Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги узбекистон республикаси фанлар акаде


Download 4.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet81/90
Sana08.09.2023
Hajmi4.93 Mb.
#1674133
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   90
Bog'liq
Yuksak osimliklar sistematikasi (O.Pratov, Q.Jumayev)

37-раем. Ёввойи сабзи: 1-гушш шохча; 2- 
соябоннинг урта кдемида жойлашган гули;
www.ziyouz.com kutubxonasi


мойларга бойлиги билан ажралиб туради. Барглари ён бар- 
гчасиз, асосан мураккаб, барг банда кенгайиб нов *осил 
Килади ва пояни ураб туради. Гуллари мураккаб соябонга 
бирлашган, актиноморф икки жинсли, гулкуррони икки 
дойра хосил к;илиб урнашган. Гул кисмлари 5 аъзоли. Ко­
сача ва гултож барглари 5 тадан, чангчиси \ам 5 та, ypyF- 
чиси 2 та мевачи баргдан иборат эфир мойига бой меваси 
оила вакилларини аниклашда му\им рол уйнайди.
Ялпизкабилар (Lamiidae)
синфча (аждодча)си
Бу кенжа синфча филогенетик жи^атдан кддимги раъно- 
симонларга якин туради. Унга 11 кабила, 51 оила ва 2400 га 
якин туркумга мансуб 40000 тур киради. Гуллари зигоморф. 
Синфчага турлича х^ётий шаклга эга усимликлар киради.
Газакутнамолар (Gentianales) цабиласи
Бу кабила энг :.атта кабилалардан булиб, 13 та оила­
ни уз ичига олади.
Руяндошлар (Rubiaceae) оиласи
Руяндошлар оиласи Ер шаридаги 500 та туркумга оид 
7000 га якин турни бирлаштиради. Узбекистонда 8 та тур­
кумга мансуб 50 та тури усади. Оиланинг купчилик турла­
ри троипк ^удудларда усади. Оила турлари асосан дарахт 
ва буталардан иборат. Барглари карам а-карши ёки дойра 
булиб жойлашган. Гуллари актиноморф, икки жинсли, 
меваси кусакча ёки резавор мева. Оила вакиллари орасида 
араб кофеси (Coffea arabica), хин дарахти (Cinchona 
ledgeriana) каби фойдали турлар бор. Жанубий Америкада 
ёввойи *олда усадиган Хин дарахти пустлорида хинин ал- 
колоиди бор. Бу алколоид безгакка кдрши энг яхши нати- 
жа берувчи дори ^исобланади. Бу дарахт Индонезия, Шри 
Ланка ва Хиндистонда экилади. Марказий Осиёда руян 
(Rubia tinctorum) кенг таркалган булиб, унинг илдизидан 
ализарин буёга олинади ва ундан яна буйракдаги тошни 
парчаловчи восита сифатида фойдаланилади.
121
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бу оиланинг Ер юзида 83 туркуми, 1050 тури усади. 
Узбекистонда 4 туркумга оид, 17 тури учрайди. Бу оилага 
мансуб усимликлар куп йиллик булиб, барглари карама- 
карши жойлашган. Гуллари актиноморф, икки жинсли.
Эрбахоси - Gentiana oliveri таркибида иридоидли ач- 
чик гликозидлар, флавоноидлар, фенол кислоталар баъ­
зан алколоидлар, аччик гликозид, генциопикрин булади. 
Ма^аллий а^оли бу усимликни ишта^ани очиш, ошкозон 
ва ичак касалликларида дори сифатида фойдал^анадилар.
Кендирдошлар (Аросупсаеае) оиласи
Оила 300 та туркумга мансуб 1500 дан ортик турларни 
уз ичига олади. Улар асосан исиик минтак^арда таркалган. 
Хаётий шаклига кура оилада ёгочланган лианалар устун- 
лик к,илади. Узбекистонда битга туркумга мансуб 3 та тури 
усади. Барглари бутун, асосан карама-карши жойлашган. 
Уларга хос му^им белги сутширасининг булишидир. Гулла­
ри икки жинсли, деярли актиномрорф, гулкургони мурак­
каб, булаклари 5 тадан. Гултожи найсимон. Меваси асосан 2 
та баргакдан иборат. оиланинг строфант (Strophantus), ра- 
уволфия (Rauwolfia) туркумларининг вакилларидан ким- 
матба^о дори олинади.
Итузумнамолар (Solanales) цабиласи
Бу кабила 5 та бир-бирига жуда якин оилаларни уз 
ичига олади.
Итузумдошлар (Solanaceae) оиласи
Ер юзида оиланинг 90 туркумга мансуб 3000 тури бор. 
Узбекистонда 7 та туркумга оид 25 тури усади. Оила вакиллари 
куп йиллик ут ва айрим бугалардан иборат. Аксарият турлари 
Жанубий Америкада таркалган. Барглари оддий ёки патсимон 
киркилган, кетма-кет жойлашган. Купчилик турларининг гул­
лари актиноморф, икки жинсли. Гулкосачаси, тултожбаргла- 
ри ва чангчиси 5 тадан. Меваси резавор ёки кусакча. Оила ва-
www.ziyouz.com kutubxonasi


киллари алколоидли усимликлар жумласига киради. Масалан: 
Минг девона — (Hyoscyamus niger), банги девона (Datura 
stramonium) кабилар. Бу иккала турнинг ер устки к^смидан 
тиббиёща фойдаланилади. Шунинщек бу оилага мансуб усим­
ликлар 

Download 4.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   90




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling