuzishdan maqsad, yerlarni o‘zlashtirish loyihasi iqtisodiy bo‘limning yakuniy natijasi bo‘lib, amalga oshirilayotgan tadbirning samarali yoki samarasiz ekanligiga iqtisodiy baholanadi.
Loyihaning asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari.
Quyidagi 10-jadvalda topshiriqda hisoblangan barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlar jamlangan. Bu jadval yerlarni o‘zlashtirish loyihasi iqtisodiy bo‘limining yakuniy natijasi bo‘lib, amalga oshirilayotgan tadbirning samarali yoki samarasiz ekanligi to‘g‘risida ma’lumot beradi.

Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining miqdori, tannarxi va olinadigan foyda
№	Ko‘rsatkichlar nomi	O‘lchov birligi	Aniqlash formulasi	Qiymat
1	Sug‘oriladigan maydon	ga	Wnetto
2	Yalpi mahsulot hajmi	s	SYAMHe=SWexSHhosil
3	Yalpi mahsulot qiymati	so‘m	SYAMQ=SYAMHexM^bbahosi
4	Sug‘orish tizimini qurishga sarflangan kapital qo‘yilmalar	so‘m	Sir=SMETA №1
5	Umumiy ajratiladigan pul mablag‘lari (qaytariladigan xarajatlardan tashqari)	so‘m	Sir turar joy
6	Qishloq xo‘jaligini o‘zlashtirish	so‘m	SKk/x=K* Wnetto
7	Ishlab chiqarishda qatnashadigan kapital qo‘yilmalar	so‘m	SK=Sir+ Sir turar joy+ SKk/x
8	Kapital qo‘yilmalarning solishtirma birligi	so‘m	Ksol=SK/Wnetto
9	Yillik meliorativ xarajatlar	so‘m	SHmel=Att+IHF+Esb+SLT+JT+MH
10	Jami ishlab chiqarish xarajatlari	so‘m	SHj.i/ch=Hq/x+Hmel
11	Asosiy mahsulotlarning tannarxi	so‘m/s	Tas.m=Hj.i/ch/YAMHe
12	Sug‘orish suvining tannarxi	so‘m/m^3	Tsuv=Hmel/Wsuv
13	Yerdan foydalanish koeffitsienti	-	EFK=Wnetto/Wbrutto
14	Sug‘orish suvining mahsuldorligi	so‘m/m^3	Suvmah=YAMQ/Wsuv netto
15	Asosiy mahsulot bo‘yicha mehnat unumdorligi	s/kishi	MUas.mah=YAMHe/ishchi. soni
16	Mehnat unumdorligi qiymat ko‘rinishi	so‘m/kishi	MUq=SYAMQ/ishchi. soni
17	Umumiy maydon bo'yicha sof daromad	so‘m	P=YAMQ-Ium
18	1 gektar maydonga to'g'ri keladigan sof daromad	so‘m	P/Wn
20	Rentabellik darajasi: tannarx bo‘yicha (paxta uchun)	%	Rh=F/Hj.i/ch
21	Umumiy iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti	-	Ek=F/SK
22	Kapital qo‘yilmalarning asosiy qoplash muddati	yil	tk=SK/F
23	Umumiy qoplanish muddati	yil	T= Toc +Lstr+Losv

Tahlil: Yuqoridagi jadvalda loyihaning asosiy texnik ko’rsatkichlarini aniqlash formulalariga ko’ra hisob-kitoblari keltirilgan. Ularga ko’ra Ishlab chiqarishda qatnashadigan kapital qo‘yilmalar ______________ so’mni, umumiy maydon bo'yicha sof daromad ______________ so’mni, umumiy iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti 0,9 ni, umumiy qoplanish muddati 10,5 ni tashkil etdi.
GRAFIK QISM:

1. 
   Keltirilgan xarajatlar (so’m)
   

2. 
   Ekin turlari maydoni (ga)
   

3. 
   Ekin turlari maydoni (%)
   

4. 
   Yalpi mahsulot hajmi (sentner)
   

5. 
   Yalpi mahsulot qiymati (so’m)
   

6. Jami xarajatlar



7.Sof foyda (so’m)



Xulosa
Kurs ishini bajarishdan maqsad yerlarni o’zlashtirishga sarflangan capital mablag’larning iqtisodiy samaradorligini aniqlashdir.
Kurs ishini bajarish uchun zarur asosiy materiallarni ilovalarda keltirilgan ma’lumotlardan foydalanib aniqladim:
“A” variant - timchilatib sug’orish texnologiyasi bo’yicha sug’orish, bunda yer ustki shlanglaridan foydalaniladi.
Sug’orish tizimining uzunligi ___ m/ga; nasos stansiyasining hisobot xarajati ___ m m³/s; nasos stansiyasida ___ ta nasos bor; manometrik bosim H-___ m.
“B” variant - “KI-50” tipidagi yomg’irlatuvchi agregatlar yordamida ichki xo’jalik yopiq sug’orish tarmog’i mavjud bo’lgan sharoitda yerlarni sug’orish.
“C” varianti - doimiy ishlaydigan ichki xo’jalik ochiq sug’orish tarmog’i yordamida, yerlarni kapital tekkislashni hisobga olib, egatlarni sayoz sug’orish.
Sug’orish tarmog’ining solishtirma uzunligi ___ m/ga, yer maydonini kapital tekislash ____ %, sug’oriladigan (brutto) maydoni _______ ga sug’oriladigan (netto) _______ ga meliorativ qurilish muddati 2 yil, yerlarni o’zlashtirish muddati 2 yil.
Kurs ishi uch qismdan iborat bo’lib,
1-qismda sug’orish variantlari bo’yicha capital mablag’lar va melioratsiya sohasi uchun sarf qilinadigan yillik xarajatlar aniqlanadi:
“A” variant bo’yicha jami kapital mablag’lar yig’indisi: _________________ so’m
“B” variant bo’yicha jami kapital mablag’lar yig’indisi: _________________ so’m
“C” variant bo’yicha jami kapital mablag’lar yig’indisi: _________________ so’m
2-qismda tejamkor variant asosida, men tejamkor variant sifatida “B” variantini tanlab oldim, irrigatsiya va melioratsiya qurilishiga sarflanadiga (1-yig’ma smeta), turar joylar, maktablar, bolalar muassasalari hamda boshqa madaniy-ma’ishiy va kommunal inshoatlar (2-yig’ma smeta), qishloq xo’jaligi qurilishi va almashlab ekishni hisobga olgan holda yerlarni o’zlashtirishga sarflanadigan kapital mablag’larni aniqladim.
1-yig’ma smetada irrigatsiya va melioratsiya ob’yektlarini qurish uchun ________________________ so’m kapital mablag’lar sarflangan bo’lib, I-qismning jami ___________________ so’mni, II-qismning jami _______________ so’mni, I va II qismlarning umumiy yig’indisi esa ______________________ so’mni tashkil etdi.
2-yig’ma smetada irrigatotlar uchun turar joy va maishiy ob’yektlarini qurish uchun _______________ so’m kapital mablag’lar sarflangan bo’lib, I-qisning jami _____________ so’mni, II-qismning jami ____________________ so’mni, I va II qismlarning umumiy yig’indisi esa ___________________so’mni tashkil etdi.
_________ ga (netto maydoni) nisbatan o’zlashtirishning birinchi yilida barcha hisob-kitoblar ekin maydonining 25% iga nisbatan bajardim. Netto maydonning 25% ini o’zlashtirishda yalpi mahsulotni umumiy hajmi _____________ sentnerni, umumiy qiymati __________________ so’mni, jami qishloq xo’jalik xarajatlari _______________ so’mni, sof foyda _____________________ so’mni tashkil etdi.
Jami _______ ga (netto maydoni) nisbatan yalpi mahsulotni umumiy hajmi __________ sentnerni, umumiy qiymati ___________ so’mni, jami qishloq xo’jalik xarajatlari _______________ so’mni, sof daromad _________________ so’mni tashkil etdi.
3-qismda yerlarni o’zlashtirishga oid asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni keltirilgan formulalar yordamida hisoblab, tegishli jadvallarda aks ettirdim.
Ishlab chiqarish rentabelligini aniqlash bo’yicha hisob kitoblarni bajardim. Unga ko’ra jami qishloq xo’jaligi xarajatlari ________________ so’mni, jami melioratsiya xarajatlari _______________ so’mni tashkil etgan holda umumiy xarajatlar _____________ somni tashkil etganini hisoblab chiqdim. Ekin turlari bo’yicha sof daromadni jami xarajatlarga nisbati va chiqgan natijani 100 ga ko’paytirib rentabellik darajasini aniqladim va 20-jadvalda keltirib o’tdim.
Shuningdek 21-jadvalda loyihaning asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini keltirib o’tdim. Unga ko’ra ishlab chiqarishda qatnashadigan kapital qo‘yilmalar ________________ so’mni tashkil etdi va umumiy qoplanish muddati 10,5 yilni tashkil etdi.
Grafik qismida 7 ta diagrammani aks ettirdim. Ular tegishli jadvallarda keltirilgan jadvallarni soddaroq ko’rinishiga yordam beradi. Kurs ishini bajarish mobaynida tabiiy iqtisodiy shart-sharoit, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining yo’nalishi, ekinlar hosildorligi, mehnatni tashkil etish xarajatlari, rentabellik darajalari, fond qaytimi va fond sig’imi va boshqa bir qator ko’rsatkichlarni hisoblashni o’rgandim.


Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   A.Abdug‘aniev, “Qishloq xo‘jaligi iqtisodi”, TDIU-2003 yil
   
2. 
   A.Sultonov va boshqalar “Suv xo‘jaligi iqtisodi” fanidan o‘quv qo‘llanma, TIMI, 2011 yil
   
3. 
   A.Sultonov va boshqalar “Yangi yerlarni o‘zlashtirish loyihasi” TIMI, 2009 yil
   
4. 
   A.Sultonov va boshqalar “Suv xo‘jaligi qurilishi iqtisodiyoti” fanidan ma’ruzalar to‘plami Toshkent-2006 y.
   
5. 
   A.Sultonov, Z.Xudayberganov, S.Qo‘chqorova Suv xo‘jaligi iqtisodiyoti. – T.: 2007. 310 b.
   
6. 
   Мирзаева М.С. Методическое указание для выполнения курсовой работы по предмету «Экономика водного хозяйства”.–Т.: ТИИМ, 2010. -30 стр.