В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

14 
Узбекнстон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим ва- 
зирлиги ташқи алоқадар Бош бошқармаси жорнй архиви. 
Ҳ уж - 
жат: «Туркия университетларида 1995— 1996 ўқув йилида таҳсил 
олаётган талабалар ҳақида ҳисобот», 1-бет; Ҳуж ж ат: «О б обучеиии 
студептов из Турции в учебннх заведепиях Узбекистана». С . 1. 
76
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нома», Ҳакимхон 
Тўранинг «Мунтахаб 
ут-таворих», 
«Тазкират ул-хавотун» («Хотинлар тазкираси» ва «Ма- 
шоҳир уннисвон» («Машҳур хотинлар») каби асарлар- 
да қимматли маълумотлар берилган. Соҳибқирон Амнр 
Темурнпнг севикли хотини Сарой Мулк хоним ўз за- 
монасининг юксак идрок, фаросатли, тадбнркор ва ақл- 
заковат соҳибаси, ҳусн-латофат эгаси, ватанни севгув- 
чи, мамлакатнинг снёсий-ижтимоий, 
иқтисодий,- мада- 
нпй ҳаётидан яхшигина хабардор бўлган, салтанат иш- 
ларнда доно маслаҳатлари билан қатнашиб турган аёл 
бўлгап. Соҳибқирон Амир Темурнииг ҳарбий юрпшла- 
рпда Сарой Мулк хоним кўпинча бирга юрган. Тарнхий 
маълумотларга қараганда Сарой Мулк хоним салтаиат- 
ни бошқаришда вужудга келган айрим муаммоларни 
ҳал қилншда ўзининг оқплона маслаҳатларн билап фаол 
қатнашган.
Амир Темур саройида жорий қмлинган тартибга кўра, 
чет эллик элчиларни қабул қилиш маросимларида ҳукм- 
дор ёнида хотннлари ҳам иштирок этишган. Испания 
қироли Генрих 1П нинг Самарқанд ҳукмдорп Амир Те- 
мур ҳузурига юборган элчнси Рюи Гонзалес де Клави- 
хонинг ёзишича, 1404 йил 8 сентябрь куки Амир Темур 
Самарқанд четидаги «Днлкушо» боғнда элчиларни қа- 
бул қилади. Клавихонинг ҳнкоя қилишича, қабул ма- 
росимида ҳукмдор Темурнинг ёинда С.арой Мулк хоннм 
бошлиқ бошқа хотннлари ҳам юзларига парда ташлаб 
ўтирганлар.
Амир Темур Сарой Мулк хонимдан фарзанд кўрма- 
ган. Аммо соҳнбқирон ўз ўғли Шохрух Мирзони, суюк- 
ли набиралари Муҳаммад Султон Мирзо, Ҳалил Султон 
Мирзо, Улуғбек Мирзо ва бошқаларни бевосита зукко 
Сарой Мулк хоним тарбияспга топшнрган эдн. 
Амнр 
Темур ва Бибихоним вафотидан кейин ҳам темурий ма- 
ликалар бу анъанани давом эттирднлар. Шоҳрух Мнр- 
зонинг суюкли катта хотини Улуғбекнинг онаси Гавҳар- 
шодбегпм юксак дид-фаросатли, сухандон, бир сўзли — 
қатъиятли, беназир аёл бўлган.
Табиатан мутаносиб диндор Шоҳрух Мирзо кўп вақ- 
тини тоат-ибодат ва китоб мутолаасига сарфларди. Сал- 
танат, девон ишларини ўктам ва тадбиркор хотини Гав- 
ҳаршодбегим бошқарарди.
Ҳирот шаҳрининг иқтисоднй ва маданий юксалпшида 
Гавҳаршодбегимнинг хизмати беқиёс. Бу даврда Ҳирот- 
да ва мамлакатнинг бошқа вилоятларида қурилнш иш- 
ларини авж олднрди. М асжид, мадрасалар хонақоҳлар,
77
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мақбара, даҳма, мусофирхона, кўприк ва сардобалар 
қурдирдн.
Гавҳаршодбегимнинг кундошн малнка Милкат Оғо 
Ҳирот шаҳрида бир мадраса, «Дсрушшифо» номли ка- 
салхона. «Дорулҳадис» номли хонақоҳ, иккита ҳаммом 
ва шаҳардан саккиз фарсаҳ (тош) четроқда битта мад- 
раса, кутубхона ва мақбара қурдирган. Ҳиндистонда бо- 
бурийлар сулоласидан Шоҳ Жаҳоннинг хотини Аржу- 
мапд бону ўткир ақл-ндрок 
ва дид-фаросат соҳибаси 
бўлгап.
Аржуманд бону тез кунда тадбиркорлиги билан бо- 
бурийлар саройи ўртаснда катта эътибор қозонади. Шу- 
нинг учун бўлса керак, кўп ўтмай саройда Аржумаид 
бону — Му.мтоз 
Маҳалбегим 
(саройнинг 
кўрки) 
дея 
атала бошланган.
Аржуманд бонуга берилган ушбу ном 
унга 
шон- 
шуҳрат келтириб жаҳонга машҳур қилди ва номи та- 
рих саҳифаларига кўчди. Ҳиндистондаги Агра шаҳрида 
қурилган «севги ва вафо» қасри бўлган улуғвор мақ- 
бара Мумтоз Маҳал бегим бошига кийдирилган тож 
рамзида «Тож Маҳал» деб атадилар. Мумтоз Маҳал 
бегимнинг қизн Жаҳон Оро бегим онаси ишини давом 
эттирди. У ҳам бобокалони Бобуршоҳга ўхшаш меъмор- 
чилпк, ободончилик ишларига қизиқиш ва ҳаваси катта 
эди. Аграда қурилган жомеъ масжидининг тархи (лойи- 
ҳа) Жаҳон Оро бегимнинг қаламига мансубднр. У Деҳ- 
ли, Сурат, Амбола, Беҳал ва Панилат шаҳарларида кар- 
вонсаройлар қурдпрди. Лохурда эса оромбахш катта 
бог бунёд эттирдн. Жаҳон Оро бегим мамлакатдагн ға- 
рибу ғурабо ва фақирларга моддий ёрдам 
уюштириб, 
камбағаллар учун уй-жойлар қурдирди. Шунингдек, 
Кашмирда «Пари Маҳал» 
(Парилар саройи) 
номли 
ажойиб боғ барно қилди. Шаҳдхонободда Алимардон- 
хон апнғнни қаздириб, нақшкор ҳовуз қурдирди. Жаҳон 
Оро бегнмнииг нлм-фан бобида ҳам қалам тебпагганп 
тарнхдан маълум. Унинг «Рнсолайи соҳнбия» (Дўстлик 
ҳақида рисола) асари мавжудднр. Жаҳон Оро бегим 
гарчи шоҳ қизи бўлса-да, табиатан камтар ва олий хим- 
матлилиги туфайли бойлик ҳамда шон-шуҳратларга қи- 
зиқмаган. 1681 Гппда олтмнш етти ёшида вафот этди. 
Унн Дехлидаги зарзари Бахш қабристонига дафн эта- 
днлар. Жаҳон Оро бегим қабр тошига «Яшил майсадан 
ўзга ҳеч кнм қабримнн ёпмасин, токи ғариблар қабрини 
ёпмоқ учуп шу гиёҳнинг ўзи кифсядир», деб ёзиб қўйил- 
ган. Ҳар ҳолда бу ёзув унинг васнятига мувофиқ ёзил- 
78
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган бўлса керак. Заҳиридднн Муҳаммад Бобуп подшоҳ 
нинг панневараси Абу Зафар Муҳийидднн Муҳаммад 
Аврангзеб (тахт безаги) Оламгирнннг қизн Зебупннсо 
бегим ҳам ўз замонасининг оқнла аёлларидан бўлган. 
Зебунннсо бегим араб-форс тилларини, фиқҳ (қонуншу- 
нослик), мантиқ, фалсафа, тарих фанларинн пухта ўз- 
лаштирган. У олнмларга, шоирларга ва санъат аҳлла- 
рига ҳомийлик кўрсатпб, уларга маош тўлаб турган. 
«Олами Ислом» тазкирасидаги «Зебуннисо бегим отасн 
ҳукмдорлнк билап қозона олмаган шуҳратни илм ва 
одс б бплан қозонган» деб ёзнлган жумлалари фикри- 
мизни тасдиқлайди.
Зебупнисо бегим бир қатор шогирдпешаларнн ҳам 
илм, одоб бобида тарбиялаб камолатга етказган. Шарқ- 
нинг машҳур шонри Мирзо Абдулқодир Бедил ўз қизи- 
ни Зебуннисо бегим тарбиясига топширган. Натижада 
V кнши ҳам шоиралнк даражаспга етпшган.
Умуман олганда, Темур ва темурийлар даврнда қўл- 
га кнритилган муваффақиятларда темурий маликалар- 
нипг ҳам муноснб улуши бор деб бемалол фахр билан 
айта оламнз.