В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

М. Ибрагимова
ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР СУЛОЛАСИНИНГ 
УЗБЕК ЭТНОГРАФИЯСИ ТАРИХИ 
РИВОЖИГА КҒРСАТГАН ТАЪСИРИ
Элатлар ва халқларнинг найдо булиши ва шаклла- 
нишн, тилн, урф-одатлари, моддий, маъкавий, маданнят 
узоқ тарихий даврни қамраб олади. Узбек зтнография- 
си тарнхнда йўқолиб кетган халқ ва элатлар, узоқ ўт- 
мишдаги этник жараёнлар, маиший турмуш, маънавий 
мадаиият қолдиқлари, қадимий .эшосларимизнинг аж- 
додлари этнографик жнҳатдан кам ўрганнлган. «Утмиш- 
да Шарқ мамлакатларида қўнн-қўшнилар билан сама- 
рали савдо-сотнқ муносабатларинн ўрнатиш, уларга 
қарши муваффақиятли урушлар олнб бориш ёки жид- 
дий дипломатик алоқалар ўрнатиш учун даставва.т эт- 
нографнк маълумотларга эга бўлиш зарур эди’.
Кўплаб ҳудудларнн, мамлакатларни ва туб ерлн кўп 
сонлн уруғлар ва этносларни ўз нчига олган йирик им-
1 
Қаранг:
Ж а б б о р о в И . Узбек халқи этнографияси. 
Тош- 
кент: «Уқитувчи». 1994, 21-бет.
79
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

перияга асос солган Амир Темур ўз империясини тузиш- 
га киришар экан, аввало ҳар бир халқнинг, элатнннг 
урф-одатларига, анъаналарига, динига чуқур ҳурмат ва 
эътибор билан қаради. Амир Темур ўз салтанатини мус- 
таҳкамлашга киришар экан, ўлкаларда халқнинг кек- 
салари, олимлари билан алоқа боғлайди. «Ҳар ернинг 
табиати, ҳар эл ва шаҳарнинг расму одатлари, мизожи- 
дан воқиф бўлиб турдим. Ҳар бир мамлакатнииг аҳволи- 
ни, сипоҳу раият кайфиятини, туриш-турмушларини, қи- 
лиш-қилмишларини, булар 
ўрталаридаги 
алоқаларни 
ёзиб менга билдириб туриши учун диёнатли, тўғри қалам- 
ли кишилардан ахборнавислар белгиладим»2. Темур ана 
шундай давлат тадбиридаги муҳим кўрсатмалари асо- 
сида ерлн аҳолн тўғрисида маълумотлар йнғиш, шаҳар 
ва қишлоқ аҳолиси тўғриснда қимматли маълумотлар 
тўплашга жуда кенг имконият очиб беради, диний ма- 
росимларни, урф-одатларни назорат этадиган «мухта- 
сиб»лнк мансабларини ҳам жорий этади3.
Саёҳатчнлар мусофирларга катта имкониятлар бе- 
риб, қўшни давлатлар билан ҳар томонлама алоқаларни 
мустаҳкамлаш учун географик, этнографик маълумотлар 
бериб туришларини талаб қилган.
Ҳар бир мамлакатга ва диёрга еавдогарлар, карвон- 
бошилар тайинладимки, улар қаерга боришмасин, Хи- 
той, Хутан. Чиллу Мочин, Ҳнндистон, Араб мамлакатла- 
ри, Миср, Шом, Рум, Жазоир, Европа; у ерларнииг на- 
фис матолари ва муносиб туҳфаларидан келтнришснн* *.
Амир Темур томонидан амалга оширилган ана шу 
тадбирларнинг барчаси қудратли марказлашган давлат- 
ни йирпк маданият марказнга айлантирди.
Амир Темур ва унинг ворислари яшаган даврда йи- 
рик тарихий, географик, этнографик қимматга эга бўл- 
ган асарлар ёзилди. Уша даврда яшаган ва сарой та- 
рихчиси бўлган Ҳофизи Абру «Зубдат-ат-таворих» («Та- 
рихлар қаймоғи») номли асарларпда Мовароуннаҳрга 
оид этнографнк маълумотлар келтпради, айрнм шахар- 
лар, туманлар тўғрнсида ҳикоя қилади, Бухоро ахоли- 
синннг турмуши, машғулотларп тўғрисида, Кеш (Шаҳ- 
рисабз) ҳақида, Самарқанд ҳақида киммаглп маълу- 
мотлар бор. Ҳофнзи Абрў томонидан йирик дунё хари- 
таси ҳам яратилиб, у Беруний ва Нажиб Бакрон карто- 
график анъаналарини давом эттирган. 1419 йилда Хуро-
3 Қаранг: