В. А. Мирбобоев


МАТЕРИАЛЛАРНИНГ ТЕХНОЛОГИИ ХОССАЛАРИ


Download 1.63 Mb.
bet22/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

МАТЕРИАЛЛАРНИНГ ТЕХНОЛОГИИ ХОССАЛАРИ

Машина воситаларини тайёрлашда мавжуд материаллар­нинг цайта ишлаш имкониятлари цандай даражада эканлиги материалнинг технологик хоссалари дейилади. Материалнинг бундай хусусиятларини билган ^олда машина воситаларини ясашнинг технологии жараёнларининг лойи^аларини тузиш усулларини танлаш мумкин. Асосий технологик хоссаларга ке- сиб ишлаш, босим остида ишлаш, материалнинг суюц ^олдаги хусусиятларидан фойдаланиш, пайванд чок олиш имкониятла­ри, деформацияланиши хамда исси^лик таъсирида шаклнинг уз геометрик уцини сацлай олиш хусусиятлари ва шунга ух- шаш бошца хусусиятлар киради.
Кесиб ишлашда материални кесиб ишлангандаги махсулот- нинг сифатигина эмас, балки кесиб ишлаш жараёнининг сама- радорлиги, ишланган юзанинг микрогеометрияси, махсулот геометрии улчамларининг ани^лик даражаси, кесувчи асбоб- нинг тургунлик даражаси, кесиш тезлиги, кесиш кучлари, ^и- ринди турлари хисобга олинади. Материалнинг кесиб ишлашга ярсклилигини ани^лаш учун юкорида айтилган курсаткичлар- ни эталон 1\илиб олиш керак.
Босим остида ишлашда намунанинг пластик деформацияла- ниш хоссаларидан фойдаланилади. Материалларни босим ос­тида ишлаш материалнинг турига ^амда уларни цайта ишлаш усулига боглик. Масалан, материалларнинг эгилиш хусусияти 14019—80 ГОСТ стандартга биноан аницланади. Металларнинг эгилиши натижасида хосил булган биринчи нуцсонлар—дарз кетиш, эгилиш бурчаклари шу стандартга биноан аникланади. Агар маълум кучланиш таъсирида бундай емирилиш, ^атлам кучишлар содир булмаса, намуна синовдан утган хисобланади. Юпца (лист ёки лента) материални си^иб чицариш усули би­лан синаш 10510—80 ГОСТ давлат стандартига тугри келиши керак. Синашдаги деформация жараёнида оциш бошланмас- дан намунада маълум уйма (лунка) ^осил булади. Материал­нинг емирилмасдан ^осил булган уйма улчамига ^араб мате­риалнинг синалганлиги xaiSHAa хулоса чи^арилади. Махсус улчамларда жуваланган материалларнинг чукиш хусусиятла­рини синаш учун 8817—80 ГОСТ давлат стандарти белгилан­ган. Маълум улчамдаги намунага си^адиган куч таъсир этти- рилса, намунанинг буйи ^ис^аради. Бунда намунада дарз
;уссил булмаса, емирилиш ёки кис.мларнинг кучиши содир бул- аса, материал ш.новдан утади.
Машинасозликда деталлар борган сари купршу кукуй ^олат- даги материаллардан тайёрланмокда. Шунинг учун хам ку­куй материалларнинг хусусиятларини ^ам аниклаш керак. масалан, бундам материалларнинг кукун холдаги оруувчанлиги, зичлана олиши хамда шакл кабул цилиш хусусиятлари аниру- ланади. Материалнинг кукун холдаги оруувчанлиги 20899—75- ГОСТ давлат стандартига жавоб бериши керак. Оруувчанлик деб маълум улчамга эга булган тешикдан варут бирлиги чида у :ишга улгурган масса (кукун) мирудорига айтилади. Бу ос­са кукундан маусулот ясалаётганда жуда мух.имдир, яъни кап­ча варут ичида колип тула булиши анируланади. Колиплардаги кукунга босим берилганда кукун руалинлигининг камайишига руараб зичланиш хусусияти аникланади. Босим остида ишланган кукун материалларнинг руолип шаклини тулдириб олишига руа- раб, шаклланр.ш хоссаси аникланади. Кукун материалининг бу хоссалари 252од—82 ГОСТ давлат стандарти билан белгила­нади.
Суюк. материалнинг окувчанлиги деганда сукну металлни маълум шаклдаги руолипга рууйилганда намоён буладиган ху­сусиятлари тушунилади. Суюк холдаги оруувчанлик материал­нинг кимёвий тузилишига, температурага хамда руовушоруликка ва колип материалининг хусусиятларига боглик булади. Бун- дай хусусиятлар тажриба асосида аникланади. Сукну металл руолипларга куйилгандан кейин руэтиш (кристалланиш) нати­жасида чукадл. Бу хусусият суюк металл хажми билан гуотган металл хажми орасидаги фарру билан улчанади. Худди шу усул билан металларнинг чукиш коэффициентлари анируланади.
Материалларнинг пайванд чок хосил руилиш хусусияти де­ганда, чокнинг ишлай олиш хусусияти тушунилади. Бунда пай- вандланган материалнинг сифати асосий материал сифатига ухшаш булиши керак. Пайванд чокнинг хусусиятларини асосий материал хусусиятларига солиштириш билан синаб курилади. Пайвандланган .маусулотларнинг механик хоссалари 6996—66 ГОСТ билан белгиланади, пайвандлаш ёйи уамда кавшарлаш 13585—68 ГОСТ билан белгиланади. Пайванд чокнинг турлари (чокнинг шакли) .уам 7512—82 ГОСТ давлат стандартига эга. Пайванд чокнинг узору муддатга чидай олиши (ишлай олиши) 10145—81 ГОСТ давлат стандарти билан белгиланади.
4-б о б. МЕТАЛЛ АСОСИДАГИ ЦОТИШМАЛАРДАГИ ФАЗА
УЗГАРИШЛАРИ

Тоза металларнинг механик хоссалари улар асосидаги му- раккаб бирикмаларнинг хоссаларига руараганда анча ёмон бу­лади. Шунинг учун эуам техникада тоза металларга Караганда
уларнинг ^отишмалари купроц цулланилади. И^тисодий жи- ^атдан ^ам тоза металларга Караганда ^отишмаларни цуллаш фойдалироцдир, чунки тоза металлни олиш г;ийин, таннархи юцори, хомашё захираси ^ам чегараланган.
Металл ^отишма деганда бир элемент асосида бир неча эле- ментларнинг узаро аралашмасидан ^осил булган жисм тушу­нилади. Шу жисмни ташкил ^илувчи кимёвий элементларга унинг ташкил ^илувчилари (компонентлари) деб аталади. К,о- тишма бир жинсли (бир фазали) ёки куп жинсли (куп фаза- ли) булиши мумкин. Фаза деб жисмнинг бир жинсли цисмига айтилиб, у уз чегарасига эга, цачонки юза чегарасидан утил- ганда хоссалар кескин узгаради. Мураккаб жисмдаги фазалар йигиндиси материал тузилишини (структурасини) хосил ки- лади.
Фаза ва тузилишларнинг мувозанати ташци му.\ит таъсири- га боглик булади хамда температура-компонентлар концент- рацияси диаграммаси билан ифодаланади.
К,отишмаларни ташкил цилган компонентларнинг со- нига ^араб, бир компонент- ли ёки куп компонентли ко- тишмалар булади. Фазалар- нинг сонига караб эса бир фазали ёки куп фазали ко- тишмалар булиши мумкин.

Download 1.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling