Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Mut axassisl ar - bu ma xs usl ashtiril gan xodi mlar bo`li b, ul ar mavj ud bo`l gan 
axbor otl ar asosi da i shl ab chi qarish va boshqar uv xarakt eri dagi masal al ari ni hal 
qilish vari antl ari ni i shl ab chi qadil ar. Bos hqar uv mut axassisl ari boshqar uv 
funkt si ya-l ari ni va ul ar ni ng kasbi y t ayyor garli gi  bil an xarakt erl anadi. Bos h 
mut axassisl ar, et akchi mut axassisl ar, t urli kat egori ya daraj adagi mut axassi sl ar 
far ql anadi.
Mut axassisl ar gur uhi ga i nj enerl ar, i qtisodchilar, buxgalt erl ar, 
huquqshunosl ar, psi xo-l ogl ar va boshqal ar kiradi. 
Yor da mc hi -texni k personal  - rahbarl ar va mut axassisl ar faoliyati ga xi z mat 
ko`rsat uvchi hodi mlar. Ul ar ni qoi da bo` yicha, al ohi da boshqaruv operatsi yal ari ga 
qar ab t asnifl anadi. Bunday hodi mlar ga koti bl ar, mashi ni stlar, t exni kl ar va 
boshqal ar kiradi. Texni k hodi mlar t or va ani q kasbi y t ayyor garli kka ega, rahbarl ar 
va boshqar uv mut axassisl ari ga t exni k yorda mni t a` mi nl ash, xususan, boshqar uv 
qar orl ari ni qayt a ishlash va a mal ga oshirish yor da mi da t a` mi nl ashga chaqiril gan.
Bos hqar uv kadrl ari ni bunday t asnifl ash har bir hodi mga ani q t al abl ar 
qo` yi sh va bunday hodi ml ar ni t anl ash, tayyorl ash va i shl atish ti zi mi ni t ashkil 
etishga i mkon beradi. Bevosit a menej erni ng qo`l osti da bo`l gan oda ml ar soni 
boshqar uv me` yori yoki nazor at sohasi deyil adi. Agar bevosita menej er ni ng qo`l 
osti dagi oda ml ar soni ko` p bo`lsa, u yuqori boshqar uv me` yoriga ega bo`l adi, bu 
son ki chi k bo`lsa, menej er ni ng boshqar uv me` yori pas bo`l adi. Tabii yki qo` yil gan 
ma qsadl ar ga erishish uchun qancha ka m menej er t al ab qili nsa, ular shuncha yuqori 
boshqar uv me` yori ga ega bo`l adi. Boshqar uv me` yori ni ng shakll ani shi ga qat or 

---

56 
o mill ar t a`sir et adi. Ul ar or asi da boshqar uvchi ni ng i ndivi dual psi xol ogi k 
qobili yatlari kasb daraj asi va hodi mlar madani yati, ul arni rag’batlantirish t url ari va 
kasbi y f aoli yati bor. Odat da yuqori mal akali hodi mlar ki chi k mal akali hodi ml ar ga 
ni sbat an ka mr oq boshqar uvga muxt oj. SHuni ng uchun, deyarli oli m bul gan 
tashkil ot menej eri yuqori boshqar uv me` yori ga ega bo`lishi mu mki n. Bos hqar uv 
me` yori t ashkil ot dagi i erar xi k daraj al ar soni bil an, ya` ni uni verti kal t uzil masi 
yuqori yoki t eki sli gi bil an ani ql anadi. YUqori t uzil ma past boshqar uv me` yori va 
ko` p i erar xi k daraj al arga ega bo`l adi, t ekkisi esa yuqori boshqaruv me` yori va ka m 
ierarxi k daraj al ari ga ega bo`l adi. YUqori t uzil mal ar ko` p mabl ag’ t al ab qil adi, ish 
muo mal asi va qar orlar qabul qilishni seki nl ashtiradi, maj buri yat va mas` uli yat 
ani qli gi ni qi yi nl ashtiradi. Har qanday ijtimoi y t ashkil ot da rasmi y t uzil mal ar dan 
tashqari o`zar o munosabatl ar ti zi mi mavj ud. Ul ar nor as mi y guruhl ar da shaxsl arar o 
daraj ada hodi mlar o`rtasi da paydo bo`l uvchi o`zaro al oqal ar tar mog’i dan i borat 
nor as mi y t ashkili y tuzil ma sifati da xarakt erl anadi. Bu ijti moi y l oyi hal ashtirish, 
ras mi y va nor as mi y t uzil mal ar ni ng ma qbul vari anti ni yar atish sohasi ni ng 
mut axassisl ari bo`l gan ijti moi y menej erlari ni ng di qqat mar kazi dagi ob` yekt dir. 
Bos hqar uv t uzil masi shunday bo` g’i nl arni o`z i chi ga ol adi: u mu mi y boshqar uv 
t uzil masi, ani q boshqar uv or ganl ari ti zi mi, boshqar uv kadrl ari va boshqar uvni ng 
texni k vosit al ari. Bazavi y boshqar uv t uzil masi - chi zi qli f unkt si onal boshqar uv 
ko mbi - nat si yasi asosi da shakll anadi. Boshqar uv or ganl ari boshqar uvni ng eng 
asosi y el e menti hisoblangan boshqar uv kadrl ari dan shakll anadi. 
Bos hqar uv t uzil masini ng keyi ngi t ar ki bi y qi s mi - boshqaruv mehnati 
sa mar adorli gi ni oshirishni ta` mi nl ovchi texni k boshqar uv vosital ari dir.