В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

Б. X. Қодиров
ИБРОҲИМ МУМИНОВНИНГ «АМИР ТЕМУРНИНГ 
УРТА ОСИЕ ТАРИХИДА ТУТГАН УРНИ 
ВА РОЛИ» АСАРИДА АМИР ТЕМУР 
ШАХСИНИНГ СРИТИЛИШИ
Ҳозирги кунимиз ўтмншимизнинг давомидир. Ҳар 
қандай жамиятнинг таг замини тарих билан чамбарчас 
боғлиқ. Инсоният ўз тараққиётн давомида ҳамиша улуг 
зотларнинг илми тафаккури, ақл-заковатидан баҳра- 
манд бўлиб келган, улар қолдирган буюк меросларндан 
ифтихор қилган. Узбек халқинннг ҳам шундай ифти- 
хорга лойиқ улуғ зотларп бўлгаи. Ана шуцдай улуғзот- 
лардан бири буюк давлат арбобн ва маърифатпарвар 
инсон Амир Темур ибн Тарағай Муҳаммад Баҳодирдир.
Узбекпстоннинг кўзга кўринган олимларпдан бнри 
академик II. Мўминов ўзинииг «Амир Темурнинг Урта 
Осиё тарихида тутган ўрнн ва роли» номли асарида. 
Амир Темур даврида яшаган ва кейинги асрларда яшаб 
ижод қилган тарнхчи олимларнинг. Амир Темур дав- 
датининг ички ва ташқп сиёсатнга ҳамда унннг шахсига 
берган баҳосини атрофлича очпб берган. Шунпнг билан 
бирга муаллиф. Амир Темур ҳақида ёзилган асарлар 
юзасидан ўз хулосасини берган.
II. Мўминов ўз асарида Амир Темур ўз фаолиятининг 
биринчи даврида барча ҳаракатпни Мовароуннаҳрда 
тушкунликка ва ҳалокатга юз тутган Чигатой улуси ўр- 
ннга бирлашган, марказлашган мустақил давлат тузиш- 
га қаратганлигини кўрсатиб ўтиб, ўша даврнинг кўзга 
кўринган тарихчиси Шарафуддин Али Яздийнннг «За- 
фарнома» асаридаги қуйидагн фикрларипи келтиради. 
Темур Мовароуннаҳрда хокимиятни ўз қўлига олгач, 
унинг дастлабки тадбнрларидан бири планли равишда 
қурултойлар ўтказиш бўлди1. Шарафуддин Али Яздий- 
нинг юқорида айтилгаи асарида Темур томонидан Қар- 
шида, Қорабоғда, Самарқандда ва бошқа жойларда ўт-
1 Ш а р а ф у д д и н А л и 
Я з д п й. Зафарнома У зФ А Шарқ- 
шуиослик институти қўлёзма фонди, № 4472.
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

казнлган қурултойлар ҳақида маълумотлар бериб, улар- 
га барча шаҳзодалар, бош амалдорлар, маъмурнй раҳ- 
барлар, ҳарбнй бошлиқлар ва аристократия вакиллари 
иштирок этганлигини ёзадп. Шундай қилиб, Яздийнинг 
асарида Темур томонидан чақирилган қурултойларнинг 
сикфий габиати, турк ва бошқа халқлар феодал олий 
табақасининг кенгаши эканлиги очиб кўрсатилади.
Шарафуддпн Али Яздийнннг маълумотига кўра, бу 
қурултойларда мамлакат давлатнннг хўжалик соҳасида- 
ги ҳамда ҳарбий аҳвол ҳақидаги энг муҳим масалалаои 
муҳокама этплар, мамлакат ва давлат учун зарурий 
ҳисоблапган ишларни бажарншда бирлашнб ҳаракат 
қилишга қаратилган қарорлар қабул қилинар, тадбир- 
лар белгиланар эди. У ўз асарида Темурнинг хислатла- 
рига катта баҳо берган. Шарафуддин Али Яздийнинг 
ёзишича, «Темурнинг хнслатларидан бири шу эднкп, у 
бирор масалаин ҳал этишдан олдин шу соҳанинг би- 
лимдон одамларн, олпмларн бплан маслаҳатлашар, сўнг 
копкрет қарор қабул қилар эди. Унинг олимлар биланқи- 
ладиган маслаҳатлари ҳар хил даражада ва турли шакл- 
ларда бўларди. Одатда, Амир Темур табииёт, матема- 
тика, астрономия, тарих фанлари вакиллари, адабиёт, 
тилшунослик нлми намояндалари, шунннгдек, геологня ва 
дип соҳасидагн машҳур одамлар билан шахсий суҳбат- 
лар ўтказарди. Бу суҳбатда ҳаётнинг муҳим масалалари 
тўғрисида Мовароуннаҳр ва Хоразмдан ташқари, Ол- 
тин ҳамда Оқ Урдаларни, Хуросон, Ҳиндистон, Эрон, 
Ироқ, Туркия, шунингдек, бутун Ғарб-Мағрпбни ўз ичн- 
га олган подшоҳликка оид ишлар ҳақида гап борарди2.
Шундай ҳам бўлган: Темур олимлар ва руҳопийлар- 
пинг мажлиспнн чақириб, унда одатдагидек нутқ сўз- 
лагап, мамлакатни, фуқароларни бошқаришда, турли 
хил иншоотлар ва жамоат бинолари қуришда унга олим- 
лар, фузалолар ўз маслаҳатлари билан кўмаклашишла- 
рипн сўрагаи.
Амир Темур барча фанларга қизиққан бўлиши билан 
бирга, бадиий адабиётга хусусан поэзияга доимо қизнқ- 
қан ва диққат бсрнб. ундан баҲрамапд ҳам бўлган.
Академнк Бартольднннг ёзишича, Темур ўз онатили 
турк-ўзбек тплпдан ташқарп форс-тожикчани ҳам му- 
каммал билган. Олим томонидан Урта Осиё тарихининг 
билимдони бутун дунёга таннқлн шарқшунос олим, 
академик В. В. Бартольднинг «Темур гўё Самарқанддан
46