V bob. Loyiha samaradorligini baholash

Real daromad darajasi = nominal foiz stavkasi - inflyatsiya darajasi /1 + inflyatsiya darajasi.


Eslatma,nominal ko‘rinishda xavfsiz bo‘lgan barqaror daromadli vosita real qiymatda ma´lum darajada tavakkalchilikni o‘z ichiga oladi. Misol uchun, bank omonatchilarga tavakkalsiz dollar yillik 8% foiz stavkasini taklif qilayotganini tasavvur qiling. Kelajakdagi inflyatsiya darajasi hozircha oldindan noma´lum bo‘lganligi sababli, ushbu bank hisobvarag‘iga pul qo‘yish real jihatdan xavfli bo‘ladi.


5.3. Belgilanmagan stavkaga ega bo‘lgan aktivlarning rentabelligi va unga ta´sir qiluvchi omillar
Foiz stavkalari - bu emitentning o‘z egalari oldidagi shartnoma majburiyatlari bo‘lgan qat´iy daromadli vositalar bo‘yicha va´da qilingan daromad stavkalari. Biroq, barcha aktivlarning ma´lum bir daromadlilik darajasi mavjud emas. Misol uchun, agar siz ko‘chmas mulk, qimmatli qog‘ozlar yoki san´atga sarmoya kiritsangiz, kelajakda aniq to‘lov kafolatlanmaydi. Keling, bunday xarakterdagi xavfli aktivlar bo‘yicha rentabellik stavkalari qanday o‘lchanayotganini ko‘rib chiqaylik.
Agar sizda oddiy aktsiya kabi o‘zaro qimmatli qog‘ozga sarmoyangiz bo‘lsa, investitsiya daromadingiz ikki manbadan keladi. Birinchisi, ushbu qimmatli qog‘ozlarni chiqaradigan kompaniya tomonidan aksiyadorga naqd pul shaklida to‘lanadigan dividendlar. Ushbu dividend to‘lovlari shartnomada ko‘rsatilmagan va shuning uchun ularni foiz to‘lovlari deb atash mumkin emas. Dividendlar kompaniyaning direktorlar kengashining qaroriga ko‘ra to‘lanadi.
Aktsiyador tomonidan qo‘yilgan kapitaldan daromad olishning ikkinchi manbai - aksiyador unga egalik qilgan davrda uning bozor narxining oshishi hisoblanadi. Ushbu turdagi daromad kapital daromadi deb ataladi. Agar aktsiyador ayirboshlash kursining pasayishidan zarar ko‘rsa, ular kapitalning yo‘qolishi haqida gapirishadi. Investitsiyalar rentabelligini aniqlash uchun ushlab turish muddati bir kun yoki bir necha o‘n yillargacha qisqa bo‘lishi mumkin.
Investitsiya qilingan kapitalning rentabelligi qanday o‘lchanayotganini ko‘rsatish uchun, aytaylik, siz aktsiyalarni har bir aktsiya uchun 100 dollardan sotib oldingiz. Bir kundan keyin bu aktsiyalarning narxi 101 dollargacha ko‘tarildi va siz ularni sotdingiz. Sizning kapitalingizning bir kunlik daromadlilik darajasi 1% ni tashkil etdi - har bir aksiya uchun kapital daromadi ($1) sotib olish narxiga ($100) bo‘lingan.
Endi siz sotib olgan aktsiyalaringizni bir yil ushlab turganingizni tasavvur qiling. Yil oxirida aksiyalar har bir aksiya uchun $5 miqdorida dividendlar hisoblanadi va aktsiya narxi $110 ga teng bo‘ladi. Shunday qilib, bir yil davomida qo‘yilgan kapitalning rentabelligi, r, quyidagicha bo‘ladi:

Bizning misolimiz uchun bizda:

Qimmatli qog‘ozlarni sotish yoki ularni qayta investitsiyalash orqali (sotishsiz) sarmoya orttirishni tanlaysizmi, daromad darajasi 15%3 ni tashkil qiladi.

Bozor iqtisodiyotida qat´iy bo‘lmagan stavkali vositalar bo‘yicha rentabellik darajasiga ta´sir qiluvchi to‘rtta asosiy omil mavjud:
• ishlab chiqarish vositalarining samaradorligi - konlar, to‘g‘onlar, yo‘llar, ko‘priklar, zavodlar, mashinalar va inventarlarga qo‘yilgan investitsiyalar bo‘yicha kutilayotgan daromad ko‘rsatkichlari;
• ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish samaradorligining noaniqlik darajasi;
• odamlarning vaqt afzalliklari -odamlarning tovar va xizmatlarni kelajakda emas, balki bugun iste´mol qilishni afzal ko‘rish darajasi;
• tavakkalchilikdan voz kechish – investitsiyalar xavfini kamaytirish maqsadida ortib borayotgan daromaddan voz kechishga tayyor odamlar soni.
Quyida ushbu omillarning har birining qisqacha tavsifi keltirilgan.