"V okal asoslari" fani l-,2 -,3 -,4 k u rslar m o baynida 232-soat am aliy

partiyalari: G erm akn (D ikoaya ram a), m atushka (trubadur), turidu (qishloq 
sha'ni), k a lif (turandat);
k o n tr -tenor - 
m esuo - 
saprano tessiturashda jaran g lay d ig an ovoz. 
R ivojlangan faluet bilan kuylanadi. Q adim iy bar m usiqada q o ’llanadi (G endil, 
B ax,m ajteerdi);
lirik bariton - baland, yorqin, harakatchan ovoz (diapazoni: katta lya - 
birinchi oktava lya).O pera partiyalari: Figaro (Sevilya sartaroshi), Don Juan 
(D on Juan), Don R askuale (D on Paskuali).V alentin (Faust), Y eleskiy (Pikovaya 
dam a);
d ram atik bariton - barxatli, hajm li diapazoniga k o ’ra kuchli ovoz.

---

O pera partiyalari: A m opasro (A ida) Y ago (O tello), D agon (Sosson va 
D alila);
bas - 
eng p ast erk ak -ovozi (diapazoni: k atta o k tav a do- birinchi oktava - 
re, m i).Y uqori bas - odatda xarakterli, harakatchan, kom ik ovoz.O pera 
partiyalari: D on B azillo (Sevilya sartaroshi), L aparello (D on Juan), M alatesta 
(D on R askual), M u stafo (jazoirdagi italiyalik ayol);
m arkaziy b as- yirik, yorqin, ju d a so f ovoz, ju d a boy k o ’k rak registri.
O pera partiyalari : B oris G odunov, T egirm onchi (suv parisi), Filipp (D on 
K orlos), R ene (Iolanta), K onchak (K nyaz Igor);
bas - p ro fu n d o - ju d a past, k o ’krak, ju d a hajm li ovoz. K o’proq cherkov - 
xor m usiqasida ishlatiladi;
diskant - o ’g ’il b o lalar ovozi. V okal partiyalariga k o ’ra past, o ’rta va 
baland diskant farqlanadi.
T ov u sh pay do qilish organlarining tuzilishi.
B o ’g ’iz va b u ru n b o ’shliqlari nafas olish nay cha y o ’llari va o ’pka tovush 
hosil qiluvchi a'zo lar hisoblanadi. H iqildoq nafas olish naychasi (traxeya) va 
halqum orasida jo y lash g an . N afas y o ’lining b o ’sh lig ’i tikkasiga kesilgan holda 
qum soatiga o ’xshaydi. hiqildoq ichidan shilim shiq p ard a bilan qoplangan va 
to ’rtta tom oq to g ’ayidan iborat. U lar qalqonsim on, ikkita qora ta'lat va 
barm oqsim on b o ’ladi. U lar o ’zaro b o g ’langan va m u sh ak lar bilan ta'm inlangan, 
tom oq to g ’aylari y o sh ig a qarab 
sekin - 
asta suyakka aylanib boradi. 
B o ’g ’izning y u q o ri b o ’lim i - ustki boylam b o ’sh lig ’i - yolqon tovush 
boylam igacha c h o ’zilgan.
M o rg an iev lar oshqozoni nom ini olgan, ikki tom onlam a chuqurlashgan 
qism i yolqon to v u sh boylam idan haqiqiy ovoz boylam igacha c h o ’zilgan.
H iqildoqning 
pastki 
boylam
b o ’sh lig ’i 
barm oqsim on 
to g ’ayning 
pastki 
ch ek k alarig ach a 
yetadi, 
qalqonsim on 
to g ’ay 
tovush 
paychasining 
uzunligiga b o g ’liq b o ’lib, erkaklarda ay o llam ik ig a nisbatan uzunroq, kuchli 
rivojlangan. Bu hiq ild o q n in g kattaligiga ta'sir qiladi. A yollar hiqildoqining eng 
kattasi taxm inan erkaklardagi eng kichkina b o ’g ’iz bilan teng. H iqildoq til

---

ostidagi h arak atch an suyakka m aqkam langani va um urtqa oldi m uskul pardasi 
bilan b o g ’langani sababli hiqildoq asta va faol harak at qilishi m um kin.
Y o lg ’on to v u sh boylam lari ashula aytishda qatnashm aydi, lekin ular 
tarkibida suyuqlik bilan ta'm inlaydigan b ezlar b o ’lib, u lar haqiqiy tovush 
paychasini nam lab turadi. H aqiqiy tovush boylam larining qirqoqlari sadaf 
rangga ega. T o v u sh paychasining ishida ikki guruh m uskullar: ichki, tashqi 
c h o ’ziq m u sk u llar tovush ishtirok etadi. M azk u r guruhdagilarning har biri 
m a'lum vazifani 
bajaradi. 
T ovush m ushaklari k o ’krak registrida tovush 
boylam larining 
uzunligini, 
y o ’g ’onligini, 
kengligini 
o ’zgartiradi, 
tovush 
o ra lig ’ini k en g ay tirad i va toraytiradi.
T inch nafas olinayotganda boylam lar orasida uchburchakli keng darcha 
ochiladi. T ovush darchasi orqali havo bem alol keladi. H iqildoqni ovqat tushib 
qolishidan h im o y a qilish uchun yutingan vaqtda tom oq uchburchakli kem irchak 
plastinka hiqildoq q o p q o g ’i bilan berkitiladi.
B urunning tark ib i suyakli va kem irchakli skeletdan iborat. B urun b o ’shlig’i 
shilim shiq p ard alar bilan qoplangan, bir - biriga teng ikkita yarim likdan iborat 
b o ’lib, bu jo y bu ru n c h ig ’a n o g ’i deyiladi va ularning ostidan b ir nechta burun 
b o ’sh lig ’idagi chiqish jo y lari ochiladi: peshonali, yiringli, panjarasim on.
H alqum n aysim on oraliq tushunilib, yuqorisi bosh m iyaning tubi bilan 
chegaralanadi, pasti esa hiqildoq va ovqat y o ’liga o ’tadi. O ldindan unga o g ’iz 
va burun b o ’sh lig ’i o ’tadi, natijada uchta alohida anatom ik kim yo paydo 
b o ’ladi: burun - halqum b o ’sh lig ’i b o ’g ’izi, o g ’iz- halqum b o ’sh lig ’i b o ’g ’izi, 
va halqum ning o ’zi.
E snash y u q oridan tanglay pardalari bilan, pastdan esa ikki tom onlam a 
tanglay dutachasi orqali tilgacha chegaralangan. T anglay pardasi shilim shiq 
pardali plastinka bilan qoplangan va orqaga davom etgan qattiq tanglay 
hisoblanadi. K ichkina tilcha yum shoq tanglay yrtasida joylashgan, o ’zining 
shaxsiy m u sh ak larig a ega.
H iqildoq 
nafas 
y o ’ligacha 
davom
etgan 
- 
nay cha 
halqali 
tom oq 
kem irchaklaridan tarkib topgan. T raxeya ikkita yirik nafas y o ’liga b o ’linadi, u 
ham m a narsaning b o ’g ’izigacha m aydalab ikkita o ’pka hosil qiladi. K o ’krak 
b o ’sh lig ’i qorin b o ’sh lig ’idan diafragm asi bilan ajratilgan. Bu kuchli m ushak

---

orqasidan 
um urtqa 
p o g ’onasigacha, 
oldindan 
esa 
oftob 
o ’ram asi 
bilan 
m ustahkam langan.
(M aneken 
va 
jad v aln i 
diqqat 
bilan 
o ’rganish 
nazarda 
tutiladi.)