Узбекистон Республикаси Олий ва Урта Махсус Таълим Вазирлиги Мирзо Улугбек номидаги


Download 0.73 Mb.
bet1/5
Sana05.05.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1428649
  1   2   3   4   5
Bog'liq
Untitled.FR11



f(x)=x4-4x3-2x+1






Узбекистон Республикаси Олий ва Урта Махсус Таълим Вазирлиги Мирзо Улугбек номидаги
KJf
Узбекистон Миллий Университети “Геология ва геоинформацион тизимлар”факультети Геология йуналиши 101-гуру^ талабасининг “Умумий геология”фанидан “ Музликлар, уларнинг турлари, хосилалари,
уларнинг харакати.” мавзусида тайёрлаган








КУРС ИШИ


Топширди:Юлдошев. Ш Текширди: Хусаинов. Х


Режа


  1. КИРИШ

  2. АСОСИЙ КИСМ

  1. боб МУЗЛИК ТУРЛАРИ, МУЗЛИКЛАРНИНГ ХАРАКАТИ

  2. боб МУЗ КОПЛАШ ТУРЛАРИ

  3. боб МУЗЛИКЛАРНИНГ ГЕОЛОГИК ИШИ III. ХУЛОСА

1У.ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЕТЛАР ВА САЙТЛАР


КИРИШ




^аттик атмосфера ёгинларнинг (кор) тупланиши ва кайта узгариши натижасида ер юзасида ^осил булган табиий кристалл моддаларни муз ёки музлик деб аталади. Сув факат суюк ^олда эмас, балки каттик - муз ^олатида ^ам катта геологик иш бажаради. Сув сингари муз ^ам ер юзаси рельефини узгартиради. Бунда узига хос музлик ландшафти ва морена ёткизиклари вужудга келади.
Х,озирги даврда ер шари юзасининг 10 фойизига якини доимий музликлар билан копланган булиб, асосий кисми материк кутбий улкаларига (Гренландия, Антарктика), озроги эса баланд тог музликларига тугри келади. Муз босиш даврларида ер юзасининг катта кисмини музлар коплаб олган.
Муз фаолиятини геологик омил сифатида урганиш ер юзасининг ^озирги ^олатини анча тулик билиб олишга, шу билан бирга у пайдо булганидан бери турли даврларда кандай узгариб келганлигини аниклашга ёрдам беради.
Музлик асосан уч хил геологик иш бажаради:

  • тог жинсларини емиради.

  • емирилган жинсларни ташийди.

  • ташиб келинаётган жинсларни туплайди.

Ушбу жараёнларнинг мажмуасини тогли улкалардаги музликлар фаолиятида куриш мумкин.
гр ^ vy w w
Тог жинсларини бир жойдан иккинчи жойга кучирувчи ^амда уларни ёткизувчи, яъни ер юзасида ^аракатланувчи энг кучли агентлардан бири музликдир. Музликлар ё баланд тогларда, ёки кутбларга якин ерларда учрайди. Музлик одатда кор чизигидан




юкорида, рельефнинг ясси ва пасткам жойларида вужудга келиши асосан иклим шароитига боглик. Тогли улкаларда музликнинг калинлиги четларига Караганда марказий кисмида катта булади.
Музлик доимий кор чегарасидан пастда булиши ^ам мумкин, бунда музлик водийга силжиб тушган булади. Х,озирги вактда Ер шаридаги барча музликларнинг умумий майдони курукликнинг 16 миллион 215 минг км2 ни ташкил этади. Бу Австралия майдонидан икки марта каттарокдир. Агар бу музлик эриса, Дуне океанининг сат^и 50 метрдан ортикрок кутарилар эди.

  1. боб МУЗЛИК ТУРЛАРИ, МУЗЛИКЛАРНИНГ ХАРАКАТИ

Ер шаридаги барча музликларнииг 99,5% кутбларга ва кутб якинидаги улкаларга (материк коплама музлиги), факат 0,5% уртача ва тропик минтакалардаги баланд тогли ^удудларга тугри келади. Ер юзасидаги барча музликлар шаклига ва ^аракатнинг характерига кура учта гуру^га булинади. Булар - материк музликлари еки коплама музликлар, тог музликлари ^амда водий музликларидир.
Материк музликлари -
кутб улкаларида таркалган булиб, улар тогларни ^ам, текислик ва пасттекисликларни ^ам еппасига коплаб етади. Бунга сабаб кутбларда ва кутб атрофидаги жойларда ^ароратнинг йил буйи жуда паст булишидир. Антарктикани ва Гренландияни коплаб етган муз калкони бунга мисолдир (152-расм).





152-расм. Материкмузлиги. http://www.segodnya.ua
Водий музликлари
- тог тизмалари оролигидаги водийларни эгаллаб, тоглардаги энг катта музликларни вужудга келтиради. Улар дарё водийларининг юкори кисмларида жойлашади. Водий музликлари оддий (альп типида) ва мураккаб ёки сертармок, (Димолай типида) булади. Оддий водий музликлари битта яхлит музлик окимидан иборатдир (153-расм). Баъзан бир канча музликлар бир - бирига кушилиб сертармок ёки дарахтсимон музликларни ташкил этади. Бунда иккита тог тизмаси орасидаги асосий музликка ^ар икки ёндан кичик музликлар келиб кушилади. Сертармок тог музликларига дунёдаги энг катта водий музликларидан ^оракар тоглигидаги Сиачен музлиги (узунлиги 75 км), Помир тогидаги Федченко музлиги (98 км), Тиён-Шон тогларидаги Инилчик музлиги (узунлиги - 80 км) мисол булаолади. Баъзан водий музликларининг бир кисми пастга тушиб келади.
Тог музликлари Ер юзида муз билан копланган барча ^удуднинг салкам 2% ни эгаллайди. Тог тепаларининг яссиланиб колган




жойларида пайдо буладиган музликлар узига хос тог музлигини ташкил этади.





153-расм. Водий музлиги. http://www.segodnya.ua


Тог музликлари материк музликларига караганда анча кичик булиб, шакли ^ам хилма - хилдир. Тогларда музликларнинг пайдо булишига асосий сабаб булиб юкорига кутарилган сари ёгин - сочин микдори ортиб, ^арорат эса пасая боришидир. Тог музликларининг шакли - асосан тоглардаги рельеф шаклларига богликдир. Улар купинча тог водийлари ва чукмаларнинг юкори кисмини эгаллайди.
Йил буйи баланд тогларга ёккан кор тобора туплана боради ва уз огирлик кучи таъсири остида зичлашиб фирнга айланади. Фирн сикилиб, унинг кристаллари бир - бирига ёпишади ва натижада говакли муз вужудга келади. Бора - бора говаклар йуколиб, зич ^аворанг муз ^осил булади. Музлик ^осил буладиган ва туйинадиган жой фирн



щвзаси деб аталиб, у баланд тоглар вилоятида цирк шаклига эга булади (154-расм).




Тог музлиги сертармок мураккаб шаклга эга булган бутун бир тизимни ташкил этиши мумкин (155-расм).





154-расм. Фирн %авзаси ва тог 155-расм. Гарбий Помирда


музлиги. музликларнинг тарцалиши.


Муз тог рельефининг текис, ясси, кор куп ёгадиган жойларида туплана боради. Альп - Кавказ - Помир тоглари минтакасида Урта денгиз типидаги нам иклим улкалардан шаркка караб Урта Осиё чулларига томон кор чизигининг кутарила боришини яккол куриш мумкин. Егин микдори ^ам шу йуналишда камайиб боради.
Музликдаги муз юкори пластикликка - эгилиш, чузилиш билан бирга синиш хусусиятига эгадир. Муртлик хусусияти пластиклик хоссасига карама - каршидир. Пластиклик полати канча кучли булса, муртлик шунча паст булади. Музнинг пластиклик хусусияти уларнинг узларига хос булган донадор кристаллик структурасидан келиб чикади.
Музлик танасида дарзликлар куплаб учрайди. Дазликларнинг баъзилари муз ^аракати давомида водий ёнбагрига кадалиб колганлиги сабабли пайдо булади.




тл W ^ и u w vy
Кундаланг ва буйлама дарзликлар купинча водийнинг киялиги кескин ошган жойларда ^осил булади. Бундай жойларда музнинг эгилувчанлиги ^ам бардош бераолмайди. Музлик ало^ида булакларга булиниб кетади. Музликдаги бундай жойларни «муз шаршараси» дейилади. «Шаршарадан» пастда нишаблик камайган жойда муз булаклари яна бир-бири билан пайвандланиб кетади. Музликдаги дарзларнинг кенглиги 1-2 м, чукурлиги 200 м гача боради.

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling