Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Nazorat savoll ar: 
1. «Ijti moi y resurs» ni ma? 
2. «Ijti moi y resurs»l ar ning boshqa resursl ar dan far qi ni ma? 
3. Ni ma uchun j a mi yat da ijti moi y resursl ar aha mi yati orti b bor moqda? 
4. Ni ma uchun ijti moi y r esursl ar eng ka m t al ab qili nadi gan r esursl ar qat ori ga 
kiradi ? 
5. Ijti moi y resursl ar dan opti mal foydal ani sh yo`ll ari ni madan i borat? 
2- mas hg’ ul ot. Moti vatsi on resursl ar va ul arni akti vl ashti rish.
Rej a: 
11. 2. 1. Moti vatsi on res urs t us hunchasi. 
11. 2. 2. Moti vatsi on res ursl arni akti vl ashti rish
Tayanch i boral ar:  moti vat si on r esurs, mehnat ni t ashkil, asosiy moti vat si on 
resursl ari, i nf or mat siya, tabii y resurs, ko mpl ekslili k, me` yorlili k. 
11. 2. 1. Moti vatsi on res urs t us hunchasi. 
Mot i vat si on r esursl ardan biri mehnat ni tashkil qilishdir.
Me hnat ni t ashkil 
etish - mehnat ni ng yuqori mahsul dorli giga erishishga ko' makl ashadi gan i shl ab 
chi qarish j arayoni da xodi mni ng maqbul faoli yat ko' rsatishi uchun shart-shar oitl ar ni 
ta' minl ashga qaratil gan il miy asosl angan chor a-t adbirl ar tizi mi.
Me hnat ni t ashkil etish - mehnat j arayoni ni yaratish va a mal ga oshirishni ng 
muayyan t arti bi ni belgil ash. Ja moa t ar ki bida ishl ar ni tashkil qilish el e mentl ari: 
- ishl ab chi qarishni ng f unkt si onal bo' li nishi va o' zar o ha mkorli gi - mehnat 
faoli yati t url ari ni i zol yatsi ya qilish va mehnat j arayoni da xodi mlar o' rt asi da 
al oqa tizi mi; 
- me hnat ni ng eng sa marali i qtisodi y i shl ashi t a' minl angan ( xodi mni ng vaqt va 
har akatl ari nuqt ai nazari dan) mehnat usuli va usull ari ni ratsi onalizatsi ya qilish;
- ish j oyi ni t ashkil qilish; uni zar ur i shl ab chi qarish vosit al ari va ul ar ni oqil ona 
j oyl ashtirish (rej al ashtirish) bil an t a' minl ash;
- ish j oyi ni tashkil etish xi z matl ari; 
- xi z mat t url ari, uni ng shakll ari, ijrochi tanlovi. 
Ke ngr oq ma' noda mehnat ni t ashkil qilish i shchi ni ng muayyan mi qdori y va 
sifatli natijal ar ga erishish uchun r ag' batlantirishni ri vojl antirishda muhi m r ol 
o' ynaydi gan mehnat me hnati ni o' z ichi ga ol adi. 

---

61 
Bu i qtisodi y i mti yozlarni ng el e menti sifati da mukof ot ni t o'lash uchun asos 
bo' l gan me' yor dan orti qdir, mukof ot qo' shi mcha yoki orti qcha i sh uchun 
qo' shi mcha t o'l ovdir. 
Me hnat ni t ashkil etishda barcha t ur dagi operatsi yal ar ni ng tavsifi, ul ar ni 
a mal ga oshirishni ng eng oqil ona usull ari (me hnat j arayoni), a mali yot ga sarfl angan 
vaqt ni ko' rsat uvchi maxsus nor mati v hujjatlar bo’l adi. Bu borada mehnat ni t ashkil 
etish l oyi hasi, ishni
baj arish 
uchun 
sarfl angan 
vaqt
me' yorl ari ni ng 
pr ognozl ashtiril gan t ashkili y-t exni k shartlari ga muvofi q ri vojl ani sh katt a aha mi yat 
kasb et adi.
Shu bil an bir ga, t ashkil ot i chi dagi i shl ar ni t arti bga solish i shchil ar ni ng 
tashabbusi ni chekl ash, i shl ab chi qarishni oshirish qobili yati ni chekl ash va shuni ng 
uchun moddi y r ag' bat ni ng asosi y t uri va so' ral gan xodi ml ar ning aksari yat qi s mi 
t omoni dan ko' rsatil gan asosi y moddi y ehtiyoj ni chekl ashi kerak. 
Bozor i qtisodi yoti ga o' tish shar oiti da, o' z- o' zi ni t ashkil qilish va i qtisodi y 
faoli yat ni ng t o' li q i qtisodi y va t ashkili y erki nli gi ni na moyon et ish kabi mehnat ni 
o' z- o' zi ni me’ yorl ashtirish i sh uchun moti vatsi ya daraj asi ni oshirishga yor da m 
ber adi, leki n bu ishchi xohl agani cha o' z ishi ga qancha vaqt sarfl ashi ni angl at maydi.
O' z- o' zi ni t ashkil etish va mehnat ni o' z- o' zi ni me’ yorl ashtirish ha m xar aj atl ar, 
ha m mehnat natijal ari uchun t o' li q asosl ashni nazar da t ut adi. Mehnat sal ohi yati dan 
foydal ani sh uchun katt a aha mi yat ga ega bo' l gan i shni baj arish uchun vaqt 
nor mal ari ni bel gil ash muhi m aha mi yat kasb et adi.
Me hnat sal ohi yati dan 
foydal ani sh uchun katt a aha mi yat ga ega bo' l gan i shni baj arish uchun vaqt 
me’ yorl ari ni bel gilash muhi m aha mi yat kasb et adi. 
Me hnat ni me’ yorl ashtirish nafaqat ishl ab chi qarish xaraj atlari ni ng t arki bi y 
qi s mi sifati da mehnat xaraj atl ari ni t ej ashni t a' minl aydi, bal ki yuqori boshqar uv 
dar aj asi ga ha m hi ssa qo' shadi. 
Me hnat xaraj atl ari me' yorl ari asosi da i shlab chi qarishni rej al ashtirish, i shl ab 
chi qarishni t ashkil etish va boshqarish, me hnat ni rag' batl antirishni t a' minl ash, 
xodi ml ar ni ng yukl anishi ni monit ori ng qilish.
Tashkil ot ni t akomi ll ashtirish, hatt o 
vaqtli ish haqi bil an bir qat or da, t al ab qilinadi gan mahsul ot ni ng muayyan haj mi da 
ma hs ul oti ni ishl ab chi qaradi gan xodi mlar t o moni dan ko' rsatilgan i sh haj mi ni ng 
baj arilishi ni nazor at qilish bil an bog' li q.
Pudr at i shl ari va s hart noma
t uzi sh j arayoni da 
ishl ab chi qarish, mehnat unu mdorli gi va mehnat ni ng i nt ensi vli gi ko' ri b chi qil adi. 
Xodi mni ng mehnat sal ohi yati dan f oydal ani sh va shunga asosan uni ng 
ishi ni ng moti vat si yasi ijti moi y- psi xol ogik shart-shar oitlar: ja moani ng ijti moi y-
de mogr afi k t ar ki bi, qi zi qishni ng u mu mi yli gi, xodi mlar ni ng qi y mat yo' nalishi, 
yet akchili k usl ubi.
Ul ar ni ng barchasi j amoada ijti moi y- psi xol ogi k va ma' navi y muhit ni, uni ng 
bar qar orli gi ni, ish t arti bi ni, ij odkorli k daraj asi ni shakll antiradi. Ish j oyi da qul ay 
psi xol ogi k i qli m bil an bayonot bil an bog' li q me hnat si g'i mi va moti vatsi ya t o' da 
xodi m a mal ga oshirish. ijti moi y va psi xol ogi k o mill ar j al b etish, rahbarl ari va 
qo' li da i shl aganl ar orasi dagi munosabatl arni yaxshil ash, moj arol ar, ko mpani ya, 
vazifal ari ni t o' g' ri t aqsi mlash, rag' batl antirish ani q ti zi mi, o' zar o yor da m va qo' llab-
quvvatl ash r uhi da t asdi ql angani xodi mlari o' rt asi da muvofi ql ashtirish va ha mkorli k 
tako mill ashtirish mumki nli gi ni ka maytirish uchun - barcha bu sa mar adorli gi, 

---

62 
unu mdorli gi hi ssa qo' shadi va i shni rag' batlantirish. Mehnat salohi yati ni r o' yobga 
chi qarish va i shchi ning i shi ni rag' batl antirish i shchil ar j a moasida ij obi y psi xol ogi k 
vazi yat ni ng bayonot i bil an bog' li q. Ijtimoi y- psi xol ogi k o millarni j al b qilish, 
ni zol ar ni ng ol di ni olish, kor xona xodi mlari o' rtasi da muvofi qlashtirish va o' zar o 
al oqal ar ni t ako mill ashtirish, vazifal ar ni t o' g' ri t aqsi mlash, r ag' batl antirishni ng 
ochi q ti zi mi, o' zar o yor da m va qo' llab- quvvatl ash r uhi ni shakll antirish, rahbarl ar va 
subor di natl ar
o' rt asi dagi
munosabatl arni
t ako mill ashtirish 
sa mar adorli gi, 
unu mdorli gi va mehnat moti vatsi yasi ni oshirishga yor da m beradi. 
Bos hqarishni ng asosiy moti vatsi on resurslari: 
- t ushuni sh va ehti yojlar ni ani ql ash;
- ul ar ni manf aatl ar yoki xohi shl ar ga ayl antirish; 
- ehti yojl ar, manf aatl ar, istakl ar ni qondirish ma qsadl ari ni ishl ab chi qi sh; 
- oqil ona yoki hi ssi y kutishl ar ni ng shakll ani shi: xavf yoki i shonch, f oyda yoki 
zarar, ishonch yoki ishonchsi zli k, adol at yoki adol atsi zli k, mukof ot yoki j azo 
va boshqal ar. 
- ishl ar ga alt er nati va t anl ash yoki boshqar uv qar ori ni qabul qilish;
- ijti moi y yoki shaxsiy ongni psi xol ogi k rag' batl antirish yoki mani pul yat si ya 
qilish. 
Bos hqar uvni ng 
moti vatsi on r esursl ari sub' yekt t o moni dan o' z- o' zi ni 
ri vojl antirish uchun i chki manba sifati da ishl atilishi mu mki n (tegi shli moti vat si ya).
Shu bil an bir ga, ul ar boshqaril adi gan ob' ektl ar ga t ashqi t a' sir uchun ha m nazor at 
qilish ti zi mi ni ng ma nf aatl ari ga (r uhiy ogohl antirish yoki mani pul yat si ya) 
qar atil gan moti vat si on qarashl ar ni o' zgartirish uchun i shl atilishi mu mki n.
Shu bil an 
bir ga, moti vat si on boshqar uv r esursl ari dan sa mar ali f oydal anish uchun quyi dagi 
muhi m vazi yat ni hisobga olish kerak.
Xul q- at vor ni ng asosi y manbai bo' l gan 
moti vat si ya uni ng asosi y t ar ki bi y qi s ml ari dan biri dir.
I nsonl ar va yiri k ijti moi y-
i qtisodi y ti zi mlar ni ng t o' li q sa mar ali harakati faqat uch qi sml i ko mpone ntl ar 
maj muasi asosi da amal ga oshirilishi mumki n.
Boshqacha qili b ayt ganda, o' zar o 
ta' sirlashadi gan sub' yektl ar va ob' yektlarni ng hatti-harakati nafaqat i chki 
moti vat si on qarashl ar, bal ki tashqi ta' sirlar or qali ha m ogohl antiradi.
Mot i vat si ya va r ag' batl antirish j arayoni har doi m ha m t o' g' ri kel maydi. 
Ma vzuni ng i chki g' oyavi y munosabati ( maqsadl ari, qi zi qishl ari, ist akl ari va 
boshqal ar) nafaqat saql ani b qolishi, bal ki t ashqi t ashkil otl ar ga va uni ng xatti -
har akatl ari ni boshqa t o monga yo' naltiril gan yo' nalishdan o' zgartiradi gan 
shar oitlar ga qat' i y chekl ab qo' yilishi mumki n. Boshqarish amali yoti uchun bu 
moti vat si ya va r ag' batlantirish mexani z ml ari ni mur akkab o' zaro muvofi ql ashtirish 
zar uri yati t ug' iladi.