Узбекистон Республикаси Олий ва Урта Махсус Таълим Вазирлиги Мирзо Улугбек номидаги


Download 0.73 Mb.
bet4/5
Sana05.05.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1428649
1   2   3   4   5
Bog'liq
Untitled.FR11

расм. Мураккаб музлик тизими. дарзлик х°сил

булганда устки
мореналарнинг бир кисми дарзликнинг ичига кириб колди ва ички





мореналарни ташкил этади. Ундан ташкари, фирннинг орасида колиб кор билан кумилган тошлар ^ам музликка кушилиб, унинг ичида колиб кетади. Водий ичидан сурилаётган огир муз массаси окар сувдек водийнинг ости ва ёнларини емиради, ажралиб колган тош парчаларини олиб кетади. Буларга дарзликлар ичига тушиб колган тошлар ^ам музлаган ^олатда кушилиб, умумий музликнинг ^аракатида иштирок этади. Уларнинг бир кисми водий тубидаги чукурликларни тулдириб, тухтаб колади. Агар музлик эриб кетса, унинг изини шу белгилар оркали тиклаш мумкин. Шу хилда тупланган материаллар туб (остки) мореналар деб аталади (159-расм).







  1. расм. Туб (остки) мореналар. http://www.segodnya.ua

Туб мореналар устки ва ички мореналардан олиб кетаётган жинс бу-лакларининг узаро, водийнинг тагига ва ёнига ишкаланиб, силликланиб бориши билан фарк килади.
Туб мореналарни ташкил килувчи йирик тошларнинг силликланган сиртида тирнаш чизикларини куриш мумкин. Баъзан




уларнинг чукурлиги анча катта булади. Бу чизиклар музда котиб колган тошнинг иккинчи уткир кирраси билан тирнаши оркали вужудга келади. Бундай тирнаш чизиклари муз ямоцлари
дейилади.
Тогларда музликлар доимий кор чизиги чегарасидан анча пастга тушиб боради. Бундай шароитда музлик ^ам секин-секин эрийди. У канча пастга тушса эриш тезлиги шунча кучаяди. Охири у кичрайиб, батамом йуколиб кетади.
Муз эригандан кейин ундаги мавжуд жинс булаклари тупланиб колади. Бу уюмлар охирги морена дейилади (160-расм).








  1. расм. Охирги морена. http://www.segodnya.ua

Фирн ^авзасидаги эски кор катламлари кетма-кет ^осил булиб турган янги кор катламларининг сикиши остида фирнга айланади ва зичлашиб юпкалашади. ^атламланган фирн катламли музга айланади. Музнинг катламли тузилиши купинча унинг ёриклари орасидан куриниб туради.




Агар музликнинг сиртида устки мореналар мул булса, унинг «тили», яъни пастки кисми шу мореналар тагида кумилиб колади. Бундай вактда чекка ва урта мореналарнинг кушилувидан хосил булган, майда ва йирик тошларнинг бетартиб тудаларини курган киши уларнинг остида муз борлигини хаёлига хам келтирмайди. Факат водийнинг юкорирогига боргандан кейингина унда-мунда тошлар тагидаги музни куриб колади.
Агарда муз калин, устки мореналар сийрак булса, муз жарлигини ва унинг этагида ёрилиб парчаланган муз булакларини курамиз; жарликнинг тагида каттагина сув окими, баъзан эса бутун бир дарё окиб туради. Музликнинг устидан эриган сувлар ёриклар буйлаб унинг ичига окиб тушади (161-расм).





161-расм. Муз ёриги буйича шаклланганузан. http://www.segodnya.ua




Улардан вужудга келган дарёча чиройликкина муз унгуридан катта тезликда шаркираб окиб чикади. Худди шу ернинг узида, яъни унгурнинг олдида эриган муздан чиккан ва юкоридан тушган мореналар тудалашиб ётади.
Музлик остидан окиб чикадиган дарёчанинг суви одатда лойка булади, чунки у узи билан музнинг эришидан хосил булган майда кум- чанг ва гилларни ташкарига олиб чикади. Ундан ташкари, сув ички ва туб мореналардан бушаган катта-катта гулатошларни хам юмалатиб чикади. Музликнинг ичидан ташкарига чикиб олган сув окими тупланиб ётган охирги мореналарни хам ювиб, ундан хам куп нарсаларни кучи етганча окизиб кетади.
Дарёчанинг кучи кескин узгариб туради. ^ишда муз эримайди, сув хам оз, куз ва бахор пайтларида эриш озгина кучайиб, дарёчада сув анча купаяди; ёзда муз эриши авж олган пайтларда эса, суви купайиб кетади. Музлик охиридан маълум масофагача, баъзан бирнеча километргача, анча жой сув олиб келиб ёткизган кум, шагал ва гулатошлар билан копланган булади. Бундай ёткизиклар флювиогляциал
ёткизиклар деб аталади. Муз эришидан х,осил булган сув окимлари ён, устки ва ички мореналарни ювиб, кучириб ёткизади. Бунда турли улчамдаги аралашган материаллар х,осил булади ва улар тиллитлар деб аталади (162-расм).






Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling