Uzbekiston Respublikasi Xalk ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Geografiya kafedrasi
Chukurlatuvchi eroziya boskichi
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Yonlama eroziya boskichi.
- 3. Vodiyning allyuvial yotkiziklar
- 4. Vodiy rivojlanishining
- 4-Mavzu. Muzliklar va ularning geologik ishi
- Morena va morena yotkiziklari.
- Muzlik suvlari yotkiziklari.
- 5-Mavzu. Dengizlarning geologik ishi
- 22-rasm. Dengiz kirgogining tulkinlar ta`sirida buzilishi
- Botkoklik yotkiziklari.
- 6-Bob. Geoxronologiya. er pustining rivojlanish tarixi tugrisidagi asosiy ma`lumotlar. Geologik xaritalar va kesimlar
- 1-Mavzu. er pustining geologik tarixini urganish usullari
1. Chukurlatuvchi eroziya boskichi. Bu boskichda daryo suvlari tub jinslarni yoki uz yotkiziklarini yuvadi va uz uzanini chukurlatadi (uyadi). Bu jarayon daryo vodiysi rivojlanishining boshlangich davrlarida sodir buladi va kuyiladigan xavza satxigacha uyishga intiladi. Vodiy chukurlashib borgan sari uning kiyaligi kamayib boradi, okimning tezligi va uyish jadalligi xam kamayib boradi. Daryo esa asta-sekin muvozanat kesimini egallab boradi.
egallaydi va vodiy "U" shakliga ega buladi. Daryo esa vodiyning keng asosi buylab uzun tor tasmasimon shaklda egilib xarakat kiladi va chukindilarini (allyuviy) yotkiza-boshlaydi.
44 44 3. Vodiyning allyuvial yotkiziklar bilan tuldirilishi ikkinchi boskich bilan bir vaktda boshlanadi. Bu boskichda okar suvning erozion faoliyati, kiyalik juda kichik bulganligi va xamda tarkibida kup mikdorda loyka bulganligi sababli tuxtaydi va vodiy allyuvial yotkiziklar bilan tuldiriladi. Atrof yuzalar esa tekislik shaklini oladi. 4. Vodiy rivojlanishining bu boskichida chukindi yotkizish jarayoni tashish jarayoni bilan almashinadi. Agar daryoning eroziya bazisi pasaysa uning kundalang kesimi tiklanadi, daryo uz uzanini kaytadan jadal yuva boshlaydi va uz yotkiziklari joylashgan tekis yuzalarda yangi vodiyni xosil kilish boshlanadi (yangi erozion boskich boshlanadi). Tektonik xarakatning susayishi bilan daryoning kundalang kesimi tekislanib boradi yonlama eroziya kuchayib vodiyni kengaytiradi va shu bilan bir vaktda yangi allyuviy bilan tuldiriladi. Ilgari xosil bulgan kayir yangisiga nisbatan yukori balandliklarda joylashadi va uning koldiklari yangi kayir buylab chuziladi. Daryoda suv kutarilishi davrida vodiyning suv bosmaydigan eski kayiri, kayir usti terrasasi deyiladi. Daryo kuyilish joyining bir necha marta pasayishi natijasida kayir usti terrasalari tizimlari xosil buladi.
19-rasm. Daryo vodiysi terrasalari vodiysining kundalang 20-rasm. Daryo kesimi I - akkumulyativ terrasalar; II-erozion terrasa; III - skul`ptura terrasasi; IV – vodiyning tub kirgogi; I, II, III - kayir usti terrasalari. Terrasa elementlari: A-yuzasi, B-chekkasi, V-zinasi, h-balandligi, a - tub tog jinslarining tabiiy kiyaligi, b -bechevnikning tabiiy kiyaligi
Eng yukorida joylashgan kayir usti terrasasi yoshi katta, kayir esa eng kichik yoshdagi terrasa xisoblanadi. Terrasalarga pastdan yukoriga karab tartib soni beriladi. Bir xil balandlikda joylashgan terrasalar teng yoshli xisoblanadi. Xar bir terrasaning balandligi kengligi, zinasi va boshka elementlari buladi (20-rasm).
terrasalari esa asosan tub jinslardan, kisman esa allyuviy yotkiziklaridan tashkil topadi. Akkumulyativ terrasalar ikki xil geomorfologik turlarga ya`ni ustiga (19 a -rasm) kuyilgan (19 b -rasm) ichiga kuyilgan terrasalarga bulinadi. Allyuvial yotkiziklarning kalinligi odatda bir necha metrdan 80-100 metrlargacha uzgarib turadi. Ammo ayrim er maydonining uzok muddat bukilgan (botik) erlarida 400- 500 metrlarga etishi mumkin (Amudaryo Turkmaniston xududida).
45 45 4-Mavzu. Muzliklar va ularning geologik ishi
uchrashiga sabab buladi. Odatda kor va muzlar kor chizigidan yukorida baland tog ulkalarida uchraydi. Kor chizigining balandligi ekvatordan kutblar tomon pasayib boradi va janubiy yarim sharda Antarktida va shimoliy yarim sharda Grenlandiya chegaralarida dengiz satxi bilan tenglashadi. Kor chizigidan yukorida kor erimaydi. Yillar utishi bilan korning kalinligi ortib, uz ogirligi ta`sirida zichlanib boradi va yirik donali muz kristallaridan tashkil topgan massani xosil kiladi. Vakt utishi bilan bu massa zichlanib boradi va kuyma massa kurinishidagi rangsiz muzga aylanadi. Kor chizigidan yukorida joylashgan erimaydigan muz va kor massasiga muzliklar deyiladi. Muzliklar uz shakliga va xarakatining xarakteriga kura tog va materik muzliklariga bulinadi. Tog muzliklari baland tog vodiylarida xosil buladi va aksariyat tog chukkilarini xam koplaydi. Agar tog muzliklari bir-birlari bilan kushilsa murakkab muzliklarni xosil kiladi. Materik muzliklarini koplama yoki Grenlandiya muzliklari deb xam yuritiladi. Katta kalinliklardagi muz massasi juda katta maydonlarni koplaydi. Masalan 2,0 mln.km 2 ga yakin maydonga ega bulgan Grenlandiya shunday muzliklar bilan koplangan. Muz kattik jism xolatida bulishiga karamay yukori plastiklikka - egilish, chuzilish xususiyatiga ega. Shuning uchun tog muzliklari daryo suvlari kabi xarakat kiladi, fakat suvning tezligiga nisbatan 10000 barobar kichik buladi. Shunga asoslanib aytish mumkinki, ma`lum bir daryo vodiysida suvning tezligi 10 metr bulsa, aynan shunday vodiyda muzlik I millimetr tezlik bilan xarakat kiladi. Koplama muzliklar ma`lum kalinlikka etgandan sung, uz ogirligi bilan pastki katlamlarni ezadi va yon atrofga sikib chikaradi. Dengiz kirgogiga etgandan sung, sikib chikarilgan muz massasi bulinib suzib yuruvchi muz toglarini-aysberglarni xosil kiladi. Xarakat kilayotgan muzlik kor chizigi chegarasiga etgach eriy boshlaydi. Muzlik erish mintakasining balandligi urtacha yillik xaroratga boglik ravishda uzgarib turadi. Yil issik kelgan yillari kor chizigi yukoriga chekinadi, sovuk yillari esa pastga tushadi. Xaroratning uzgarishi kup yillik bulishi mumkin, ya`ni kator keladigan sovuk yillar, issik yillar bilan almashinuvi mumkin. Kor chizigi chegarasining pastlikka xarakatini muzlik bosishi yukoriga chekinishini esa muzlikning kaytishi deyiladi. Muzliklarning bosishi va kaytish davrlarining 20 yildan 45 yilgacha davom etishi kayd kilingan.
va uzaniga ega. Muzlik uz xarakati jarayonida kirgoklarini va asosini uyadi, ya`ni uz yulida uchragan kattik tog jinslarini va koyatoshlarni maydalab, uzi bilan olib ketadi va er yuzasida chukurchalar xosil kiladi.
Muzlikning bunday
ishi ekzaratsiya deb ataladi. Muzlik ta`siridan parchalangan tog jinsi bulaklari, muz bilan olib ketiladi va muzlikning tagida xarakatchan kichik katlamchani xosil kiladi. Bu xarakatlanuvchi tog jinsi bulaklaridan tashkil topgan katlam, muzlikning buzish ta`sirini xarakat yunalishi buylab kuchaytiradi. Bunday xarakatlanuvchi jins bulaklari maxsuloti morenalar deb yuritiladi. Muzliklarning asosida xarakatlanuvchi morenalarni ostki morenalar, kirgoklari buylab xarakatlanuvchi morenalar - yon morenalar deb ataladi. Muzliklarning xarakati vaktida uning yuzasida tog yonbagirlaridan uvalanib tushgan tog jinsi bulaklari tudalanishi mumkin. Bunday jins bulaklari asta-sekin tuplanishidan ustki morenalar xosil buladi. Agar ikki vodiy tutashib bir vodiyga aylansa, muzliklar xam kushiladi. Kushilgan morenalar ikki morenaning urtasida joylashadi va urta morenalarni xosil kiladi (21-rasm). Xar bir baland tog muzligi albatta uch xil morenaga ega buladi: ostki va ikkita yon morenalar. Bulardan tashkari ustki va urta morenalar xam bulishi mumkin. Bunday morenalar xarakatlanuvchi morenalardir. Muzlik kor chizigidan pastga tushgandan sung eriy boshlaydi, olib kelingan morenalar uz xarakatini tuxtatadi va xarakatlanmaydigan morenalar yotkiziladi. Bu morenalar oxirgi, buylama va asosiy morena turlariga bulinadi (21-rasm). Yotkizilgan morenalarning tarkibi turli-tuman maxsulotlardan iborat va juda mayda donadan yirik xarsangtoshlargacha (diametri 2-3 metr va undan ortik ) bulishi mumkin. Ayrim xollarda tarkibining asosiy kismini gillar tashkil kiladi. Mayda shagal, yirik shagal kisman uchraydi. Ayrim xollarda esa uning tarkibini yirik donali jins bulaklari tashkil kiladi. Gil va kumlar esa kisman
46 46 uchraydi. Muzlik yotkiziklari orasida yirik gulatosh tuplamlarini yoki yakka gulatoshlarni uchratish mumkin. Morena yotkiziklari uchun maxsulot tarkibining turli - tumanligi, saralanmaganligi silliklanmaganligi xamda katlamlanmaganligi belgilariga xosdir.
oxirgi morenalarning dungliklari va erib ulgurmagan muzlik massasi tabiiy tugonlarga uxshash rel`efni xosil kiladi. Muzlik yuzasidan okib kelgan suvlar bu tugonlar bilan tusiladi va muzlik oldi kullarini xosil kiladi. Yoz faslida muzlik suvlarining mikdori ortadi va muzlik oldi kullariga kup mikdorda yirik donali chukindilar (asosan kumlar) yotkiziladi. Sovuk fasllarda muzlik suvining mikdori ozayadi va kulga mayda donali chang, gil zarrasi chukindilari yotkiziladi. Kish faslida kul suvi tarkibidagi eng mayda gil zarralari asta-sekin chukadi. Chukindi yotkizish jarayoni fasliy xarakterga ega bulganligi uchun, bu yotkiziklarga kichik katlamli tekstura xarakterli buladi. Bir yillik katlam kum va gil katlamchalaridan tashkil topadi. Bu yotkiziklar tasmasimon gillar deyiladi. Tasmasimon gil katlamlarida bir necha yuztagacha kichik kalinlikdagi katlamchalarni kuzatish mumkin. Tasmasimon gillardan tashkari bunday kullarda yaxshi saralangan va gorizontal katlamlangan mayda kumlar yotkizilishi mumkin. Bunday yotkiziklar muzlik kullari yotkiziklari deyiladi. Muzlik ostidan chikuvchi suvlar yoyilib keng elpigichsimon shleyf xosil kilib okadi va yotkizilgan chukindilar flyuvioglyatsial (muzlik suvlari) yotkiziklari deyiladi. er tarixida muzliklar xozirgi davrgacha bir necha marotaba katta maydonlarni koplagan. Masalan muzliklar proterozoy erasining boshlarida Shimoliy Amerikaning juda keng maydonlarini, toshkumir davrida esa Afrikaning, Janubiy Amerikaning va Avstraliyaning katta maydonlarini koplagan. Sungra esa muzlik bosishi perm va trias davrlarida va oxirgisi yukori neogen va turtlamchi davr boshlarida sodir bulgan.
21-rasm. Morena turlari a - muzlik tilining tarxdagi kurinishi;b - muzlik tilining kirkimdagi kurinishi; M- urta morena; L - yon morenalar; Ma - sunggi morenalar; v -muzlik tiliga joylashgan morenaning kundalang kesimi;F - ostki morenalar; T - muzlik ostki morenalari;Ma - chekka morenalar.
Turtlamchi davrda uch marotaba muz bosish xodisasi bulgan. Bular evrosiyoda Grenlandiya, Shimoliy Amerika va Antarktidadir. 5-Mavzu. Dengizlarning geologik ishi
katta mikdordagi maxsulotlarni dengizga tashib keltiradi. Fakat daryolarning uzi yiliga 10 km 3 dan kup kattik jins maxsulotlarini dengizga tashib keltiradi. Bundan tashkari dengiz suvlari uz kirgoklarini tinimsiz buzadi. Bu keltirilgan, eritilgan va kirgokdan yuvib olingan jins maxsulotlarni dengiz suvi tashiydi, saralaydi va kaytadan yotkizadi.
47 47 Dengiz suvining tulkinlanishi katta chukurliklarda (200-300 metr) tagiga deyarlik ta`sir kursatmaydi. Dengiz suvi tulkinining kirgokga urilishi ta`siridan unda chukurchalar xosil buladi. Chukurlarning kattalashuvi yukorida joylashgan jinslarni uz ogirligi natijasida agdarilishiga sabab buladi. Tulkinlar agdarilgan jins bulaklarini kushib oladi va tulkinning buzish kuchiga kattik jins bulaklarining buzish kuchi kushiladi. Dengiz kirgogini tashkil kilgan tog jinslari xilma-xil bulganligi uchun avvaliga yumshok jinslar, sungra kattik jinslar buziladi. Natijada kirgokda tulkinlanish yuzasi bilan bir xil balandlikda gorliklar, bushliklar xosil buladi. Dengiz tulkinining buzish faoliyatini abraziya deb ataladi. Abraziyaning ta`siri natijasida dengiz kirgogi kuruklik tomon surilib boradi va suv ostida dengiz tomoniga bir oz kiyalangan abrazion terrasani xosil kiladi. Abrazion terrasa bilan tik soxil oraligida shagal va yirik jins bulaklari bilan koplangan tor yulka xosil buladi. Bu yuzani plyaj deb ataladi (22-rasm). Vakt utishi bilan polyaj rivojlanib kengayib boradi, uni koplovchi jins bulaklari esa maydalashib boradi. Plyaj kengayib, tulkinning xarakat kuchi ishkalanishga tulik sarf bulganidan sung, abraziyaning ta`siri tuxtaydi. Plyaj esa kirgokni buzilishdan saklaydigan muxofaza tusigiga aylanadi.
balandligi bilan, suv kaytgandagi eng past balandlik oraligiga joylashadi. Uning chukurligi 0-20 metrni tashkil kiladi. Bu mintakada shagal, kum kumtoshlar, oolit strukturali oxakli kumlar yotkizilgan buladi. Nerit mintakasi Materiklar va orollar atrofida 60-70 km kenglikda joylashgan. Mintakaning chukurligi 20 metrdan 200 metrgacha ayrim vaktda 400 metrgacha buladi. Bu mintakada kumlar, gillar, illar, oxakli illar, dolomitlar, boksitlar, korallar yotkizilgan.
22-rasm. Dengiz kirgogining tulkinlar ta`sirida buzilishi AB - kirgok kiyaligining dastlabki chizigi; GD - kirgok buzilishidan sung xosil bulgan plyaj; M - dengiz yuzasi chizigi chapda-kirgok buzilishidan xosil bulgan chakik jinslar yotkizilgan. Batial mintaka uning
chukurligi 200-2000 metrni tashkil
kiladi. Bu mintakada kora, yashil, kuk illar va tarkibida radiolyarit, globigerin faunasi bulgan illar tarkalgan.
pteropod, globegirin, radiolyariyli illar, katta chukurlikda xosil buladigan kizil illar va turli erimaydigan chukindi jinslar ishtirok etadi.
jins bulaklarining asta-sekin xarakati sodir bulib turadi. Jins bulaklarining xarakati natijasida yotik kirgoklardan turli masofalarda, ular tudalanishi mumkin va vakt utishi bilan jins bulaklari uyumlarining satxi dengiz satxidan kutarilib koladi. Jins bulaklari uyumlarining uzunligi va
48 48 balandligiga boglik ravishda kirgok yakinida kurfazlar, limanlar va lagunalarni xosil kiladi va keng sayozliklarni dengizdan ajratib kuyadi. Liman va lagunalardagi uziga xos rejim chukindi yotkizish jarayoniga ta`sir kursatadi. Chukurligi sayoz bulgan katta yuzalar buglanishning kuchli bulishiga olib keladi va suvda tuzning ortishiga sabab buladi. Masalan Kora-Bogaz-Gol lagunasida suvining shurligi Kaspiy dengizi suvining shurligiga nisbatan 20 marta ortik buladi. Laguna yotkiziklari asosan ikki xil buladi. Kirgok buylab chiganokli kumlar, tuzlar va gipslar yotkiziladi, markaziy kismida organizm koldiklari bilan tuyingan illar yotkiziladi. Laguna yotkiziklari uzining xosil bulish xususiyatlariga kura dengiz fatsiyasidan kontinental fatsiyaga utuvchi xisoblanadi.
Suv bilan tuldirilgan okean, dengiz va kurfazlar bilan boglanmagan xavzalar kullar deyiladi. Kullarning ishgol kilgan maydoni bir necha gektardan un ming kvadrat kilometrlargacha, chukurligi esa 10 sm-lardan bir necha ming metrlargacha uzgarib turishi mumkin. Kullar turli balandliklarda joylashadi. Masalan, Kaspiy kuli-dengizi dengiz satxidan 28 metr pastda va Pomirdagi Sarez, Yashilkullari esa dengiz satxidan 3600 metr balandlikda joylashgan. Kullarning maydoni, chukurligi va joylashishi buyicha bir-biridan fark kilishi kul chukurliklarining xosil bulishi xilma-xilligi bilan boglik. Kul kotlovanlari tektonik jarayon, muzliklarning faoliyatidan, uchgan vulkonlar krateri, daryoning uzanlarida va dengizning faoliyatidan xosil bulishi mumkin. Kullar suvining almashish xarakteriga kura okar va okmas kullarga blulinadi. Okar kullarda suvining tuz tarkibi doimiy uzgarmas buladi. Okmas kullarda suvlarining tuz tarkibi, daryoning kuyilish joyidan uzoklashgan sari uzgarib boradi. Masalan Balxash kulida Ili daryosining kuyilgan erida suv chuchuk, shimoliy va sharkiy kismida esa shur. Kullardagi faoliyat dengiz faoliyati bilan uxshashdir. Fakat geologik jarayonlarning kullardagi kulami nisbatan kichikdir. Kullarda xam dengizga uxshash daryo suvi tashib keltirilgan chukindilar bilan bir katorda kimyoviy yoki biokimyoviy chukindilar yotkiziladi. Okmas kullarda buglanish ta`siridan kup mikdorda kimyoviy chukindilar tuplanadi. El`ton va Boskunchok kullarida juda kup xajmda natriy va kaliy tuzlari tuplangan. Kupincha gips va kal`tsit, ayrim vaktlarda temir rudasi minerallari va boksitlar yotkiziladi. Organik chukindilardan kullarda chiganokli oxaktoshlar va diatomitlar yotkizilgan buladi. Kullar uchun mexanik chukindilardan tashkari organik il-sapropellar xarakterlidir. Ulik organizmlar, kul tagiga yotkizilib buziladi va kislorodsiz sharoitda chiriydi uglevodorodga boy organik ilni xosil kiladi.
kismida suvsevar usimliklar xosil buladi. Ulayotgan usimliklar suv ostiga chukadi va asta-sekin chiriy boshlaydi. Kulning asta-sekin sayozlanib borishi bilan usimliklar kirgokdan kul markaziga karab surilib boradi. Kul tagiga chukib asta-sekin kulni tuldirib boradi va botkoklikni xosil kiladi. Botkokliklar er osti suvlari satxining xar doim yoki uktin-uktin kutarilib turishi xisobiga xam xosil buladilar. Botkokliklar ozukalanish sharoitiga va usimliklarning turiga kura balandlik erlardagi va pastkam erlardagi turlariga bulinadi (23-rasm). Pastkam erlardagi botkokliklar er rel`efining chukurlashgan kismlarida joylashadi va yassi yoki bukilgan yuzaga ega buladi. Ularning ozukalanishida atmosfera yoginlaridan tashkari sizot va daryo suvlari katnashadi. Xosil bulgan torf jinslari kam kaloriyali va uzidan kup kul ajratadi.
Ular asosan atmosfera yoginlari xisobiga ozukalanadi. Atmosfera yoginlari chuchuk bulganligi uchun bunday botkokliklarda asosan zamburuglar usadi. Zamburuglarning chirishidan xosil bulgan torflar yukori kaloriyali va kam kul xosil kiladigan buladi. Birinchi va ikkinchi tur botkokliklaridan tashkari oralik toifadagi botkokliklar xam mavjud. Ularga pastkam va balandlik erlarga joylashgan botkokliklarning xususiyatlari xarakterlidir.
49 49
A- dungliklarda joylashgan botkokliklar; B-pastkamliklarda joylashgan botkokliklar; V-oralik rel`efga joylashgan botkokliklar.
50 50 6-Bob. Geoxronologiya. er pustining rivojlanish tarixi tugrisidagi asosiy ma`lumotlar. Geologik xaritalar va kesimlar
1-Ma`ruza er pustining geologik tarixini urganish usullari 2-Ma`ruza Geologik xaritalar va kirkimlar Nazorat uchun savollar
er pusti xosil bulgan vaktidan boshlab uning rivojlanish tarixi va konuniyatlarini tarixiy geologiya fani urganadi. er pustining rivojlanish tarixini urganish kuruvchilar uchun nixoyatda muxim bulgan tog jinslarining xossalarini, ularning yotish va tarkalish sharoitlarini aniklashga imkoniyat yaratadi.
tartibga keltirib geologik xodisalarning sodir bulish tartibini urnatish (geoxronologiya) dan iboratdir. Geoxronologiya nisbiy va mutlak turlarga bulinadi. Nisbiy geoxronologiya tog jinslari xosil bulishining va geologik xodisalarning nisbiy uzluksizligini, mutlak geoxronologiya esa, u yoki bu geologik xodisalar va tog jinslari kachon xosil bulganligini aniklashga va vakt birligida ifodalashga imkon beradi. Tog jinslarining nisbiy yoshini aniklash uchun jinslarning tarkibi, tuzilishi, katlamlanish tartibi, yotish sharoiti, katlam yigindilarining xususiyatlari, uziga xosligi, fizik xossalari, xayvon va usimlik koldiklarini urganishga asoslanadi. Shunga muvofik tog jinslarining nisbiy yoshini aniklashning bir necha usullari mavjud. Stratigrafiya usuli tog jinslarining nisbiy yoshini aniklash uchun ularning katlamlanish tartibining ketma-ket, uzluksiz sodir bulishiga asoslanadi, ya`ni xar bir ostki katlam undan yukorida joylashgan katlamga nisbatan kadimiy xisoblanadi. Bu usul katlamlarning yotish sharoiti uzgarmagan xolda bulgan maydonlarda kullanilishi mumkin. Tektonik xarakatlar faol rivojlangan xududlarda, ya`ni jins katlamlari burmalangan, uzilgan, surilgan erlarda bu usuldan foydalanish murakkablashadi. Petrografik usul tog jinslarining mineral tarkibini urganishga asoslanadi. Agar geologik kesimlarda bir xil mineral tarkibga, strukturaga, teksturaga, xosil bulish sharoitiga ega bulgan jinslar kuzatilsa, (masalan, oxaktosh yukorisida gillar, gillar ustida alevrolitlar va x.k.) bu tog jinslarini bir vaktda (bir tarixiy davrda) xosil bulgan deb xisoblash mumkin. Bu usul bir-biriga yakin joylashgan kesimlarda yaxshi natija beradi. Uzok masofada joylashgan kesimlarda teng yoshdagi jinslar xosil bulish sharoitiga kura turlicha xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Bundan tashkari turli yoshdagi tog jinslari bir xil petrografik tarkibga ega bulishlari mumkin, chunki er yuzida turli davrlarda uxshash sharoitlar kaytarilishi mumkin. Okibatda esa tog jinslarida uxshash belgilar xosil bulishi mumkin. Bu usuldan magmatik va metamorfik jinslarining nisbiy yoshini aniklashda xam foydalaniladi. Tektonik usulning asosida tektonik xarakatlar katta maydonlarda bir vaktda sodir buladi degan tushuncha yotadi. Katta kalinlikdagi jins katlamlari orasida bir-birlaridan nomuvofik yotish burchaklari bilan fark kiladigan kichik katlamchalar ajratiladi. Sungra turli kesimlarda, teng yoshli, yotish burchaklari nomuvofik kalin katlamlar orasida kichik katlamchalar ajratilishi (24,25-rasmlar) mumkin. Bular teng yoshdagi jinslar deb xisoblanadi. Lekin oxirgi ma`lumotlarga kura tektonik xarakatlar bir vaktda sodir bulmasligi va turlicha tezlikga ega ekanligi aniklangan. Natijada jins katlamlari er yuziga turli joylarda va turli vaktlarda chikadi, turli darajada yuviladi, sungra esa bu erlarning bukilishi natijasida turli yoshdagi chukindi jinslar yotkiziladi, ya`ni chukindi yotkizish yuzasi xamma erda teng yoshda bulmaydi. erlarning kaytadan bukilishi katta maydonlarda bir vaktda sodir bulmaydi, ya`ni chukindi yotkizish xam xar xil vaktda boshlanadi.
|
ma'muriyatiga murojaat qiling