В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

Ю. Ю. Валиқулов
АМИР ТЕМУР СИЕСИЙ ҚАРАШЛАРИ ҲАҚИДА
Амир Темур Урта Осиё ва жаҳон тарихида муҳим 
ўрнн эгаллайди. Унинг империяси мегараларн Хнтой де- 
воридан Урта Ер депгизигача ва Еолга дарссинннг қпр- 
ғоқларидан то Ҳиндистонгача бўлган катта маконнп ўз 
ичига олган. Ана шу буюк салтанатни идора қплиш 
учун Темур ўзинннг махсус ҳарбпй, иқтнсодий, спёсий, 
ғоявий ақпдаларннн ишлаб чиқиб, уларга қаттиқ рноя 
қилган буюк зотднр. Энг аввало ўзпга энг яқин бўлгап 
Чигатой ва Барлос қабплаларидаи иборат бўлгап ншонч- 
ли, мустаҳкам қуроллапган «Ҳарбий гвардпя» тузган. 
Уларга барча имконпятларпи яратган. Шунинг учун бу 
ҳарбий қисмлар унииг асосий таянчп бўлган. Улар бар- 
ча солпқлардан озод қилинган, яхиш, ҳосилдор ерларга 
эгалик қмлгаплар. 1емурга зарур бўлганда ҳеч нарса- 
ни аямаганлар. 
“
Амир Темур ўз фаолиятнда млҳаллип бон феодал- 
ларга қаршп чиқпб, ўрта ҳол ҳунармандлар ва савдо- 
гарлар, шаҳар аҳолисн ва уларнпнг оқсоқолларнга таян- 
гап, устакор, буюк мақсадни амалга ошпрувчи стратегик 
ва тактик усуллардан фойдалападнган саркарда эдн. 
Халқ халоскорлари — сарбадорлар қўзғолони пешвола- 
рп, шу жумладан Мавлонзода бплап ҳам мустаҳкам ало- 
қада бўлган ва уни ўлнмдан сақлаб қолгап.
Бутуп умри давомпда нслсм динига таяниб, Қуръонн 
Карпм шариат қоидаларига қаттпқ риоя қилдп, ўз пир- 
лари — шайх Шамсиддин Кулол, Сайпд Барака ва Зай- 
ниддин Тайободийларга ҳомийлик қилиб, уларга имтиёз- 
лар бсрган ва кўрсатмаларига амал қилгаи йўлбошчи 
ҳам эдн. Баҳоуддпн Нақшбанд таълнмоти ихлосманди. 
Имом ал-Бухорий ва Исо ат-Термнзнйларни ҳам ҳурмат 
қиладиган ихлосманд инсон сифатпда тарихда намоён 
бўладп.
Амир Темур ўз давлатини мустаҳкамлаб, ўз навба- 
тида жаҳои давлатларида бЎлаётган ҳодисалардаи му- 
фассал хабардор бўлнб турадиган, уларпипг ичкн зид- 
днятларндап устакорлик бплан фойдаланадигаи тадбир- 
кор ҳарбий мутахассис эди. У Оқ Урда тахтнга даъвогар 
бўлган Тўхтамишхонни кейинчалик Олтин Урда хони 
бўлишпга кўмаклашди.
Соҳпбқирон боспб олган вилоятларни суюрғал сн- 
фатида ўзнпинг фарзандларпга, яқпн қариндош-уруғла- 
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рига ва ё ўша ернинг содиқ кншиларнга эгалик қилиш- 
га берар эди. Уларнинг садоқатини талаб қилар эди. 
Агар ўзининг дидига тўғрн келмайдпган иш тутнлса, 
шафқатсиз жазога тортар эди. Фикримизни тасдиғиучун 
1388 йили Хоразмга ҳужум қилиб, унн ер билан яксон 
қилган мисолни келтириш мумкин ёки 1395 йилда Тўх- 
тамишхонни тор-мор қилганини таъкидлаш жоиздир, 
Лммо Амир Темур Урта Осиёни ҳеч ким билан бўлма- 
ди. Бу ўлкани озод қилиш учун қарнйб ярим оламни 
забт этди ва тўплаган хазина-бойликлариии масжид, 
мадраса, ҳашаматли сарой, зиёратгоҳлар қурдириб, илм, 
фан, маърифатнинг ривожига зарурнй замин яратди. Са- 
марқанд, Бухоро, Шаҳрисабзни обод. қилишга зўр аҳа- 
мпят берди. Бу ҳақда Испания Сафири Клавнхо ўз эс- 
далнкларнда қайд қнлиб, ёзадиким: «Самарқанд шаҳ- 
рида тартибли равишда барча нарсаларни сотиш нмко- 
нияти йўқ эди. Шуникг учун Темур шаҳар ўртасидан 
катта кўча ўтказиб, нккн томопидан раста, дўкон-дўкон- 
чалар қуришга фармони олпй бердп».
Амир Темур дипломатик қопдаларга ҳам қаттиқ риоя 
қнладиган устакор давлат арбоби ҳам эди. Эрон, Тур- 
кия, Ҳиндистон шоҳ, султонлари бнлан қнлган муома- 
лалари бунга яққол мнсол бўла оладп.
Соҳибқирон кучли снёсатчи эканлнгининг бсиси — у 
биринчи навбатда халққа таянгап ҳолда давлатпи бош- 
қарарди. Уларни 
табақа ва тоифаларга (ўн иккита) 
бўлпб, давлат, салтанатнн бошқарар эди.
Уп пккй қоиданинг энг асосийларидан учинчиси: 
маслаҳат тадбиркорлик, фаоллик ва ҳушёрлик,. эҳтиёт- 
корлик билан бошқа давлатларни ўз имперпясига қў- 
шиб олгани ҳақида гап кетади.
Туронзамин сбҳибдорининг яна бир донолик спёса- 
ти — раият (омма) ҳолпдан ҳампша хабардор бўлиш- 
дир.
Ампр Темурнинг энг устун қўядиган сиёсий тамойил- 
ларидан бири — турк, тожик, арабу ажам халқларпни 
ўз папоҳига олиб, уларнн бнр байроқ остида муттаҳид 
этишдир. Дўстлнк қилган кишиларга мурувват, эҳсон, 
иззату икром ҳаққинн адо этган, ўз қилмишига пушай- 
мон бўлганларга мурувват кўрсатгсниднр.
Амир Темур сиёсий қарашлари Мустақил Узбекис- 
тсипинг бугуигл ютуқлари бплан ҳамоҳангднр. Ниҳоят, 
Мустақиллик шарофати туфайлп жонажоп Ватаиимиз 
тарпхида қонупий, мантиқкй ва зарурий ворислик бар- 
қарор этилдп. Энди яна адолат, ҳақиқат барча ишлари-
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

миз мезони бўлмоқда. Республикампз жаҳон ҳамжиҳат- 
лиғнда ўзига муносиб ўринни эгалламоқда. Ҳар бнр 
қўлга киритаётган ютуқларнмизда муҳтарам соҳибқи- 
рон руҳлари ҳамроҳ бўлмоқда.
Узбекистон Презнденти И. А. Каримов таъкмдлага- 
нидек: «Амир Темур номи тарихимиз саҳифаларидан 
қора бўёқ билан ўчирилди, унутишга маҳкум этилди. 
Мақсад халқимизнинг юрагидан миллнй онг, миллий 
гурур туйгусини йўқогиш, уни қарамлпкка, тобеликка 
кўндириш эди. Лекнн ўзбек халқи ўз аждодларинн, ўз 
баҳодирларинн унутмади, ҳамнша юрагида, қалб тўрн- 
да сақлади»'.