Variant-24 Iste’molchilar talabiga daromad samarasi va almashtirish samarasi tasiri Ishlab chiqarishning salbiy tashqi samarasi Iste’mol jarayonida tashqi tasirlar Javoblar

Variant-24

1.Iste’molchilar talabiga daromad samarasi va almashtirish samarasi tasiri

2.Ishlab chiqarishning salbiy tashqi samarasi

3.Iste’mol jarayonida tashqi tasirlar

Javoblar :

1.Iste’molchilar talabiga daromad samarasi va almashtirish samarasi tasiri

O’rindosh ne’matlarning chekli almashtirish normasi (marginal rate of substitution) – umumiy naflik darajasi o'zgarmaganda iste’molchi bir birlik birinchi ne’matni qancha birlik ikkinchi ne’mat bilan almashtirishini ko'rsatadi:

Bu erda: MRS – birinchi ne’mat bilan ikkinchi ne’matni chekli almashtirish normasi;

MU₁ va MU₂ – mos holda birinchi va ikkinchi ne’matning chekli nafliklari.

Ne’matlarning bir-birini o'rnini bosishi-- ne’matlarning bir-birini o'rnini bosish zonasi deb - bir ne’mat bilan ikkinchi ne’matni samarali almashtirish mumkin bo'lgan oraliqga aytiladi

O'rindosh tovarlarni almashtirish samarasi – iste’molchining iste'mol majmuasiga kiruvchi ne’matlardan birining narxi o'zgarishi natijasida iste'mol tarkibining o'zgarishi.

Daromad samarasi – iste'mol majmuasiga kiruvchi ne’matlardan birining narxi o'zgarishi natijasida hosil bo'lgan real daromad hisobidan iste'mol tarkibini o'zgarishi.

Almashtirish va daromad samarasi

(X₁-X₂) – almashtirish samarasi

(X₃-X₂) – daromad samarasi

(X₃-X₁) – umumiy samara

(X₃-X₁) (X₂ – X₁) (X₃ – X₂)

Daromad – iste’mol chizig’i. Daromadning o‘zgarishi byudjet chizig‘ini o‘ziga parallel ravishda siljishiga olib keladi, nima uchun deganda, narxlar nisbati o‘zgarmaydi. Daromad oshganda, byudjet chizig‘i o‘ngga - yuqoriga siljiydi, kamayganda pastga – chapga siljiydi. Xuddi shunday siljishlar ne'matlar narxi bir xil o‘zgarganda ham sodir bo‘ladi. Narxlarning pasayishi real daromadni oshiradi, natijada byudjet chizig‘i o‘ngga - yuqoriga siljiydi. Xuddi shunday narxlarning o‘sishi, real daromadni kamaytiradi - byudjet chizig‘i pastga-chapga siljiydi. Real daromadning o‘sishi natijasida byudjet chizig‘i A_1, A _2, A_3,... A _n holatlarga ketma - ket siljiydi.

Daromadlarning o‘zgarishiga mos ravishda iste'molchining yangi holatdagi muvozanat E₁, E₂,E₃,…E_n nuqtalari o‘rnatiladi. Ushbu muvozanat nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqni amerikalik olim Dj.Xiks «daromad-iste'mol» chizig‘i deb atadi va bu chiziq ilmiy adabiyotlarda «turmush darajasi» chizig‘i deb ham ataladi. Chizmaning ordinata o’qiga past sifatli tovar, absissa o’qiga normal sifatli tovar joylashtirilgan. Ko’rinib turganidek, daromad minimal vaqtida past sifatli tovar ko’proq, normal tovar nisbatan kamroq miqdorda sotib olinyapti. Daromad ortishi bilan normal tovarning miqdori ko’payib, past tovarning miqdori esa kamayib boraveradi.

Engel chiziqlari . Nemis olimi Ernst Engel iste’molchi daromadi o’zgarishining iste’mol tarkibiga qanday ta’sir qilishini o’rganib chiqqan. Buning uchun u iste’molchi daromadi o’zgarganda oziq – ovqat mahsulotlariga, standard sifatli sanoat mahsulotlariga va oliy sifatli tovar va xizmatlarga bo’lgan talabining o’zgarishini tadqiq qilgan. Engel o’z tadqiqotlari yakunida izlanishlari natijalarini grafik shaklida tasvirlagan va bu grafik fanga “Engel chiziqlari” nomi bilan kirgan.

2.Ishlab chiqarishning salbiy tashqi samarasi

Alyuminiy zavodlari chiqindilar chiqaradi deb faraz qilaylik: har bir ishlab chiqarilgan alyuminiy birligi uchun atmosferaga ma’lum miqdorda tutun chiqadi. Bu tutun shu havodan nafas oladiganlar sog`lig`i uchun zarar qilishi sabab, bu salbiy tashqi ta’sir.

Tashqi ta’sir tufayli, alyuminiy ishlab chiqarishning jamiyat uchun harajati alyuminiy ishlab chiqaruvchilar harajatidan katta bo`ladi. Ishlab chiqarilgan har bir alyuminiy birligi uchun ijtimoiy harajat alyuminiy ishlab chiqaruvchilari xususiy harajatlaridan tashqari ifloslanishdan zarar ko`rgan kishilar harajatini ham o`z ichiga oladi. 2-rasm alyuminiy ishlab chiqarishning ijtimoiy harajatini ko`rsatadi. Ijtimoiy harajat chizig`i taklif chizig`idan yuqori, chunki u alyuminiy ishlab chiqaruvchilar tomonidan keltirilgan jamiyatdagi tashqi harajatlarni ham hisobga oladi. Muvozanat miqdor, ya’ni Q, xaridorlar uchun to’liq qiymat ayrilgan sotuvchilar to’liq xarajatini oshiradi. Tashqi ta’sirlar bo’lmaganda, shuning uchun, bozor muvozanati samaralidir. Ushbu ikki chiziq o`rtasidagi farq chiqarilgan ifloslantirish harajatini aks ettiradi. Alyuminiy qancha miqdorda ishlab chiqarilishi kerak. Ushbu savolga javob berish uchun biz yana bir marotaba ko`ngli keng ijtimoiy reja tuzuvchi nima qilishini ko`rib chiqamiz. Reja tuzuvchi bozordan keladigan umumiy ortiqchalikni ya’ni iste’molchilar uchun alyuminiy qiymatidan alyuminiy ishlab chiqarish harajati ayrilganini oshirishni xohlaydi. Shu bilan birga, reja tuzuvchi alyuminiy ishlab chiqarish harajati ifloslanish tashqi harajatlarini ham o`z ichiga olishini tushunadi. Reja tuzuvchi talab chizig`i bilan ijtimoiy harajat chizig`i kesishgan darajadagi alyuminiy ishlab chiqarilishini tanlaydi. Bu oraliq jamiyat umumiy vaziyatdan kelib chiqib maqbul alyuminiy miqdorini belgilaydi. Ushbu ishlab chiqarish darajasidan pastda iste’molchilar uchun alyuminiy qiymati (talab chizig`i balandligi bilan o`lchangan holda) uni ishlab chiqarish ijtimoiy harajatidan (ijtimoiy harajat chizig`i balandligi bilan o`lchangan holda) oshib ketadi. Reja tuzuvchi bu miqdordan ortiq ishlab chiqarmaydi, chunki qo`shimcha alyuminiy ishlab chiqarish ijtimoiy harajati iste’molchilar uchun qiymatni oshirib yuboradi. Ijtimoiy reja tuzuvchi qanday qilib maqbul natijaga erishishi mumkin? Bir yo`li sotilgan har bir alyuminiy tonnasi uchun alyuminiy ishlab chiqaruvchilar soliqqa tortilishi bo`ladi. Soliq o`zining miqdorida alyuminiy taklif chizig`ini yuqoriga ko`taradi. Agar soliq atmosferaga chiqarilgan tutunning tashqi harajatini aniq aks ettirsa, yangi taklif chizig`i ijtimoiy harajat chizig`i bilan bir to`g`ri chiziqda yotadi. Bozor yangi muvozanatida alyuminiy ishlab chiqaruvchilar alyuminiyni ijtimoiy maqbul miqdorda ishlab chiqaradi.

3.Iste’mol jarayonida tashqi tasirlar

Iste'molga salbiy tashqi ko'rinish

Iste'molga nisbatan salbiy tashqi ta'sirlar, mahsulotni iste'mol qilish, aslida boshqalarga xarajatlar keltirib chiqaradi. Misol uchun, sigaret bozori iste'mol qilish uchun salbiy tashqi tomonga ega, chunki iste'mol qiluvchi sigaretlar ikkinchi chekkada sigaret sotish bozorida ishtirok etmagan boshqalarga xarajat qiladi.