В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

Ҳ. Кичкилов
ЖАҲОНГИРЛАР ҲАМ ХАТО ҚИЛАДИЛАР
Тарихи тўрт минг йилга бориб тақаладиган туркий 
халқлар ўтмишига 
назар ташлар эканмиз, уларнниг 
доимо биргбирлари билан нисбатлашиб келганлиги та- 
ажжублантирадн кншини. Нега шундай бўлиб келган, 
бунинг сабабини қаердан изламоқ керак? Е уларнинг 
ҳиссиётлн миллатлар бўлганиданми ёки кичнк бир мақ- 
тов ва олқншдан кўкси кўкларга кўтарилиб ўзининг 
мардлигини исботлаш учун ҳар қандай жасоратга тайёр 
туришдек ишонувчанлигиданми? Меҳмондўст халқ деса 
уйининг тўрини душманга бўшатиб бериб. топганини 
унннг олдига қўйншдек соддадиллигиданми? Турк ҳукм- 
дорларннинг «дунё менга бўйсунса, мен уни бахтли 
қиламан» деювчи оламшумул давлат қуришдек жаҳои- 
гирлигиданми, ёки уларнинг бошқарувидаги этник ранг- 
баранглик охир-оқибатда ўша давлатларнинг тўқнашув- 
ларига сабаб бўлганлигиданми? Нима бўлганда ҳам 
Турк салтанатларининг парчаланишида тарихий объек- 
тив сабаблар билан бирга ички субъектив сабаблар ху- 
сусан, якка ҳукмронликка интнлнш ҳам маълум роль 
ўйнаган. Маълумки, гуркираб ўсган турк империялари- 
нинг деярлик ҳаммаси кўпинча ташқи кучлар зарбаск- 
дан эмас, балкн тахт учун талашишлар оқибатида шаҳ- 
зода ва султонларнинг ўзбошимчалиги сабабли инқи- 
розга юз тутганлар. Минг йиллар давомида бирликучун 
курашиб, бпрлашолмаган, ягона бир миллат сифатида 
шаклланолмай, аксинча, ўнлаб этник гуруҳ ва юзлаб 
уруғларга бўлнниб дунёнинг турли минтақаларига со- 
чилиб кетган туркларнм бир-бирнга ғпж-ғижлаш, ажра- 
тиб ташлаш сиёсатини нафақат Шарқдаги мухолифла- 
ри, балки шу билан бирга Ғарбдаги ғанимлари ҳам ус- 
такорлнк билан зимдан амалга ошириб келганлар.
Ғарб давлатлари ҳукмдорларииинг турк жаҳонгир- 
ларини бир-бири бнлан тўқнаштирнб қўйишдан кўзла- 
гаи биринчи мақсади турклар тобелигига тушиб қолиш- 
нинг олдини олиш бўлса, иккинчи мақсади келажакда