Variant №16 Tаvаkkаl nаzаriyasi dеgаndа nimаni tushunаsiz?

VARIANT № 16

1.Tаvаkkаl nаzаriyasi dеgаndа nimаni tushunаsiz?

1990 yil sentyabr oyida Kѐln shaxrida bulgan Xaѐtiy faoliyat xavfsizligi (XFX) birinchi jaxon kongressida, olimlar (XFX) ni fan deb aytishni kabul kildilar va uz ma’ruzalarida “tavakkal” (risk) tushunchasini kulladilar. Kongressda xar bir olim “tavakkal” tushunchasini uzicha talkin kildi. Masalan: V. Marshal - tavakkal - bu xavfning mikdoriy baxosidir. Mikdoriy baxo - bu xar kungilsiz xodisalarning anik bir davr ichida bulishi mumkin bulgan soniga insbatidir. “Tavakkal” ni aniklashda nimani “tavakkali” degan savolga javob berishi kerak. Rasmiy nuktai jixatdan “tavakkal” - bu takrorlanish (chastota). Ammo bu tushunchalar orasida muxim fark mavjud, chunki xavfsizlik masalalari (problema) bulishi mumkin bulgan kungilsiz okibatlar soni tugrisida shartli ravishda aytishga tugri keladi. “Tavakkal” masalalarining boshka nuktai nazarlarini kurguncha bir necha misol keltiramiz.

1. Davlatimiz sanoat korxonalarida bir yil mobaynida - 14000 kishi xalok bulgan. Ishchilar soni jamisi - 138 mln. “Tavakkal” mikdorini aniklaymiz.

2. Davlatimizda xar xil baxtsiz xodisalar natijasida 500 ming odam vafot etadi. Ishchilar soni jamisi - 300 mln deb kabul kilsak, xavfli “tavakkal” mikdorini aniklaymiz.

3. Xar yili mamalakatimizda 60 ming ѐshlar (bolalar) xar xil baxtsiz xodisalar natijasida uladi. “Tavakkal” mikdori bolalar uchun xisoblaymiz.

Tavakkalni xili Tavakkal ikki xil buladi:

1. SHaxsiy “tavakkal” - ayrim shaxs uchun anik xavf turi.

2. Ijtimoiy ѐki kupchilik “tavakkal” i - takroriy xodisalar natijasida jaroxatlangan insonlar orasidagi bogliklik. Bizning mamlakatimizda ijtimoiy “tavakkal” buyicha xech kanday malumot yuk. Xorijda esa aloxida ishlab chikarish korxonalari, sanoat tarmoklari, xavf turlari buyicha tula ma’lumotlar mavjud. Jamoat “tavakkali” va xavfni sub’ektiv (boshkacha) ravishda kabul etadi. Odamlar kam uchraydigan va kup kurbon bulgan vokealarga keskin ravishda axamiyat beradilar. Misol: xar kuni ishlab chikarishda 40-50 odam xalok buladi, mamlakatda esa 1000 odam. Ammo bir xalokatda 5-10 odam xalok bulgani, oldingi ma’lumotlardan kuprok odamlarga ta’sir kiladi. Odamlarning bu ruxiy xolatini (psixologiyasini) kabul kilinishi mumkin bulgan “tavakkal” masalasi kurilganda xisobga olish lozim.

Xavflarni baxolashda tavakkalni usulini kullash va boshka yullarga karaganda kuprok tugri keladigan deb xisoblanadi. Masalan: xar xil sabablar natijasida xalokatli (ulim bilan) shaxsiy “tavakkal” (AKSH ning umumiy axolisiga nisbatan).

1. Avtomobil yullar transporti - 3104.

2. Zaxarlanish - 2105.

3. YOngindak kuyish - 4105.

4. Elektr tokidan - 6105.

6. Dastgox-uskuna - 1105.

7. V.X.K. - 41055.

8. YAshindan - 5107.

9. Umumiy tavakkal- 6104.

Bu ayrimlari... Tavakkalni klassifikatsiyalash. tavakkalbilan “Foyda” ni solishtirish uchun odam xaѐtining baxosi pul, mablag birligi kirgizilishi taklif kilinadi. Kup (odam) insonlar bunga norozolik bildirishdi, chunki odam xaѐtining baxosi yuk. Lekin odam xaѐtini saklab kolish uchun kancha mablag sarf kilish kerak deganda bunday baxo kerakdir. Xorijda utkazilgan tekshirishlarga kura odam xaѐti AKSH da 650 mingdan 7 mln dollargacha baxolanar ekan. tavakkalni aniklash kancha taxminiy bulishiga karamay, uni aniklashga kuyidagi 4 yul (metod) bilan aniklash mumkin: 1. Muxandislik yuli. Bu yul statistikaga; takrorlanishlarini xisoblashga xavfsizlikning, taxminiy taxliliga (analiz), “xavf daraxti” kurishga asoslanadi. 2. Modellash yuli (koliplash). Bu yul odamga, guruxga, kasbga ta’sir kiluvchi omillar modelini kurishga asoslangan va x.k. Bu yullar bilan xisoblashga ma’lumotlar topish ancha kiyin. 3. Ekspert (tekshirish) yuli. Ekspertlarni tekshirishiga surab chikishga xisoblangan. 4. Ijtimoiy yul (sotsiologicheskiy). Bu yul odamlardan surab surishtirib anik xulosa chikarishga asoslangan. Bu yullar (metodlar) tavakkalning xar xil nuktai nazardan (aspekt) tasvirlaydi, shuning uchun xamma yullar birga kullaniladi. “Tavakkal” ning yul kuysa buladigan fikr yuritish usuli. Xavfsizlik texnikasi, mutlok xavfsizlikni yaratib berishga asoslangan. Ammo bunday xolatni, ya’ni T=0 yaratib berish xakikatda mumkin emas. SHuning uchun yul kuysa buladigan tavakkalni (YKB) fikr yuritish usuli kabul kilinadi. tavakkaluz ichiga texnik, ijtimoiy, iktisodiy va siѐsiy nuktai nazarlarni oladi va ayrim murosalarga borishga tugri keladi. Anikki - texnik sistemaning xavfsizligini kutarish uchun iktisodiy imkoniyatlar bepoѐn emas. Agar xavfsizlikka kancha kup xarajat kilinsa, ijtimoiy soxalarga shuncha kam xarajat kilishga tugri keladi. 1-rasmda “Tavakkal” ning yul kuysa buladigan fikr yuritish usulini grafik buyicha aniklanadi. 1-Rasm. Xavfsizlikka ketgan xarajat. “Tavakkal” lar yigindisi anik bir texnik va ijtimoiy xarajatlar orasida min darajasida buladi. Xozircha davlatimizda bu xarajatga majburmiz. Ayrim davlatlarda xarajat tavakkalykb ajratish konunlashtirilgan. (M: Gollandiya T=10-6). Bizda xali kabul kilinmagan va kup olimlar karshilik kursatmokda, bu odamiylikdan emas deb. Xakikatdan bu masalaga bizning davlatda 2-3 baravar jiddiyrok karaladi. Vaxolanki tavakkalykbk darajasi kabul kilinsa insonni xavfsizligiga tugri yunatilgan. Tavakkalni boshkarish. Xavfsizlik darajasini kutarish xavfsizlik ning asosiy nazariy va amaliy masalasidir. Buning uchun mablagni uch yunalishda xarajat kilish kerak: 1. Ishlab chikarish, texnik sistemalarni, ish ob’ektlarni takomillashtirishga; 2. Malakali ishchilarni tayѐrlashga; 3. Favkulotda okibatlarni yukotishga. Xarajatlarni bular orasida kanday bulishini rejalash uchun chukur tekshirishlar utkazish lozim, unda xam anik bir fikrga kelish kiyin. “Tavakkal” yuliga utish texnika doirasida xavfsizlikni kutarishda yangi imkoniyatlar ochadi. “Tavakkal” ni boshkarishda - texnik, ma’muriy, tashkiliy yullarga iktisodiy metod xam kushiladi. Bular sugurtalash (straxovanie), kurilgan zararni pul tariksida tulash, tavakkalga tulovlar va x.k. “Tavakkal” ni xisoblash uchun asoslangan rakamlar yuk desa xam buladi. “T”ni boshkarish xarajat bilan tavakkalni pasaytirish yuli bilan olingan foydani solishtirishga asoslangan.

2. Аpriоr vа аpоstеriоrlаr qаnаqа usullаrdir?