В. А. Мирбобоев


МАТЕРИАЛЛАРНИНГ ЭЛЕКТР ВА МАГНИТ ХОССАЛАРИ


Download 1.63 Mb.
bet20/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

МАТЕРИАЛЛАРНИНГ ЭЛЕКТР ВА МАГНИТ ХОССАЛАРИ

Электр машинасозлиги, электр энергиясини ишлаб чи^иш, радио ва электротехника хамда бошк;а шунта ухшаш саноатда куплаб махсус материаллар ишлатилади. Бу материаллардан самарали фойдаланиш учун уларнинг махсус хоссалари, яъни электр утказувчянлиги. магнит ва бошца хоссалари дагида маълумотга эга булиш керак.
Материал узидан электр токини яхши утказиши учун ток зарядини ташувчи заррачаларга эга булиши керак. Материал- лардаги электр заррачасининг кучиб юришита курсатиладитан Каршилик материалнинг электр каршилиги дейилади. Мате- риалларнинг электр утказиш хусусияти махсус назария сика­ли тушунтирилади.
К,аттик жисмларнинг мувозанат холатида электронлар ник бир энергияга эга булади. Металларнинг электр утказувчанли- ги атомлардаги эркин электронларнинг харакатига боглик- Температуранинг ортиши билан бу электронларнинг харакати ортади, яъни металлнинг электр каРшилиги ортади. Абсолют ноль температурада электрон харакатдан тухтайди, демак, электр утказувчанлик фа^ат материалнинг кристалл тузили- шига боглик булади. Масалан, баъзи материаллар узи учун хос булган критик температурагача совитилганда ута утказув- чанликни намоён килади.
Узгарувчан токка курсатилаётган царшплиг тА'ла харши.шк деб аталади, чунки хаР канДал утказгич бунда актив карши- ликдан ташцари индукцион ва хажмий кгршиликка эг -бхлиб, улар j?3 навбатида электр ва магнит майдонларини м-ш ки­лади. Ток йуналишининг узгариш тезлиги ортиб бориши билан царшилик хам ортиб боради, чунки ток утказгичнинг юза кис- мида тупланган булади.
Материалларнинг электр царшилиги солиштирма элект' карт:: лик билан ифодаланади: ? = k-S L, бу ерда k — электр царшилик; S —намуианинг кундаланг кесим юзаси (мм2); L — намуна узунлиги (мм). ,'Леталлар учуг бу форму­ла цуйидагичадир: рт = р,.( 1 ®рТ), бу ерда рт ва р0 —материал-
нинг маълум температура (Т) ва абсолют температурадаги солиш­тирма электр каршилиги; а.[(Др Д1Д1 р0)] —электр каршиликнинг температура козффициенти; До — солиштирма электр царшиликнинг Т температура узгаргандаги ктймати.
Диэлектриклардаги ток хажм ёки юза буйлаб о^ади. Шунинг учун ^ажм буйлаб оцувчи токнинг солиштирма каршилиги рр (ом-м), юза буйлаб сцувчи токипнг солиштирма каршилиги (ом) билан ифо­даланади.
Солиштирма царшиликка тескари булган катталикка солиштир­ма электр утказувчанлик деб аталади. Утказгичлар учун солиштир­ма электр утказувчанлик и — Ю’-^-Ю’ (ом-м)-1 га, ярим утказ- гичлар учун а = 10~‘-у-10’ (ом. м)-1 га ва дитлектриклар учун а = lb-lG-y 10s (ом-м)-1 га тенг.
Солиштирма электр ^аршилик ва солиштирма ^’тказувчан- ликларни хусусиятларини улчаш давлат стандартлари билан белгиланади. Масалан, 1\атти^ диэлектрик материаллар улча- мн 6433.2—71 ГОСТ, суюц диэлектриклар улчами sea 6581—75 ГОСТ давлат стандартлари билан белгиланади.
Ташки электр майдои таъсирида диэлектриклардаги электр зарядининг силжишпга диэлектрикнинг ^утблаяиши (поляриза­ция) деб аталади. Силжиган зарядлар ташки электр майдони- га кзрши майдонни хосил килади. Диэлектрикларяинг 1\утбла- ниши диэлектрикдаги кимёвий богланишларнинг хусусиятига боглпкдир. Электронларнинг силжиши натижасида атом ва ионлар бир-бирларидан маълум масофада турган 2 хил ишо- рали икки заряднинг туплампга айланиб, диполларни хосил ци- лади.
Электр диполларинипг асссий хусусияти сифатида диполь мо- ментп цабул килинган:
P=q-Z.
Бу "да q—диполь заряди; Б—зарядлар орасидаги масофа, яъни диполь елкаси.
Диполь моменти диполь уци буйлаб, манфий заряддан мусбат зарядга томои йуналади. Материалнинг хажм бирлигига эга булган диполь моменти ёки ^утбланиш вектори диэлектриклар-

Download 1.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling